Τουρκία: Οι εκλογές-σοκ προσφέρουν άλλο ένα μάθημα για τον κόσμο

Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν μόλις βίωσε αυτό που οι αναλυτές θεωρούν ως τη χειρότερη πολιτική οπισθοδρόμηση των τελευταίων δύο και πλέον δεκαετιών στα χρόνια της παντοκρατορίας του στην Τουρκία.

Το μακροχρόνια κυβερνών κόμμα του, το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ), έχασε «πανηγυρικά» στις τοπικές εκλογές σε όλη τη χώρα την Κυριακή – μια αναπάντεχη λαϊκή επίπληξη για τον «σουλτάνο», αφού ο Ερντογάν είχε εδραιώσει τη σφιχτή του λαβή στην εξουσία στις γενικές εκλογές πέρυσι, σημειώνει η αμερικανική εφημερίδα Washington Post, σε ανάλυσή της, και προειδοποιώντας πως η ανατροπή στην Τουρκία προσφέρει ένα «μάθημα» για τον κόσμο, το οποίο αυταρχικοί – και μη – πολιτικοί οφείλουν να λάβουν σοβαρά υπόψη.

Και το μάθημα αυτό, στην ουσία, είναι πως η λαϊκή αγανάκτηση για μία σειρά κοινωνικών αδικιών, για τα άδεια πορτοφόλια και τις χαμηλής ποιότητας δημόσιες δομές, μπορούν να φέρουν την ανατροπή ανά πάσα στιγμή και… κάλπη.

Το αντιπολιτευόμενο Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP) εξασφάλισε νίκες σε εθνικό επίπεδο και στις πέντε μεγαλύτερες πόλεις της Τουρκίας, συμπεριλαμβανομένης της Κωνσταντινούπολης, όπου ο Ερντογάν είχε διεξάγει μεγάλη εκστρατεία υπέρ του υποψηφίου που επέλεξε ο ίδιος για το ΑΚΡ.

Πώς έχασε ο Ερντογάν από τον Ιμάμογλου

Εξάλλου, η πολιτική καριέρα του ίδιου του Ερντογάν απογειώθηκε μετά την επιτυχημένη θητεία του ως δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης, πριν από τρεις δεκαετίες. Γεννημένος στη μητρόπολη από ταπεινούς μετανάστες από τις ακτές της Μαύρης Θάλασσας της Τουρκίας, ο Ερντογάν στήριξε αρχικά τη νομιμοποίησή του στο ιστορικό της φιλόδοξης διακυβέρνησής του, συμπεριλαμβανομένης της οικοδομικής έκρηξης και των τεράστιων δημόσιων έργων που πραγματοποιήθηκαν υπό την εποπτεία του.

Οι εκλογές στην Τουρκία είναι… περίπου ελεύθερες και όχι ιδιαίτερα δίκαιες

Η απήχησή του στις εργατικές τάξεις της πόλης, συμπεριλαμβανομένων των πιο ευσεβών μεταναστών από την ενδοχώρα της Τουρκίας, θα αποτελούσε τον πυρήνα του θρησκευτικά χρωματισμένου λαϊκιστικού εθνικισμού του – μια ιδεολογία που αντιστρατεύτηκε το παλιό κατεστημένο των κοσμικών ελίτ, αλλά τώρα τρέχει κάτω από το ανελεύθερο πλειοψηφικό καθεστώς που κράτησε τον Ερντογάν στην εξουσία.

Ο Εκρέμ Ιμάμογλου, ο εν ενεργεία δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης του CHP, ο οποίος έχει αναδειχθεί ως η κεντρική φιγούρα μιας νέας γενιάς πολιτικών στην τουρκική σκηνή, αφού απέτρεψε μια εκστρατεία του ΑΚΡ με στόχο την απομάκρυνσή του από τον δήμο, διατύπωσε ρητά την επανεκλογή του με παγκόσμιους όρους, θεωρώντας την επιτυχία του ως ένδειξη του πώς τα κόμματα της αντιπολίτευσης και οι ψηφοφόροι μπορούν να αντιταχθούν σε εκλογικές απολυταρχίες του είδους που έστησε ο Ερντογάν τα τελευταία χρόνια της διακυβέρνησής του.

Οι εκλογές της Κυριακής «σηματοδοτούν το τέλος της δημοκρατικής διάβρωσης στην Τουρκία και την ανάκαμψη της δημοκρατίας», δήλωσε ο Ιμάμογλου, τονίζοντας πως «οι άνθρωποι που καταπιέστηκαν κάτω από αυταρχικά καθεστώτα στρέφουν τώρα το βλέμμα τους στην Κωνσταντινούπολη».

Τις ανατροπές τροφοδοτεί η λαϊκή οργή

Το επόμενο πρωί, ο θριαμβευτής δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης έκλεισε «το μάτι» σε μια πιθανή αμφισβήτηση του Ερντογάν στο μέλλον, δηλώνοντας ενώπιον των υποστηρικτών του στην καρδιά της πόλης ότι «η εποχή της κηδεμονίας ενός ατόμου έχει τελειώσει».

Αυτή η τροπή των γεγονότων τροφοδοτείται, πρώτα και κύρια, από την οργή των ψηφοφόρων για ένα απογοητευτικό status quo στην Τουρκία.

Ήταν ο χειρισμός της οικονομίας από τον Ερντογάν που φάνηκε να ξεπροβάλλει περισσότερο στην κούρσα, με τα νοικοκυριά να πλήττονται από τον ανεξέλεγκτο πληθωρισμό και την καταβαράθρωση της αξίας της τουρκικής λίρας, επιβεβαιώνουν Τούρκοι δημοσιογράφοι.

Μάλιστα, το άγχος για το «πορτοφόλι» και η κοινωνική κατήφεια φαίνεται να έχουν αποτρέψει ένα τμήμα της εκλογικής βάσης του ΑΚΡ από το να προσέλθει στις κάλπες. Η βαθύτερη δυσαρέσκεια για τη στασιμότητα υπό το κυβερνών ΑΚΡ μπορεί επίσης να έχει ωθήσει ορισμένους πιο δεξιούς ψηφοφόρους του σε άλλα κόμματα, συμπεριλαμβανομένου ενός ισλαμιστικού κόμματος που διαχώρισε τη θέση του από τον Ερντογάν, λόγω της άρνησής του να μη διακόψει τους οικονομικούς δεσμούς με το Ισραήλ εξαιτίας του πολέμου στη Γάζα.

Το «χάρισμα» παίζει ρόλο, αλλά δεν αρκεί

Αλλά ίσως η πιο σημαντική δυναμική ήταν αυτή που οδήγησε στην επιτυχία του CHP. Το κόμμα είναι συνδεδεμένο με το κοσμικό παρελθόν της Τουρκίας και, για πολλά χρόνια, όπως λέει στην Post ο Asli Aydintasbas, μελετητής της Τουρκίας στο Ινστιτούτο Brookings, θεωρούνταν «υπερβολικά δογματικό και ελιτίστικο» και φαινόταν ότι «απευθύνεται αποκλειστικά σε αστούς κοσμικούς». Ο πρώην ηγέτης του, ο εβδομηντάχρονος Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, απέτυχε επανειλημμένα να νικήσει τον Ερντογάν στις εκλογές, τελευταία φορά πέρυσι.

Μέχρι να μπορέσετε να πείσετε τους ψηφοφόρους ότι μπορείτε να τους προσφέρετε κάτι, μόνο η οργή και οι μεγαλοστομίες για τη δημοκρατία δεν αρκούν, λένε οι ειδικοί

Μια νέα φουρνιά ταλέντων, όμως – από τον διάδοχο του Κιλιτσντάρογλου, Οζγκούρ Οζέλ, μέχρι τον ίδιο τον Ιμάμογλου, ο οποίος μπορεί να διεκδικήσει μια παρόμοια ταυτότητα καθημερινού ανθρώπου με τον Ερντογάν – δείχνει το δρόμο. Και οικοδομούν ευρύτερους συνασπισμούς.

Στις εκλογές της Κυριακής, πολλοί υποψήφιοι του CHP εκτός του κυρίως κουρδικού νοτιοανατολικού τμήματος της Τουρκίας, ενισχύθηκαν από την υποστήριξη των Κούρδων ψηφοφόρων, οι οποίοι υποστήριξαν τους υποψηφίους που θα μπορούσαν να νικήσουν το ΑΚΡ (και όχι εκείνους του κύριου φιλοκουρδικού κόμματος), ως ψήφο διαμαρτυρίας κατά του Ερντογάν.

Οι ψηφοφόροι ψηφίζουν με το πορτοφόλι τους τελικά

Οι εκλογές στην Τουρκία είναι… περίπου ελεύθερες και όχι ιδιαίτερα δίκαιες, δεδομένου ότι ο Ερντογάν και το ΑΚΡ ασκούν τεράστια επιρροή στον κρατικό μηχανισμό και στα μέσα ενημέρωσης. Αλλά οι εκλογές της Κυριακής έδειξαν ότι ακόμη και σε αυτό το ανελεύθερο πλαίσιο, είναι δυνατόν τα πράγματα να αλλάξουν γρήγορα.

Την Δευτέρα, η Τουρκία ξύπνησε σε ένα σύνολο πολιτικών πραγματικοτήτων δραματικά διαφορετικών από εκείνες που υπήρχαν πριν από λιγότερο από ένα χρόνο, όταν ο Ερντογάν εξασφάλισε την επανεκλογή του, παρά την ύφεση της οικονομίας και τις αποτρόπαιες επιπτώσεις ενός σεισμού που κατέστρεψε το νότο της χώρας.

«Κάποιοι υποστήριξαν ότι οι υποστηρικτές του Ερντογάν στέκονται δίπλα του στα δύσκολα. Άλλοι υποστήριξαν ότι ο πρόεδρος έχει εδραιώσει τόσο πολύ την απολυταρχία, που δεν μπορεί να ηττηθεί στην κάλπη», εξηγεί ο Γκονιούλ Τολ, διευθυντής του προγράμματος για την Τουρκία στο Ινστιτούτο Μέσης Ανατολής, αναφερόμενος στα σημεία συζήτησης των αναλυτών στον απόηχο των εκλογών του 2023.

«Η επιτυχία του CHP στις δημοτικές εκλογές της Κυριακής αποδεικνύει ότι και τα δύο στρατόπεδα κάνουν λάθος. Δείχνει ότι παρά τον άνισο αγωνιστικό χώρο, οι εκλογές έχουν σημασία και οι ψηφοφόροι ψηφίζουν με το πορτοφόλι τους τελικά», υπογραμμίζει.

Πρόβλημα διαδόχου για τον Ερντογάν

Δεν έχουν προγραμματιστεί σημαντικές εκλογές στην Τουρκία για τα επόμενα τέσσερα χρόνια. Ο Ερντογάν έχει ήδη δηλώσει ότι διανύει την τελευταία του προεδρική θητεία.

Τώρα, τα φώτα της δημοσιότητας έχουν στραφεί στη μετριότητα των υποψηφίων που κατέβηκαν υπό τη σημαία του, οι οποίοι κατατροπώθηκαν με σημαντικές διαφορές σε πόλεις όπως η Κωνσταντινούπολη και η Άγκυρα.

Ο Ερντογάν έχει τώρα πρόβλημα διαδόχου. Όποιος βάζει υποψηφιότητα ως πληρεξούσιος αποτυγχάνει παταγωδώς, λένε οι αναλυτές.

Αυτό είναι μικρότερο πρόβλημα για μια «γαλβανισμένη» αντιπολίτευση, με τον Ιμάμογλου στην πρώτη γραμμή, η επιτυχία του οποίου συνδέεται με τρεις παράγοντες που προσφέρουν μαθήματα στους φιλελεύθερους δημοκράτες αλλού.

Πρώτον, το χάρισμα μετράει – και ο Ιμάμογλου το διαθέτει σε μεγάλο βαθμό. Μπορεί να είναι πολύ καλύτερο να έχεις μια πραγματικά δημοφιλή προσωπικότητα να ηγείται μιας εκστρατείας της αντιπολίτευσης, από έναν συμβιβαστικό υποψήφιο – α λα Κιλιτσντάρογλου – που δεν καταφέρνει να συγκινήσει μια κρίσιμη μάζα ψηφοφόρων.

Δεύτερον, ο Ιμάμογλου θα μπορούσε να υπολογίζει σε έναν διευρυνόμενο συνασπισμό ψηφοφόρων, συμπεριλαμβανομένων των Κούρδων, οι οποίοι κάποτε αποστρέφονταν την ελιτίστικη, κοσμική κληρονομιά του CHP, αλλά αποδείχθηκαν ζωτικής σημασίας για την επανεκλογή του στην Κωνσταντινούπολη.

Και τρίτον, πρέπει να σημειωθει πως είχε το δικό του ιστορικό ικανής διακυβέρνησης και διοίκησης.

Με μεγαλοστομίες και οργή δεν βγαίνουν κυβερνήσεις

Μέχρι να μπορέσετε να πείσετε τους ψηφοφόρους ότι μπορείτε να τους προσφέρετε κάτι, μόνο η οργή και οι μεγαλοστομίες για τη δημοκρατία δεν αρκούν, λένε οι ειδικοί, κρούοντας «καμπανάκι» για τα κόμματα της αντιπολίτευσης ανά τον κόσμο, που διεκδικούν τη διακυβέρνηση, κυρίως, με επιθέσεις στις κυβερνήσεις…

Αυτό, άλλωστε, έχει ήδη αποδειχθεί στις εκλογές σε όλη την Ευρώπη, από την Σουηδία μέχρι και την Ολλανδία, όπου τα ακροδεξιά κόμματα ξεπέρασαν την καταστροφολογία ενός ταλαιπωρημένου φιλελεύθερου κατεστημένου.

Ο Ιμάμογλου έχει συνδέσει την πολιτική του με εκείνη των φιλελεύθερων δημάρχων σε πρωτεύουσες όπως η Βαρσοβία και η Βουδαπέστη, οι οποίοι ομοίως αντιμετώπισαν αντιφιλελεύθερες εθνικές κυβερνήσεις. Έχει μια κατανόηση της πάλης μεταξύ απολυταρχίας και δημοκρατίας, στην καρδιά της οποίας βρίσκεται, αλλά είναι αρκετά έξυπνος ώστε να μην το περιορίζει μόνο σε αυτό.