Σύμφωνα με τον Σημωνίδη τον Αμοργιανό, έναν άνδρα ποιητή του 7ου αιώνα π.Χ., -ο οποίος στις ημέρες μας αναφέρεται συχνά πυκνά για το «Ίαμβος κατά γυναικών», ένα έργο εκ πρώτης όψεως χλευαστικό και υποτιμητικό για τη γυναίκα ανεξάρτητα από την εποχή που εκείνη έζησε – υπάρχουν δέκα βασικά είδη γυναικών.
Υπάρχουν γυναίκες που μοιάζουν με γουρούνια, επειδή προτιμούν να τρώνε από το καθάρισμα- γυναίκες που μοιάζουν με αλεπούδες, επειδή είναι ιδιαίτερα παρατηρητικές- γυναίκες- γαϊδούρια, που είναι σεξουαλικά ασύδοτες- γυναίκες- σκύλοι, που χαρακτηρίζονται για την ανυπακοή τους.
Σε ένα άλλο ποίημα, η Σαπφώ περιγράφει μια γυναίκα και αναπολεί με νοσταλγία το πώς, σε ένα μαλακό κρεβάτι, θα «έσβηνε [την] επιθυμία της»
Υπάρχουν θυελλώδεις γυναίκες της θάλασσας, άπληστες γυναίκες της Γης, κλέφτρες νυφίτσες, τεμπέλες άλογα, αντιαισθητικές πιθηκογυναίκες και -το μόνο καλό είδος- εργατικές μέλισσες.
Από όλες τις γυναίκες που περιγράφονται σε αυτόν τον κατάλογο, ο οποίος πάλλεται από τον μισογυνισμό της εποχής, αυτές οι λεγόμενες σεξουαλικά ασύδοτες «γαϊδουρο-γυναίκες» είναι ίσως οι πιο μυστηριώδεις.
Η αλήθεια των γυναικών απέχει χιλιόμετρα από την ανδρική οπτική
Οι ιστορικές αναφορές από τον αρχαίο κόσμο τείνουν να αποκαλύπτουν την κλειστή φύση της ζωής των γυναικών. Στην Ελλάδα, οι γυναίκες ήταν συνήθως καλυμμένες δημοσίως και στη Ρώμη είχαν «κηδεμόνες» (συνήθως τον πατέρα ή τον σύζυγό τους) για να επιβλέπουν τις κινήσεις τους και τη διαχείριση της περιουσίας τους.
Φωτογραφία: Wikimedia Commons | Public Domain
Ήταν η έννοια της ποθητής γυναίκας ανδρική φαντασίωση; Ή μήπως οι γυναίκες του αρχαίου κόσμου ενδιαφέρονταν περισσότερο για το σεξ απ’ ό,τι πιστεύεται γενικά;
Η συντριπτική πλειονότητα των σωζόμενων πηγών γράφτηκε από άνδρες που είχαν την τάση να μεγαλοποιούν τις σεξουαλικές συνήθειες των γυναικών προς τη μία ή την άλλη κατεύθυνση. Ορισμένοι έκαναν τέτοια προσπάθεια να τονίσουν την αρετή μιας γυναίκας που την έκαναν να φαίνεται σχεδόν αγία και απάνθρωπη. Άλλοι παρουσίαζαν σκόπιμα τις γυναίκες ως σεξουαλικά αχόρταγες ως μέσο αμαύρωσης του χαρακτήρα τους.
Η Σαπφώ
Αν παίρναμε αυτές τις περιγραφές τοις μετρητοίς, θα καταλήγαμε στο συμπέρασμα ότι οι γυναίκες στον αρχαίο κόσμο ήταν είτε όλες «αγνές» είτε εθισμένες στο σεξ.
Ευτυχώς, είναι δυνατόν να κρυφοκοιτάξουμε μέσα στις καρδιές ορισμένων γυναικών της εποχής, οι οποίες παρέχουν μια πολύ βαθύτερη άποψη της γυναικείας σεξουαλικότητας.
Ανατρέχοντας στην ίδια περίοδο με τον προαναφερθέντα ποιητή, συναντάμε τη Σαπφώ, η οποία δημιούργησε λυρική ποίηση στο νησί της Λέσβου τον 7ο αιώνα π.Χ..
Ατενίζοντας μια γυναίκα που καθόταν και μιλούσε με έναν άνδρα, η Σαπφώ κατέγραψε τις έντονες σωματικές αισθήσεις που βίωσε – φτερούγισμα της καρδιάς, ασταθής ομιλία, φωτιά στις φλέβες, προσωρινή τύφλωση, βουητά στα αυτιά, κρύος ιδρώτας, τρέμουλο, ωχρότητα – τα οποία είναι γνωστά σε όποιον έχουν ποθήσει κάποιον.
Η Σαπφώ σε έναν κήπο στη Μυτιλήνη 1864 | Σιμεόν Σόλομον 1840-1905 | Tate | Sappho and Erinna in a Garden at Mytilene
Σε ένα άλλο ποίημα, η Σαπφώ περιγράφει μια γυναίκα και αναπολεί με νοσταλγία το πώς, σε ένα μαλακό κρεβάτι, θα «έσβηνε [την] επιθυμία της». Αυτές είναι οι εξομολογήσεις μιας γυναίκας που καταλαβαίνει το ακαταμάχητο του πάθους.
Τα ποιήματα της Σαπφούς είναι σήμερα τόσο αποσπασματικά που είναι δύσκολο να διαβαστούν με ακρίβεια, αλλά οι μελετητές έχουν εντοπίσει σε έναν από τους παπύρους μια αναφορά σε «δονητές», γνωστούς στα ελληνικά ως ολισβοί.
Αυτά χρησιμοποιούνταν σε τελετουργίες γονιμότητας στην Ελλάδα, καθώς και για ηδονή, και εμφανίζονται ως τέτοια σε μια σειρά από αγγειογραφίες. Αργότερα, και στη Ρώμη, τα φαλλικά αντικείμενα είχαν την ιδιότητα του φυλαχτού. Δεν θα ήταν λογικό για τις γυναίκες να αποφεύγουν τα σύμβολα που πίστευαν ότι έφερναν καλή τύχη.
Σεξουαλική απεργία
Οι άνδρες συγγραφείς, παρά τις προκαταλήψεις τους, μπορούν να προσφέρουν μερικές από τις πιο ενδιαφέρουσες γνώσεις για τις γυναίκες και το σεξ. Το 411 π.Χ., ο Αριστοφάνης ανέβασε το έργο Λυσιστράτη, στο οποίο οι γυναίκες της Αθήνας οργανώνουν σεξουαλική απεργία για να πείσουν τους συζύγους τους να συμφωνήσουν σε όρους ειρήνης κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου.
Πολλές από τις γυναίκες στο έργο δεν είναι καθόλου ευχαριστημένες που πρέπει να εγκαταλείψουν την ευχαρίστησή τους. Για λόγους κωμικότητας αναγκάζονται να συμμορφωθούν με το στερεότυπο της γυναίκας-γαϊδούρας. Υπάρχει μια στιγμή, ωστόσο, κατά την οποία το έργο στρέφεται προς μια σοβαρή κατεύθυνση και ο Αριστοφάνης προσφέρει μια πιο αξιόπιστη γυναικεία σκοπιά.
Η Λυσιστράτη, η οποία οργανώνει την απεργία, περιγράφει πώς είναι πραγματικά οι γυναίκες σε καιρό πολέμου. Όχι μόνο τους απαγορεύεται η είσοδος στη συνέλευση, στην οποία συζητείται ο πόλεμος, αλλά θρηνούν επανειλημμένα θύματα. Και ενώ μια τέτοια παρατεταμένη σύγκρουση είναι κόλαση για τις παντρεμένες γυναίκες, είναι ακόμη χειρότερη για τις ανύπαντρες γυναίκες, οι οποίες στερούνται εντελώς την ευκαιρία να παντρευτούν.
Ενώ οι άνδρες, επισημαίνει η Λυσιστράτη, μπορούν να επιστρέψουν από τον πόλεμο με γκρίζα μαλλιά και να παντρευτούν, δεν ισχύει το ίδιο για τις παρθένες, πολλές από τις οποίες θα θεωρηθούν πολύ μεγάλες για να παντρευτούν και να τεκνοποιήσουν. Αυτές οι γραμμές αποδίδουν τη διαφορά μεταξύ της ανδρικής και της γυναικείας εμπειρίας του πολέμου με τόση ακρίβεια, ώστε μπαίνουμε στον πειρασμό να πιστέψουμε ότι αντικατοπτρίζουν αυτό που πραγματικά ένιωθαν οι γυναίκες της εποχής.
Η σεξεργασία
Αρκεί να επισκεφθείτε έναν αρχαίο οίκο ανοχής, όπως εκείνον της Πομπηίας, για να διαπιστώσετε ότι το σεξ ήταν συχνά σε κοινή θέα. Οι τοίχοι των ζοφερών, σαν κελιά, δωματίων στα οποία οι εργάτριες του σεξ εξασκούσαν το επάγγελμά τους είναι καλυμμένοι με γκράφιτι, πολλά από τα οποία προέρχονται από άνδρες πελάτες, στους οποίους άρεσε να σχολιάζουν τις επιδόσεις των γυναικών.
Ιστορικές αναφορές και ομιλίες βρίθουν από περιγραφές των κακουχιών που υπέστησαν οι εν λόγω εργαζόμενες. Ο «Κατά Νεαίρας», ένας εισαγγελικός λόγος που εκφωνήθηκε από τον Αθηναίο Απολλόδωρο τον 4ο αιώνα π.Χ., παρέχει μια ιδιαιτέρως συγκλονιστική εικόνα της επισφάλειας της ζωής αυτών των γυναικών. Μόνο περιστασιακά, ωστόσο, ακούμε από μια γυναίκα που έχει επαφή με αυτόν τον κόσμο – και τα λόγια της εκπλήσσουν.
Τον 3ο αιώνα π.Χ., μια ποιήτρια με το όνομα Νοσσίς που ζούσε στην Κάτω Ιταλία έγραψε εγκωμιαστικά για ένα έργο τέχνης και το γεγονός ότι χρηματοδοτήθηκε από μια εργαζόμενη στο σεξ. Ένα λαμπρό άγαλμα της Αφροδίτης, της θεάς του σεξ και του έρωτα, ψέλλισε η Νοσσίς, είχε ανεγερθεί σε έναν ναό με χρήματα που συγκέντρωσε η Πολιάρχης.
Η Πολιάρχης δεν αποτελούσε εξαίρεση. Μια προγενέστερη εταίρα ή εργαζόμενη στο σεξ με υψηλό κύρος που ονομαζόταν Δωρίχα χρησιμοποιούσε τα χρήματα που είχε αποκτήσει με παρόμοιο τρόπο για να αγοράσει κάτι για δημόσια θέα, στην περίπτωσή της εντυπωσιακές σούβλες για το μαγείρεμα βοδιών που εκτίθεντο στους Δελφούς.
Δεν ήταν το σεξ που αγκάλιαζαν αυτές οι γυναίκες αλλά μάλλον η σπάνια ευκαιρία που τους παρείχε να τις θυμούνται μετά το θάνατό τους.
Αρχαίες συμβουλές για σεξ
Οι γυναίκες μερικές φορές έγραφαν τέτοιες σκέψεις σε πάπυρο. Σε μια επιστολή που της αποδίδεται, η Θεανώ, μια Ελληνίδα φιλόσοφος στον κύκλο του Πυθαγόρα (κάποιοι λένε ότι ήταν η σύζυγός του), προσφέρει στη φίλη της Ευρυδίκη κάποιες διαχρονικές συμβουλές. Μια γυναίκα, γράφει, πρέπει να πετάει την ντροπή της μαζί με τα ρούχα της όταν μπαίνει στο κρεβάτι του άντρα της. Μπορεί να τα ξαναφορέσει και τα δύο μαζί μόλις σηκωθεί και πάλι όρθια.
Η επιστολή της Θεανούς έχει ελεγχθεί και ενδεχομένως να μην είναι αυθεντική. Παρ’ όλα αυτά, απηχεί σε μεγάλο βαθμό αυτό που πολλές γυναίκες έλεγαν μεταξύ τους σε πιο σύγχρονες εποχές και οι συμβουλές της φαίνεται ότι ακολουθούνταν από τις γυναίκες και στον αρχαίο κόσμο.
*Με πληροφορίες από: BBC | Daisy Dunn | Κεντρική φωτογραφία θέματος: «Τον καιρό της Σαπφούς», έργο του Τζον Ουίλλιαμ Γκόντουαρντ, Μουσείο J. Paul Getty (1904).
