«Σύμφωνα με τη δική μας αντίληψη για το άτομο, κάθε ανθρώπινο υποκείμενο φέρει μέσα του δύο οιονεί λογισμικά. Το ένα είναι αυτό της εγωκεντρικής αυτοεπιβεβαίωσης που εκφράζει το Εγώ-Εαυτός και το οποίο είναι ζωτικό για τη διατροφή, την προστασία και την ανάπτυξη.
Το άλλο είναι το λογισμικό του Εμείς, το οποίο εγγράφει το Εγώ σε μια σχέση αγάπης ή… κοινότητας στο πλαίσιο της οικογένειας, της πατρίδας, της θρησκείας, του κόμματος και τελικά της ανθρωπότητας. Ο πολιτισμός μας υπερανέπτυξε το πρώτο λογισμικό και υποανέπτυξε το δεύτερο.
Ομως αυτό απλώς κοιμάται μέσα μας και το ζήτημα είναι να το αφυπνίσουμε». Αυτά τα λόγια σοφίας αναφέρει ο 103 ετών Γάλλος φιλόσοφος Εντγκάρ Μορέν στο βιβλίο του «Ας αλλάξουμε δρόμο: τα μαθήματα του κορονοϊού» (Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου).
Μας καλεί όχι απλώς να αλλάξουμε δρόμο, αλλά να κάνουμε μια πραγματική επανάσταση, βάζοντας στο επίκεντρο το Εμείς και όχι το Εγώ-Εαυτός, το οποίο διαχωρίζει, αντί να ενώνει.
Οι δήθεν φιλελεύθεροι αδυνατούν να το αντιληφθούν, γιατί εκκινούν από αυτό το εγωκεντρικό άτομο, το οποίο βλέπουν σε έναν «ατομικό αγώνα για την ύπαρξη» (Μαρξ). Ωστόσο, η Ιστορία τούς διαψεύδει, γιατί όλα τα μεγάλα επιτεύγματα του πολιτισμού έγιναν χάρη στη συνεργασία –συγχρονική ή διαγενεακή– και την αλληλεγγύη. Η σπουδαία Αμερικανίδα ανθρωπολόγος Μάργκαρετ Μιντ, όταν ρωτήθηκε κάποτε ποιο ήταν το πρώτο σημάδι πολιτισμού σε μια κουλτούρα, απάντησε πως πρόκειται για ένα μηριαίο οστό 15.000 χρόνων, το οποίο είχε σπάσει και μετά θεραπευτεί.
Πρόσθεσε πως στο ζωικό βασίλειο όταν σπάσεις ένα πόδι, πεθαίνεις, γιατί δεν μπορείς να δραπετεύσεις από τον κίνδυνο, δεν μπορείς να αναζητήσεις τροφή ή να πας στο ποτάμι να πιεις νερό. Ενα μηριαίο οστό που έχει θεραπευθεί είναι απόδειξη ότι κάποιος αφιέρωσε χρόνο για να μείνει μαζί με αυτόν τον άνθρωπο και να τον φροντίζει.
Η γνώση περνά από γενιά σε γενιά μέσω της εκπαίδευσης και γίνεται βιωμένη εμπειρία για τους νέους, ενώ και η επιστήμη βασίζεται σε προηγούμενες κατακτήσεις και εφευρέσεις.
Ο Μορέν μάς ζητά να «επανεκπαιδεύσουμε την εκπαίδευση», θεωρώντας την κλειδί για πολλές κοινωνικές αλλαγές. Τονίζει πως η σημερινή εκπαίδευση επιβεβαιώνει στα παιδιά μια βασική αρχή της σκέψης: «Η σκέψη υπακούει ασυνείδητα σε μιαν αρχή της ανθρώπινης γνώσης που ανάγει το πολύπλοκο στο απλό, το Ολον στις συνιστώσες του και διαχωρίζει το αδιαχώριστο».
Αυτή η υπερεξειδίκευση «χωρίζει και διαμερισματοποιεί τις γνώσεις, αντί να τις συνδέει. Περιορίζεται στο να προβλέπει το πιθανό, ενώ συνεχώς αναδύεται το αναπάντεχο. Αδυνατεί λοιπόν να κατανοήσει τις πολυπλοκότητες […] Ετσι, δεν μας τυφλώνει μόνο η άγνοιά μας, αλλά ταυτόχρονα και η γνώση μας».
Από τα δύο λοιπόν «λογισμικά» του ανθρώπου ας διαλέξουμε το δεύτερο και ας το «εγκαταστήσουμε» στις νέες γενιές που έρχονται. Η επικράτηση του πρώτου λογισμικού έχει οδηγήσει στην απληστία, στις κολοσσιαίες ανισότητες, στον ανταγωνισμό και στην ανθρωποφαγία, αλλά και στην κλιματική αλλαγή και την καταστροφή της ανθρώπινης βιόσφαιρας. Θα κάνουμε τη σωστή επιλογή ή θα οδηγηθούμε στην αυτοκαταστροφή του πολιτισμού, όπως τον ξέραμε μέχρι σήμερα;
Η ευφυΐα του Homo Sapiens δεν μας φτάνει σε αυτή τη φάση, θα χρειαστούμε οπωσδήποτε και τη σοφία του!…
Τάσος Τσακίρογλου
efsyn.gr
