Οταν ξέσπασε το σκάνδαλο της Cambridge Analytica και της μαζικής χειραγώγησης εκατομμυρίων ψηφοφόρων στις αμερικανικές εκλογές τις οποίες κέρδισε ο Ντόναλντ Τραμπ, το συμπέρασμα που βγήκε ήταν ένα: Οτι τα fake news μπορούν να αλλάξουν τη συμπεριφορά ενός ολόκληρου λαού ή κατά το κοινώς λεγόμενο να κάνουν «πλύση εγκεφάλου» και να καθοδηγήσουν έναν απίστευτο αριθμό πολιτών.
Η ψευδής πληροφόρηση, η οποία διαχέεται ευκολότερα και αναπαράγεται με ταχύτατο τρόπο μέσω των social media, είναι, σύμφωνα με τους αναλυτές, ο μεγαλύτερος σύγχρονος κίνδυνος για τη δημοκρατία.
Κι αν παλαιότερα μαθαίναμε ότι έγινε δικτατορία επειδή βγήκαν τα τανκς στους δρόμους ή γιατί… δεν ήταν ο γαλατάς που χτύπησε χαράματα την πόρτα μας, σήμερα η δικτατορία της σκέψης είναι πολύ πιο επικίνδυνη διότι εγκαθιδρύεται ευκολότερα.
Τις τελευταίες ημέρες, με το ξέσπασμα της διπλής κρίσης για την Ελλάδα, δηλαδή του Μεταναστευτικού, αλλά και της έξαρσης του κορωνοϊού, τα fake news έχουν κάνουν όσο ποτέ αισθητή την παρουσία τους.
Και δυστυχώς, επιβεβαιώνουν παλαιότερες έρευνες που καταγράφουν την παραπλάνηση του λαού από ειδήσεις που είναι είτε κατασκευασμένες σκόπιμα είτε αποτελούν αντικείμενο λανθασμένης πληροφόρησης.
Σε μια κρίσιμη περίοδο για τη χώρα ο πόλεμος των fake news είναι ίσως πιο απειλητικός κι από τις συγκρούσεις στα σύνορα του Εβρου ή στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου.
Για παράδειγμα, όταν συγκεκριμένα sites διαδίδουν ότι «ξεκίνησε επιστράτευση και νέοι παρουσιάζονται σε αστυνομικά τμήματα», ακόμη και φάρσα να είναι, δημιουργεί αμέσως αναστάτωση, μέχρι και πανικό. Η μάχη του «κλικ» ή η σκόπιμη παραπληροφόρηση εξάπτει τα πάθη και ειδικά στην περίπτωση του προσφυγικού – μεταναστευτικού ζητήματος δημιουργεί εθνικιστικά, πολεμοκάπηλα συναισθήματα.
«Εκκενώθηκαν οι Καστανιές. Γυναίκες και παιδιά εγκατέλειψαν το χωριό προ του κινδύνου διάρρηξης της αμυντικής διάταξης».
Η είδηση αυτή κυκλοφόρησε παντού σε χρόνο – ρεκόρ μέχρι να διαψευστεί φυσικά και να κινηθούν ποινικές διαδικασίες για τους εμπνευστές της.
Ομως, ο σκοπός επετεύχθη. Ενα μεγάλο μέρος των αναγνωστών πείθεται ότι οι «εισβολείς» πρόσφυγες και μετανάστες έσπασαν τη «γραμμή Μαζινό» του Εβρου και ετοιμάζονται να καταλάβουν ελληνικά χωριά. Ακόμη και η διάψευση της «είδησης» περνά στα ψιλά και σίγουρα έχει μικρότερο συναισθηματικό βάρος από τη «μαϊμού» πληροφορία που στόχο έχει να στοχοποιήσει τους «εισβολείς» που θα… κάψουν τα σπαρτά.
Ενα από τα fake news που έκαναν αίσθηση τις τελευταίες ημέρες, σε ό,τι αφορά τα γεγονότα στον Εβρο, είναι και το βίντεο με συγκρούσεις αστυνομικών με μετανάστες στα σύνορα. Τι κι αν ήταν επεισόδια από το 2015 με αστυνομικούς από τη Βόρεια Μακεδονία;
Τι κι αν ζήτησαν συγγνώμη για την παρουσίαση του θέματος, αυτό που έμεινε ήταν η πρώτη εντύπωση.
Ανάλογες «ειδήσεις» έχουν παίξει κατά καιρούς για τους πρόσφυγες και μετανάστες. Από το ότι βεβηλώνουν εικόνες κι εκκλησίες μέχρι κι ότι ανάρτησαν πανό στη Λέσβο ζητώντας από τις Ελληνίδες «να είναι πιο σεμνές». Μόνο που η φωτογραφία ήταν από το… Μαρόκο και δεν αφορούσε Ελληνίδες.
Τουρκικά χαλκεία
Η προπαγάνδα μέσω fake news είναι το καλύτερο όπλο των «χαλκείων» της Αγκυρας και του ίδιου του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν που συχνά – πυκνά κάνει χρήση ψευδών ειδήσεων.
Τις τελευταίες ημέρες έχουμε διαβάσει σε τουρκικά ΜΜΕ κι έχουμε ακούσει από τούρκους αξιωματούχους «σημεία και τέρατα».
«Νεκροί πρόσφυγες στον Εβρο. Ο ελληνικός Στρατός πυροβολεί πισώπλατα», έγραψαν οι Τούρκοι. Επίσης: «Πάνω από 75.000 πέρασαν τα ελληνικά σύνορα» ενώ ο Τσαβούσογλου είπε: «Η ελληνική κυβέρνηση παρέχει όπλα στους αγρότες για να πυροβολούν κατά των προσφύγων».
Αποκορύφωμα και μάλιστα επικίνδυνο είναι τα μηνύματα που στέλνουν κάποιοι σε κινητά μεταναστών λέγοντάς τους είτε ότι άνοιξαν τα σύνορα είτε να συγκεντρωθούν στο λιμάνι σε Χίο και Λέσβο γιατί έρχεται πλοίο να τους πάρει.
Κι αν για κάποιους αυτό μοιάζει ανόητο, ίσως και υπερβολή, οι έρευνες δείχνουν το ακριβώς αντίθετο. Οτι δηλαδή η προπαγάνδα μέσω της παραπληροφόρησης διαχέεται ευκολότερα και βρίσκει γόνιμο έδαφος να αναπαραχθεί.
Μαζική παραπληροφόρηση
Σύμφωνα με παλαιότερη έρευνα, 70% περισσότερες πιθανότητες έχουν να εξαπλωθούν οι ψευδείς ειδήσεις μέσω του Τwitter απ’ ό,τι οι αληθινές. Αναλυτές τονίζουν ότι ειδικά οι ειδήσεις με πατριωτικό, εθνικιστικό περιεχόμενο γίνονται ευκολότερα πιστευτές, ειδικά σε λαούς όπως ο ελληνικός που ενημερώνεται κατά κύριο λόγο από τα social media.
Επίσης, 1% των ψευδών ειδήσεων εξαπλώνεται σε 1.000 έως 100.000 ανθρώπους ενώ 6 φορές περισσότερο χρόνο χρειάζεται μια αληθινή είδηση για να φτάσει σε 1.500 ανθρώπους σε σχέση με μια ψευδή είδηση.
Παλαιότερα, πανεπιστήμιο στη Γερμανία έκανε ένα πείραμα: Εφτιαξε μια fake είδηση η οποία έλεγε ότι όσοι μετανάστες αιτούνται άσυλο θα είχαν ως δώρο σεξουαλικές υπηρεσίες από ιερόδουλες με έξοδα του κράτους. Η είδηση προκάλεσε πανικό και σε 4 ημέρες είχε πάει σε χιλιάδες ανθρώπους και αναπαράχθηκε από παντού.
Συμπέρασμα; Στις κρίσιμες ώρες που περνά η χώρα η προπαγάνδα μέσω fake news μπορεί να τινάξει στον αέρα την Ελλάδα.
Βασίλης Σ. Κανέλλης
