Πέρα Γαλήνοι: Ένας παραθαλάσσιος παράδεισος με σημαντικές αρχαιότητες και η υποβάθμιση του

Οι περισσότεροι έχουμε συνδέσει την τοποθεσία Πέρα Γαλήνοι, μεταξύ Σισών και Φόδελε, με την χωματερή όπου καταλήγουν χιλιάδες τόνοι σκουπιδιών από το Ηράκλειο.

Ωστόσο ο τόπος αυτός δεν ήταν εξ αρχής υποβαθμισμένος, το αντίθετο μάλιστα καθώς οι πρόγονοι μας οι Μινωίτες τον είχαν επιλέξει για να φτιάξουν εκεί εκτεταμένες εγκαταστάσεις κατοίκησης και μάλλον βιοτεχνικής εκμετάλλευσης.

Η πανέμορφη παραλία που συναντάμε στους Πέρα Γαλήνους έχει μείνει αναξιοποίητη λόγω της χωματερής ενώ ο αρχαιολογικός χώρος ανασκάφηκε σε ένα μεγάλο τμήμα του, κλείστηκε απ όλες τις πλευρές και λησμονήθηκε.

Παράλληλα διαλύθηκαν οι προσβάσεις προς την παραλία κι έτσι ένα από τα φιλέτα του τόπου βυθίστηκε στη λήθη και παραδόθηκε προς κτηνοτροφική εκμετάλλευση.

Θα μπορούσε η περίπτωση των Πέρα Γαλήνων ακόμα και να διδάσκεται στα Πανεπιστήμια για το πως μπορούν οι ανθρώπινες παρεμβάσεις να καταστρέψουν ένα μοναδικό τόπο που διαθέτει όλα εκείνα τα στοιχεία που τον κάνουν ξεχωριστό: Ιστορία και φυσικό κάλλος.

Βέβαια σ’ ένα νησί όπως η Κρήτη μάλλον παίζουν ελάχιστη σημασία αυτά τα χαρακτηριστικά. Όταν πάρθηκε η απόφαση οι Πέρα Γαλήνοι να φιλοξενήσουν το ΧΥΤΑ του Ηρακλείου η καταδίκη ήλθε αυτόματα και για ότι περιβάλλει την ευρύτερη περιοχή του.

Οι αρχαιότητες

Στη θέση άκρα Σούδας, στη λοφοειδή δηλαδή απόληξη στη θάλασσα, όπως βλέπουμε στις φωτογραφίες του Newshub.gr, εντοπίστηκε μεσομινωϊκή εγκατάσταση.

Σήμερα σε μια αρκετά μεγάλη έκταση έχει ανασκαφεί όμως έχει κλειστεί πίσω από ψηλά συρματοπλέγματα και έχει στεγαστεί κατά τρόπο ώστε να μην είναι καν ορατό το τι υπάρχει μέσα από τις περιφράξεις.

Η πρόσβαση στην περιοχή καθίσταται σχεδόν απαγορευτική, όχι μόνο λόγω της δεύτερης και ευρύτερης περίφραξης που έχει τοποθετήσει κτηνοτρόφος και ξεκινά από το ύψος της Εθνικής οδού, αλλά και λόγω της μεγάλης καταστροφής που έχει υποστεί ο δρόμος που καταλήγει στην παραλία των Πέρα Γαλήνων.

Ο αρχαιολογικός χώρος στους Πέρα Γαλήνους εντοπίστηκε το 1983 τυχαία.

Υπό την απειλή της εγκατάστασης στην περιοχή ενός κεντρικού σταθμού ηλεκτρικής ενέργειας, ο Νικήτας Λιανέρης με την Ελένη Τσιβιλίκα, προϊσταμένη τότε της ΚΕ’ Εφορείας Κλασικών και Προϊστορικών Αρχαιοτήτων, πραγματοποίησαν αυτοψία διαπιστώνοντας την ύπαρξη επιφανειακών μεσομινωϊκών λειψάνων σε διάφορα σημεία του.

Η μεγαλύτερη συγκέντρωση αρχαιολογικών λειψάνων διαπιστώθηκε στη θέση Σούδα. Στη θέση Ταρτάροι, βρήκαν τα λείψανα ενός κτιριακού συγκροτήματος ενώ στη θέση Τραχήλοι, που βρίσκεται 300 περίπου μέτρα ανατολικά της Σούδας, σε ένα διάσελο, εντόπισαν τα λείψανα δύο μικρών σχετικά οικοδομικών συγκροτημάτων. Ίσως στη θέση αυτή να βρίσκεται το νεκροταφείο του οικισμού.

Η ανασκαφική έρευνα

Η ανασκαφική έρευνα άρχισε το 1983 στο λόφο της Σούδας ως σωστική επέμβαση, ενώ από το 1988 συνεχίστηκε ως συστηματική ανασκαφή.

Στα πρώτα 400 τ.μ που ανασκάφηκαν εντοπίστηκε ένα σύμπλεγμα αρχιτεκτονικών δομών με κύριο χαρακτηριστικό μια κεντρική κλίμακα, που οδηγεί στην κορυφή του οικισμού. Κάτω απ’ αυτήν αναπτύσσονται δύο μεγάλα οικοδομικά συγκροτήματα. Επίσης διακρίνεται τμήμα τείχους, που ίσως να είχε ρόλο οχυρωματικό.

Οι Πέρα Γαλήνοι φαίνεται να ήταν, πρώτα από όλα, ένας λιμενικός σταθμός, που τους χρόνους της λειτουργίας του αποτελούσε μια από τις πιο ασφαλείς και δραστήριες λιμενικές εγκαταστάσεις της μεσομινωϊκής Κρήτης.

Oι λιμενικές δραστηριότητες αυτές καθαυτές δε θα μπορούσαν όμως από μόνες τους να δικαιολογήσουν το μέγεθος, την έκταση και την ποιότητα των εγκαταστάσεων.

Oι Γαλήνοι βρίσκονται σε μια από τις μεταλλοφόρες περιοχές της Κρήτης. Ειδικότερα, το έδαφος τους είναι πλούσιο σε αργυρούχο μόλυβδο και σε αρσενικό, που είναι απαραίτητο για τη σκλήρυνση του χαλκού.

Μόνο στο χώρο των Γαλήνων, σε απόσταση ενός έως δύο χιλιομέτρων από τον οικισμό, διαπιστώθηκε η ύπαρξη τεσσάρων μεταλλείων, ενώ στην ευρύτερη περιοχή των Σισών άλλων πέντε. Σ αυτά ενδεχομένως πρέπει να αναζητήσουμε την ανάπτυξη της περιοχής.

Οι εγκαταστάσεις εκεί φαίνεται να εγκαταλείφθηκαν λόγω σεισμών ενώ ένα τμήμα τους βυθίστηκε στο νερό.

Ο ναός του Αγίου Αντωνίου

Στους Πέρα Γαλήνους, βρίσκεται και η ερειπωμένη μονή του Αγίου Αντωνίου από την οποία σήμερα σώζεται μόνο το καθολικό.

Είναι κτισμένη πολύ κοντά στη θάλασσα, πράγμα που ενισχύει την παράδοση ως προς την καταστροφή της από πειρατές.

Το καθολικό του μοναστηριού βρίσκεται σε απόσταση 250 μέτρων από την ακτή. Είναι μια ευρύχωρη, μονόχωρη, βασιλική με δυο σφενδόνια, δίπλα στην οποία βλέπουμε σωρούς από πέτρες και τμήματα τοίχων που κάποτε ήταν τα κελιά της αλλά και βοηθητικοί χώροι του μοναστηριού.https://www.newshub.gr/