«Σε αυτό εδώ το σημείο, στο ιστορικό φρούριο του Φιρκά, πριν από 110 χρόνια γράφτηκε ιστορία. Άλλοτε εδώ ήταν μία φυλακή, όπου κυριαρχούσε ο τρόμος και βασανίζονταν απάνθρωπα οι αγωνιστές της ελευθερίας. Εκείνη τη ημέρα όμως ο Φιρκάς αναδείχθηκε μια και για πάντα ως ένα μοναδικό τοπόσημο, ύψιστο σύμβολο της κρητικής ελευθερίας.
Από την αρχαιότητα η Κρήτη ήταν το μήλον της έριδος για τους ισχυρούς κάθε εποχής. Οι κατακτητές διαδέχονταν ο ένας τον άλλο και η υποδούλωση του νησιού συνεχιζόταν αδιάλειπτα για αιώνες. Έχουμε αλήθεια αναλογιστεί πόσες γενεές προγόνων μας γεννήθηκαν και πέρασαν ολόκληρη τη ζωή τους σκλαβωμένοι, με το όραμα της ελευθερίας και την άσβεστη φλόγα να καίει στην ψυχή τους;
Την 1η Δεκεμβρίου 1913 η γαλανόλευκη υψώθηκε με κάθε επισημότητα και άρχισε να κυματίζει περήφανη, επισφραγίζοντας την Ένωση και σηματοδοτώντας το πέρασμα σε μία νέα εποχή για την Κρήτη και για την Ελλάδα.
Το όνειρο γινόταν πραγματικότητα. Ο προαιώνιος πόθος για την ελευθερία είχε εκπληρωθεί. Οι αιματοβαμμένοι αγώνες έβρισκαν επιτέλους τη δικαίωσή τους.
Εκείνη την ξεχωριστή μέρα, τα Χανιά βρίσκονται σε συναγερμό. Παντού γαλανόλευκες, αψίδες, εικόνες αγωνιστών, δάφνες και μυρτιές δίνουν τον τόνο. Χιλιάδες άνθρωποι κάθε ηλικίας και κοινωνικής τάξης έχουν πλημμυρίσει τους δρόμους της πόλης, στην προκυμαία στο λιμάνι και συμμετέχουν ολόψυχα σε ένα ξέφρενο πανηγύρι.
Η άφιξη του θωρηκτού «Αβέρωφ» προκαλεί παραλήρημα ενθουσιασμού. Οι καμπάνες των εκκλησιών της πόλης χτυπούν χαρμόσυνα. Από το ένδοξο θωρηκτό αποβιβάζονται ο βασιλιάς Κωνσταντίνος και ο πρωθυπουργός της Ελλάδος, Ελευθέριος Βενιζέλος και κατευθύνονται πεζή στο φρούριο του Φιρκά.
Εκεί, μέσα στο πλήθος, μπορείς να διακρίνεις τους δύο ζωντανούς θρύλους των κρητικών επαναστάσεων, τον Χατζημιχάλη Γιάνναρη και τον Αναγνώστη Μάντακα. Μα πάνω απ’ όλα μπορείς να διακρίνεις τον μεγάλο πρωταγωνιστή, τον Χανιώτη πρωθυπουργό της Ελλάδας, τον ηγέτη που συγχρονίζοντας το εσωτερικό του ρολόι με το ρολόι της Ιστορίας, είχε ήδη πετύχει τόσα πολλά μέσα σε τόσα λίγα χρόνια: την ανόρθωση, τον εκσυγχρονισμό και τον διπλασιασμό του ελληνικού κράτους.
Εκείνη τη μέρα, ο Βενιζέλος είχε την ικανοποίηση ότι όλα όσα είχαν υποστεί στο διάβα των αιώνων γενεές συμπατριωτών του δεν πήγαν χαμένα. «Πανευτυχή» τον χαρακτήριζε η αθηναϊκή εφημερίδα «Πατρίς», αναφέροντας: «ως Κρης, ως Έλλην, ως πρωθυπουργός της Ελλάδος αλλά και ως άνθρωπος δοκίμαζε το μέγιστον της ευτυχίας την οποίαν η Μοίρα δύναται να επιφυλάττη εις θνητόν» και η εφημερίδα προσέθετε ότι «μετά τόσην εργασίαν, ουδέποτε δικαιοτέρα αμοιβή ήτο δυνατόν να δοθή εις πολιτικόν άνδρα, πληρώσαντα όχι μόνον της ιδιατέρας του πατρίδος τα όνειρα αλλά και τους μεγάλους, του ελληνισμού πόθους».
Είχε βεβαίως, προηγηθεί μία «αιματηρή περιπλάνηση» ανά τους αιώνες, όπως γράφει ο Καζαντζάκης. Όπως είχε συμβεί και στους αιώνες της Ενετοκρατίας, έτσι και στους σχεδόν δυόμισι αιώνες οθωμανικής κατοχής του νησιού, οι εξεγέρσεις ήταν συνεχείς, οι θυσίες ανυπολόγιστες, τα ολοκαυτώματα, οι εξισλαμισμοί, οι διωγμοί, οι εκπατρισμοί.
Από το 1830 που συγκροτήθηκε το ανεξάρτητο ελληνικό κράτος, στο οποίο δεν περιλαμβανόταν η μεγαλόνησος, η αδούλωτη κρητική ψυχή δεν ήταν δυνατόν να αποδεχθεί μοιρολατρικά τη σκληρή πραγματικότητα. Από εκείνη την ώρα αρκούσε ένας σπινθήρας για να ξεσπάσει πυρκαγιά.
Τις επόμενες δεκαετίες η Κρήτη ζούσε σε αναβρασμό. Η μία επανάσταση διαδεχόταν την άλλη. Οι χρονολογίες χαράσσονται για πάντα στη μνήμη: 1833, 1841, 1858, 1866, 1878, 1889, 1895, 1897. Κάθε φορά και ένα βήμα πιο κοντά στον μεγάλο σκοπό. Δεν λείπουν όμως και τα πισωγυρίσματα: ο σουλτάνος πιεζόμενος παραχωρούσε προνόμια στους χριστιανούς που με την πρώτη ευκαιρία τα ανακαλούσε. Όλα αυτά, σε ένα ταραχώδες διεθνές περιβάλλον με τις Μεγάλες Δυνάμεις και την Οθωμανική Αυτοκρατορία να κινούνται με ευελιξία στη διεθνή διπλωματική σκακιέρα και το ελληνικό κράτος να παρακολουθεί παθητικά, ανίσχυρο να υποστηρίξει τον αγώνα των Κρητικών.
«Ελευθερία ή Θάνατος», «Ένωσις ή Θάνατος»: τα συνθήματα που συνεγείρουν τους Κρητικούς αλλά και την ελληνική και διεθνή κοινή γνώμη.
Οι πρωταγωνιστές ανάγονται στη σφαίρα του θρύλου. Ήδη από τα τέλη του 18ου αιώνα και το 1821, ο Δασκαλογιάννης, η Χρυσή Τσεπέτη με το συγκλονιστικό της μαρτύριο στο Θέρισο, ο Μιχαήλ Κόρακας, οι Χάληδες. Και στη συνέχεια οι μάρτυρες του Αρκαδίου, ο Καγιαλές, και τόσοι άλλοι, αμέτρητοι ήρωες, γνωστοί, λιγότερο γνωστοί ή παντελώς άγνωστοι σε εμάς. Ήρωες και ηρωισμοί που έγιναν σύμβολα και συμβολισμοί και πέρασαν στην αιωνιότητα.
Η «πρώτη λευτεριά» της Κρήτης, όπως την είπε ο Παντελής Πρεβελάκης, η αυτόνομη Κρητική Πολιτεία γίνεται πραγματικότητα το 1898 υπό την τυπική επικυριαρχία του σουλτάνου και με τον ουσιαστικό έλεγχο των Μεγάλων Δυνάμεων. Με ύπατο αρμοστή τον πρίγκιπα Γεώργιο, γιο του βασιλιά των Ελλήνων.
Και ενώ στο νησί επικρατεί ενθουσιασμός οι μεγάλες προσδοκίες σύντομα θα διαψευστούν. Η παιδαριώδης αντίληψη του Πρίγκιπα για τους όρους της διεθνούς διπλωματίας και ο αυταρχισμός του, προκάλεσαν την αναπόφευκτη μετωπική σύγκρουση με τον φιλελεύθερο υπουργό του, τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Η επανάσταση ήταν μονόδρομος. Αυτή τη φορά κέντρο ήταν το Θέρισο, με την ηγετική τριανδρία, τους Βενιζέλο, Φούμη, Μάνο και τη συμμετοχή εκατοντάδων αγωνιστών από ολόκληρο το νησί.
Η επανάσταση οδήγησε στην αντικατάσταση του Πρίγκιπα με τον Αλέξανδρο Ζαΐμη ως Ύπατο Αρμοστή. Ταυτόχρονα συνέβαλε αποφασιστικά στη διεθνοποίηση του Κρητικού ζητήματος και ανέδειξε το άστρο του Βενιζέλου έξω από τα όρια του νησιού.
Το 1908 οι Κρητικοί κηρύσσουν μονομερώς την ένωση. Η ελληνική κυβέρνηση, παρότι ενθάρρυνε την κίνηση αυτή, δεν προχώρησε σε επίσημη αναγνώριση για να αποφύγει την αντίδραση της Τουρκίας και γενικότερα διεθνείς περιπλοκές. Οι εκπρόσωποι των Δυνάμεων απαιτούν να υποσταλεί η ελληνική σημαία που είχε υψωθεί στον Φιρκά. Όμως κανείς Κρητικός δεν θα το πράξει. Τελικά άγημα του ευρωπαϊκού στόλου αναλαμβάνει να αποκόψει τον ιστό.
Οι διεθνείς ισορροπίες είναι λεπτές, ο Βενιζέλος, που αναλαμβάνει πρωθυπουργός της Ελλάδας το 1910, ακροβατεί σε τεντωμένο σχοινί. Τον Μάιο του 1912 αντιπρόσωποι της Κρήτης επιχειρούν να εισέλθουν στην Ελληνική Βουλή και χιλιάδες Αθηναίοι διαδηλώνουν υπέρ τους. Ο Βενιζέλος τους εμποδίζει, τους απωθεί με δυνάμεις στρατού και χωροφυλακής. Είναι προσηλωμένος στον μεγάλο σκοπό και γνωρίζει τον κίνδυνο της πολεμικής εμπλοκής με την Τουρκία. Άσπρισαν τα μαλλιά μου να αγωνίζεται για την ένωση, έλεγε αργότερα ο ίδιος, καθώς και εκείνη την ώρα ήταν υποχρεωμένος να σταθεί απέναντι στους παλιούς του συναγωνιστές και στην κοινή γνώμη.
Το επόμενο διάστημα, με τις συντονισμένες κινήσεις του, δημιουργούνται νέα δεδομένα. Η Ελλάδα έχει συνάψει συμμαχίες και είναι πλέον προετοιμασμένη στο στρατιωτικό πεδίο. Τον Οκτώβριο του 1912, οι Κρητικοί αντιπρόσωποι γίνονται δεκτοί πανηγυρικά στην Ελληνική Βουλή και ο Βενιζέλος στέλνει στα Χανιά ως
Γενικό Διοικητή Κρήτης, τον Στέφανο Δραγούμη. Από εκείνη τη στιγμή η Κρήτη αποτελεί de facto τμήμα της ελληνικής επικράτειας. Λίγους μήνες αργότερα, τον Φεβρουάριο του 1913, θα υποσταλούν από τη νησίδα της Σούδας οι σημαίες, τα τελευταία σύμβολα της τουρκικής επικυριαρχίας και της διεθνούς προστασίας.
Με το τέλος των Βαλκανικών πολέμων, η Ελλάδα βρέθηκε στην πλευρά των νικητών. Το φοβικό και διεθνώς ανυπόληπτο κρατίδιο του 1910 είναι πλέον μία υπολογίσιμη περιφερειακή δύναμη διπλάσια σε έκταση και πληθυσμό. Σε αυτό το πλαίσιο εντάχθηκε και η οριστική επίλυση του Κρητικού ζητήματος.
Εξοχοτάτη κυρία Πρόεδρε,
Επιτρέψτε μου να σας ευχαριστήσω για την εξαιρετικά τιμητική παρουσία σας, που προσδίδει τη δέουσα σημασία στην εορταστική μας επέτειο. Σας καλωσορίζουμε εδώ για πρώτη φορά και ως Δημότη Χανίων, έπειτα από τη τελετή αναγόρευσης Σας, τον περασμένο Ιούνιο. Το ύπατο Πολιτειακό αξίωμα, το οποίο αξίως κατέχετε αποτελεί κορυφαίο σύμβολο του έθνους, της δημοκρατίας και των ιστορικών μας αγώνων.
Και για τον λόγο αυτό η παρουσία σας σήμερα εδώ, στο Φρούριο του Φιρκά αποτυπώνει και επικυρώνει μια ακόμα κορυφαία στιγμή στην αδιάλειπτη ιστορική διαδρομή στην πορεία ολοκλήρωσης του συγχρόνου ελληνικού κράτος.
Γιατί η 1η Δεκεμβρίου το 1913 είναι να ορόσημο που μας καλεί να αναστοχαστούμε. Να αντιληφθούμε τη σημασία των πολιτικών ηγεσιών παράλληλα με την αξία της βούλησης και των αγώνων του λαού.
Σήμερα, σε γεωπολιτικό επίπεδο, τιμούμε και γιορτάζουμε την οριστική επίλυση του Κρητικού Ζητήματος, ας μην λησμονούμε ωστόσο τις ευκαιρίες που χάθηκαν στην αντίστοιχη περίπτωση του Κυπριακού ζητήματος και πολύ περισσότερο της επίκαιρης τραγωδίας του Μεσανατολικού.
Η παρακαταθήκη λοιπόν, και οι επιτυχίες των αγώνων των προγόνων μας δεν πρέπει να θεωρούνται ούτε αυτονόητες ούτε νομοτελειακές. Και γι’ αυτό οφείλουμε να αναδείξουμε αυτή την ιερή παρακαταθήκη. Το οφείλουμε σε εκείνους αλλά και στους εαυτούς μας- να τη φέρουμε στο σήμερα, να αντλήσουμε έμπνευση για τους σημερινούς αγώνες στον τόπο μας αλλά και όπου γης, από την Ουκρανία μέχρι τη Μέση Ανατολή. Αλλά και σε κάθε άλλη εστία πολέμου που δοκιμάζει τη ανθρωπότητα και αμφισβητεί τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις κεκτημένες αξίες του δυτικού πολιτισμού.
Να σταθούμε αλληλέγγυοι σε κάθε ανθρωπιστική κρίση, να γίνουμε εμπόδιο στη μισαλλοδοξία και τον σκοταδισμό και ταυτόχρονα να εμποδίσουμε την αυθαιρεσία των ισχυρών απέναντι στους αδύναμους.
Πράττοντας τα παραπάνω νοηματοδοτούμε τους αγώνες των προγόνων μας και αποδεικνύουμε εμπράκτως ότι έχουμε λάβει τα υψηλά διδάγματα της Ιστορίας και μόνο έτσι μπορούμε να ατενίζουμε το μέλλον της πατρίδας μας με αισιοδοξία.
Σας ευχαριστώ!»
