Η είδηση έσκασε σαν βόμβα και ξεφούσκωσε σαν τρύπιο λάστιχο: «Από 1η Ιουλίου θα πούμε τo (εμφιαλωμένο) νερό νεράκι. Ερχονται ανατιμήσεις τουλάχιστον 20%, αφού εφαρμόζεται περιβαλλοντικό τέλος 10 λεπτών στο μικρό μπουκαλάκι του νερού». Το δημοσίευμα φαίνεται να ξεκίνησε από συγκεκριμένη ιστοσελίδα (pronews.gr) και μέσα σε λίγα 24ωρα έγινε viral και αναπαράχθηκε από μεγάλα ΜΜΕ.
Η αύξηση αφορούσε το σύστημα επιστροφής εγγυοδοσίας (Deposit Return System), που όντως θα εφαρμοστεί, αλλά σε περίπου ενάμιση χρόνο, αφού ακόμα δεν υπάρχει το δίκτυο να το υποστηρίζει. Πάντως η διάψευση από το υπουργείο Περιβάλλοντος πέρασε σχεδόν απαρατήρητη, σε αντίθεση με τα ανησυχητικά δημοσιεύματα για τις ανατιμήσεις.
Η πρόσφατη «μίνι» αναμπουμπούλα για την τιμή του εμφιαλωμένου νερού, εκτός από το πώς λειτουργεί η χιονοστιβάδα των fake news, προδίδει και την ανησυχία του κοινού για την ακρίβεια που δεν αφήνει ανέγγιχτο ούτε το βασικότερο αγαθό όλων: το νεράκι του Θεού, που άλλοτε προσφερόταν δωρεάν και σε αφθονία. Από τις δημόσιες πηγές μέχρι τα καφενεία, που το πρώτο που σου έβγαζαν πριν καν σε ρωτήσουν ήταν ένα ποτήρι δροσερό νερό. Η παράδοση αυτή συνεχίζεται μέχρι σήμερα στις περισσότερες ελληνικές καφετέριες.
Δεν ισχύει όμως το ίδιο για τη γρήγορη εστίαση, ούτε για τα περισσότερα τουριστικά καταστήματα. Το νερό σε αυτές τις περιπτώσεις είναι de facto εμφιαλωμένο και επί πληρωμή. Για να σου φέρουν νερό βρύσης πρέπει να το ζητήσεις ρητά, ενώ δεν λείπουν οι περιπτώσεις που σου απαντάνε απλώς ότι το νερό της βρύσης δεν πίνεται – κάτι που ισχύει σε πολλές περιοχές της Ελλάδας λόγω λειψυδρίας και προβλημάτων στα τοπικά δίκτυα ύδρευσης.
Κι όμως, υπάρχει ευρωπαϊκή νομοθεσία η οποία συνιστά στα εστιατόρια, τα μπαρ και στις καφετέριες, στα κυλικεία και στις υπηρεσίες τροφοδοσίας όχι απλώς να σερβίρουν δωρεάν νερό βρύσης στους πελάτες, αλλά να προωθούν τη χρήση του έναντι του εμφιαλωμένου. Επίσης συστήνει στους δήμους να έχουν οργανωμένα δίκτυα πρόσβασης όλων των πολιτών σε πόσιμο νερό από κοινόχρηστες δημόσιες βρύσες – με ειδική μέριμνα για περιθωριοποιημένες ομάδες, όπως οι Ρομά. Πρόκειται για την Οδηγία 2020/2184 της Ε.Ε. για την ποιότητα του νερού ανθρώπινης κατανάλωσης, η οποία κυρώθηκε στην εθνική νομοθεσία τον Μάιο του 2023 με Κοινή Υπουργική Απόφαση (ΦΕΚ 3525/Β/2023).
Η ευρωπαϊκή νομοθεσία περιλαμβάνει πλήθος διατάξεων για τη διασφάλιση της ποιότητας και της ασφάλειας του πόσιμου νερού από τα δημόσια δίκτυα. Επίσης ζητάει από τις υπηρεσίες ύδρευσης και τους δήμους να λάβουν μέτρα για την προώθηση της χρήσης του νερού ανθρώπινης κατανάλωσης που παρέχεται από τη βρύση. Οπως, για παράδειγμα, να παρέχουν πληφορορίες για το πού βρίσκονται οι πιο κοντινές δημόσιες βρύσες και να διεξάγουν ενημερωτικές εκστρατείες για την ποιότητα του συγκεκριμένου πόσιμου νερού.
Επιπλέον, από τον Ιούλιο του 2021 (βάσει του νόμου 4736/2020, άρθρο 4 – Μείωση της κατανάλωσης), οι δήμοι «που διαθέτουν δίκτυο πόσιμου νερού υποχρεούνται να παρέχουν κοινόχρηστες βρύσες για τη δωρεάν παροχή πόσ ιμου νερού σε δημοτικές αθλητικές εγκαταστάσεις και δημοτικές παιδικές χαρές, παρέχοντας κατάλληλη σήμανση στο κοινό που ενθαρρύνει τη χρήση δοχείων νερού πολλαπλών χρήσεων, και να επεκτείνουν το δίκτυο κοινόχρηστων βρυσών για τη δωρεάν παροχή πόσιμου νερού σε δημόσιους χώρους συνάθροισης εντός της δικαιοδοσίας τους».
Στην πράξη, ωστόσο, τα παραπάνω εφαρμόζονται μόνο σποραδικά. Γι α παράδειγμα, στο κέντρο της Αθήνας, το οποίο υποδέχεται εκατομμύρια τουρίστες κάθε καλοκαίρι, ο δήμος έχει εγκαταστήσει μόνο 11 δημόσιες βρύσες. Ομοίως, ενώ οι καφετέριες και τα εστιατόρια οφείλουν να προσφέρουν δωρεάν νερό βρύσης, αυτό τηρείται κατά περίπτωση. «Συνήθως, το πρώτο πράγμα που κάνουν οι καφετέριες και τα εστιατόρια, πριν καν παραγγείλεις, είναι να σου φέρουν ένα ποτήρι ή μια κανάτα με φρέσκο νερό βρύσης», μας λέει ο Γιώργος Χόντζογλου, πρόεδρος της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Εργαζομένων Επισιτισμού-Τουρισμού. Παραδέχεται, ωστόσο, ότι αυτό δεν συμβαίνει σε πολλά τουριστικά μέρη, όπου αντίθετα ο σερβιτόρος είτε σε ρωτάει αν θα πιεις εμφιαλωμένο νερό ή νερό βρύσης είτε σου φέρνει απευθείας εμφιαλωμένο νερό.
Για παράδειγμα, οι περισσότερες μεγάλες αλυσίδες fast-food και τα franchise, ενώ διαθέτουν νερό βρύσης, δεν το προσφέρουν αν παραγγείλετε φαγητό ή καφέ, εκτός αν επιμείνετε να το ζητήσετε. Ακόμα και όταν το κάνουν, δίνουν μόνο ένα πολύ μικρό πλαστικό ποτήρι, ενώ ενθαρρύνονται να πωλούν εμφιαλωμένο νερό, το οποίο τοποθετείται σε εμφανή σημεία, για παράδειγμα σε κουβάδες με πάγο δίπλα στο ταμείο. Η τιμή του εμφιαλωμένου νερού στα εστιατόρια ποικίλλει, ανάλογα με την κατηγορία του καταστήματος. Στα εστιατόρια franchise είναι συνήθως ίδια με την τιμή λιανικής πώλησης (50 λεπτά για ένα μπουκάλι των 500 ml, 1 ευρώ για ένα μπουκάλι του 1,5 λίτρου). Αντίθετα, το ανθρακούχο νερό μπορεί να κοστίζει έως και 5 ευρώ για 500 ml.
Στην Ισπανία
Το δωρεάν νερό βρύσης είναι υποχρεωτικό στα εστιατόρια της Ισπανίας, βάσει νόμου που ψηφίστηκε το 2023. Πρόκειται για τον νόμο περί πρόληψης της δημιουργίας αποβλήτων και της διατήρησης του εδάφους.
Τα καταστήματα εστίασης θα πρέπει να προσφέρουν δωρεάν νερό βρύσης ως ένα από τα μέτρα για τη μείωση της χρήσης των πλαστικών μπουκαλιών και τα εμπορικά καταστήματα θα πρέπει να ενθαρρύνουν τις αγορές σε επαναχρησιμοποιούμενες συσκευασίες για να μειωθούν τα απόβλητα.
Η δημόσια διοίκηση έχει παρόμοιες υποχρεώσεις. Προκειμένου να μειωθεί η χρήση των συσκευασιών μιας χρήσης, η διοίκηση πρέπει να προωθήσει την κατανάλωση πόσιμου νερού από βρύση και επαναχρησιμοποιούμενες συσκευασίες, και οι επιχειρήσεις εστίασης θα πρέπει να προσφέρουν πάντα στους πελάτες τους την επιλογή να πίνουν νερό βρύσης. Το μέτρο αυτό αποτελεί απάντηση σε αίτημα της Οργάνωσης Καταναλωτών και Χρηστών (OCU). Ηδη το 2018, η OCU ζήτησε να θεσπιστεί ένας εθνικός νόμος που θα απαιτεί από τις επιχειρήσεις εστίασης να προσφέρουν πάντα δωρεάν νερό βρύσης, σε γυάλινες κανάτες και ποτήρια.
Και εδώ, ωστόσο, δεν λείπουν τα «παραθυράκια» για την καταστρατήγηση της νομοθεσίας. Για παράδειγμα, στις αλυσίδες fast food δεν προσφέρεται δωρεάν ποτήρι νερό βρύσης.
Στην πράξη, τα εστιατόρια σερβίρουν ποτήρια με νερό στους πελάτες που το ζητούν, αν και αυτό δεν είναι συνήθως η πρώτη επιλογή. Η τιμή του νερού στην Ισπανία στα σουπερμάρκετ είναι 0,65 λεπτά του ευρώ (0,5 λίτρο), ενώ σε ένα τοπικό εστιατόριο μπορείτε να πάρετε με 2 ευρώ ένα μπουκάλι 0,33 λίτρου ή 3 ευρώ (1 λίτρο).
Στην Τσεχία
Τα εστιατόρια στην Τσεχική Δημοκρατία, με εξαίρεση τα εστιατόρια πρώτης κατηγορίας, συνήθως δεν προσφέρουν δωρεάν νερό. Δεν σερβίρεται χωρίς να το ζητήσετε. Στις περισσότερες περιπτώσεις δεν περιλαμβάνεται καν ως επιλογή στο μενού.
Ωστόσο, αν έχετε ήδη παραγγείλει κάτι σε ένα εστιατόριο, μπορείτε να ζητήσετε ένα ποτήρι νερό βρύσης. Σε αυτή την περίπτωση θα σας το σερβίρουν δωρεάν. Το εμφιαλωμένο νερό στα εστιατόρια κοστίζει μεταξύ 1 και 2 ευρώ. Μπορεί να κοστίζει έως και 3 € στα κορυφαία εστιατόρια. Παράλληλα, συνήθως πωλείται για 50 λεπτά στο κατάστημα.
Προς το παρόν στην Τσεχία η ευρωπαϊκή νομοθεσία για την προώθηση του δωρεάν νερού της βρύσης δεν εφαρμόζεται. Το πιθανότερο είναι, αν γίνει νόμος, να εφαρμοστεί μόνο τυπικά. Να βάλουν τα εστιατόρια μια κανάτα με νερό στο πιο σκοτεινό σημείο του μαγαζιού, και αυτό είναι όλο.
Στη Βουλγαρία
Η διαμάχη για το δωρεάν νερό βρύσης στα βουλγαρικά εστιατόρια έχει εξελιχτεί σε μια ολοένα και εντεινόμενη σύγκρουση μετά τις τελευταίες αναθεωρήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Οδηγία για το πόσιμο νερό. Η Οδηγία ορίζει ότι οι εθνικές αρχές θα πρέπει να θεσπίσουν κίνητρα για εστιατόρια, μπαρ, καφετέριες και κυλικεία ώστε να σερβίρουν δωρεάν νερό βρύσης στους πελάτες τους.
«Δεν έχουμε τίποτα εναντίον της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που εισάγει την υποχρεωτική παροχή νερού βρύσης σε εστιατόρια, μπαρ και καφετέριες, αλλά μόνο υπό σαφείς κανονισμούς. Θα πρέπει να λένε ξεκάθαρα ποιοι, πώς και πότε μπορούν να πάρουν δωρεάν νερό όταν μπαίνουν σε ένα εστιατόριο. Θα παίρνουν όλοι δωρεάν νερό; Θα είναι υποχρεωτικό; Κανείς δεν εργάζεται χωρίς κέρδος», σχολίασε ο Εμίλ Κολάροφ, πρόεδρος της Ενωσης Ιδιοκτητών Εστιατορίων και Μπαρ της Βουλγαρίας.
Το πρώτο επιχείρημα των αντιπάλων του δωρεάν νερού είναι ότι δεν είναι πραγματικά δωρεάν. «Τα εστιατόρια πληρώνουν για το νερό στην τοπική εταιρεία ύδρευσης. Η τιμή είναι ήδη αρκετά υψηλή», εξοργίζεται ο Εμίλ Κολάροφ και ρωτάει αν μπορούν να απαλλαγούν τα εστιατόρια από την πληρωμή μέρους των λογαριασμών νερού. «Δεν υπάρχει περίπτωση να αντέξουμε οικονομικά να εξυπηρετούμε πελάτες που θα μείνουν στα εστιατόρια μόνο για ένα ποτήρι νερό. Ολοι εργάζονται για να βγάλουν χρήματα», λέει ο Κολάροφ.
Οι επαγγελματίες της εστίασης υποστηρίζουν ότι η απαίτηση για δωρεάν νερό βρύσης θα τους επιφέρει πρόσθετες απώλειες όσον αφορά τις συμβάσεις που έχουν με τις μεγάλες διεθνείς εταιρείες. «Σε ορισμένα από τα συμβόλαια με τα εστιατόρια, υπάρχουν ρήτρες για την προσφορά συγκεκριμένων εμπορικών σημάτων εμφιαλωμένου νερού. Εμείς πουλάμε όλα τα είδη αυτών των εταιρειών, δηλαδή και χυμούς και ανθρακούχα ποτά και εμφιαλωμένο μεταλλικό νερό», σχολίασε ο πρόεδρος της Ενωσης Εστιατορίων. Το Mediapool επικοινώνησε με τον Σύνδεσμο Τροφίμων και Ποτών, ο οποίος είναι μέλος των κορυφαίων εταιρειών που προσφέρουν εμφιαλωμένο νερό στην αγορά.
Ο Σύνδεσμος σχολίασε ότι δεν υπάρχει υποχρεωτική απαίτηση για την προσφορά νερού βρύσης και ως εκ τούτου δεν έχουν προς το παρόν θέση επί της υπόθεσης. Οι εστιάτορες πιστεύουν επίσης ότι το κράτος θα πρέπει να τους παρέχει κίνητρα για να προσφέρουν δωρεάν νερό, όπως αναφέρεται στην οδηγία.
Αν όμως εξαιρεθούν τα εστιατόρια υψηλών προδιαγραφών, όλο και περισσότερα καφέ, εστιατόρια και μπιστρό σερβίρουν δωρεάν νερό βρύσης ως χειρονομία προς τους καταναλωτές. Ετσι, για παράδειγμα, το Urban Embassy Specialty Coffee από το άνοιγμά του τον Σεπτέμβριο του 2021 προσφέρει ένα ποτήρι δωρεάν νερό βρύσης στους πελάτες του. «Ο συνεργάτης μου είχε πάει στην Κωνσταντινούπολη και του έκανε θετική εντύπωση ότι τα καταστήματα μαζί με τον καφέ πρόσφεραν και δωρεάν νερό. Ετσι, αποφασίσαμε να εφαρμόσουμε το μοντέλο και στη δική μας επιχείρηση», δήλωσε η Aλεξάνδρα Φίλιεβα, συνιδρύτρια του καταστήματος.
Στις καφετέριες της Σόφιας και σε άλλες περιοχές, η τάση να προσφέρεται δωρεάν νερό ως συμπλήρωμα του καφέ εξαπλώνεται. Σύμφωνα με τους πρόχειρους υπολογισμούς της Αλεξάνδρας, το κόστος του εστιατορίου για ένα ποτήρι νερό είναι περίπου 5 λεπτά του ευρώ.
Η ίδια υπενθυμίζει ότι το νερό της βρύσης στη βουλγαρική πρωτεύουσα είναι υψηλής ποιότητας και νόστιμο, επειδή προέρχεται από το βουνό Ρίλα. Το νερό στη Σόφια έχει ουδέτερο pH, γύρω στο 7,2, λόγω της προέλευσης από το ψηλό βουνό, κυρίως από το λιώσιμο του χιονιού.
Για τη Σιμόνα Στελιάνοβα, ιδρύτρια της startup Zero Waste Sofia, η πρόσβαση στο νερό της βρύσης για όλους τους πολίτες της Βουλγαρίας είναι μια σημαντική υπόθεση. Η ίδια, χάρη σε εθελοντές, έφτιαξε έναν χάρτη με τις κοινόχρηστες βρύσες στη Βουλγαρία. Μέχρι σήμερα, η startup της έχει καταγράψει 1.600 εξωτερικές βρύσες στη Βουλγαρία. «Το νερό είναι ένα βασικό ανθρώπινο δικαίωμα, όχι ένα προϊόν. Εχει αποδειχτεί ότι το εμφιαλωμένο νερό στα καταστήματα τροφίμων είναι πάνω από 600 φορές ακριβότερο από αυτό της βρύσης. Ταυτόχρονα, η τιμή του εμφιαλωμένου νερού στα εστιατόρια ανεβαίνει σημαντικά πάνω από αυτό το επίπεδο», πρόσθεσε.
Ενα λίτρο εμφιαλωμένο νερό σε κατάστημα τροφίμων κοστίζει κατά μέσο όρο περίπου 0,6 ευρώ, ενώ την ίδια στιγμή η τιμή για ένα λίτρο νερό της βρύσης, σύμφωνα με τιμολόγιο της υπηρεσίας ύδρευσης της Σόφιας, είναι 0,001 ευρώ.
Ελεγχος του Mediapool έδειξε ότι ένα μπουκάλι 1 λίτρου μεταλλικό νερό που παράγεται στη Βουλγαρία διατίθεται σε εστιατόρια της Σόφιας προς περίπου 3 ευρώ, αλλά υπάρχουν και νερά ξένων εταιρειών των οποίων η τιμή φτάνει τα 5 ευρώ ανά λίτρο.
«Μας έκανε έκπληξη που μέχρι τώρα 40 καταστήματα εστίασης στη Σόφια, τη Φιλιππούπολη και τη Βάρνα συμφωνούν να παρέχουν δωρεάν νερό βρύσης στους πελάτες τους», μας λέει η ιδρύτρια του Zero Waste Sofia. Δηλώνει πεπεισμένη ότι «αν επενδυθούν πόροι και υπάρξει μια ενεργητική προσέγγιση στα μπαρ και τα εστιατόρια, πολλά από αυτά θα συμμετάσχουν στην προσφορά δωρεάν νερού βρύσης στους πελάτες τους».
🔴 Το άρθρο αυτό γράφτηκε στο πλαίσιο του προγράμματος PULSE, μιας ευρωπαϊκής πρωτοβουλίας που διευκολύνει τη διεθνή δημοσιογραφική συνεργασία και στην οποία συμμετέχει κατ’ αποκλειστικότητα στην Ελλάδα η «Εφ.Συν.». Για το ρεπορτάζ εργάστηκαν οι: Dragomir Nikolov (Μediapool, Boυλγαρία), Anna Somavilla (El Confidencial, Iσπανία), Petr Jedlička (Denik Referendum, Τσεχία), Αφροδίτη Τζιαντζή («Εφ.Συν.», Ελλάδα)
 νερό νεράκι ....){kind=link}