Το 2011 ένας σοκαριστικός χωρισμός διασημοτήτων απασχόληε τα πρωτοσέλιδα σε όλο τον κόσμο – όχι ο χωρισμός του Άστον Κάτσερ και της Ντέμι Μουρ, ούτε της Τζένιφερ Λόπεζ και του Μαρκ Άντονι, αλλά η ξαφνική, ανεξήγητη ρήξη μεταξύ της Μπίμπι και του Πόλντι, δύο χελώνων Γκαλαπάγκος, 115 ετών έκαστη, στον ζωολογικό κήπο Happ στην Αυστρία, οδηγώντας στο απίθανο έως τότε συμπέρασμα ότι και τα ζώα χωρίζουν συνειδητά από το ταίρι τους.
Μετά από σχεδόν έναν αιώνα ως ζευγάρι, το θηλυκό, η Μπίμπι, είχε απλά… βαρεθεί – ένας αιώνας ήταν αυτός στο κάτω-κάτω! Έτσι, μια μέρα, δάγκωσε ένα κομμάτι από το κέλυφος του Πόλντι, βγάζοντάς του αίμα, ενώ συνέχισε να του επιτίθεται μέχρι που το προσωπικό του ζωολογικού κήπου τον μετέφερε σε ξεχωριστό κλουβί.
Στη φύση, οι χελώνες των Γκαλαπάγκος δεν είναι μονογαμικές, οπότε δεν είναι μικρό κατόρθωμα ότι ο δεσμός της Μπίμπι και του Πόλντι διήρκεσε τόσο πολύ, αν και η σχέση τους δεν έφερε ποτέ απογόνους.
Οι προσπάθειες συμφιλίωσης, πάντως, δεν στέφθηκαν με επιτυχία. «Έχουμε την αίσθηση ότι δεν αντέχουν πια ο ένας τη θέα του άλλου», παραπονέθηκε τότε η διευθύντρια του ζωολογικού κήπου, Helga Happ.
Γιατί χωρίζουν τα ζώα; – Ελάχιστα μονογαμικά τα θηλαστικά
Γιατί συμβαίνουν οι χωρισμοί; Μεταξύ των ανθρώπων είναι ένα ερώτημα που έχει γεννήσει μπαλάντες, έχει δώσει πλούσια τροφή σε μυθιστοριογράφους και συνεχίζει να ιντριγκάρει τους επιστήμονες.
Για να χωρίσετε, βέβαια, πρέπει να είστε εξαρχής μαζί. Στην κοινωνική μονογαμία, τα ζώα ζουν μαζί και δημιουργούν ισχυρούς δεσμούς, γνωστούς ως δεσμούς ζεύγους – αν και η σεξουαλική πίστη είναι ένα ξεχωριστό ζήτημα. Στα θηλαστικά, οι άνθρωποι συγκαταλέγονται στις εξαιρέσεις: η κοινωνική μονογαμία έχει παρατηρηθεί σε λιγότερο από το 10% των θηλαστικών.
Αυτό το χαμηλό ποσοστό οφείλεται στη διαφορά στη γονική φροντίδα μεταξύ αρσενικών και θηλυκών, εξηγεί στον Guardian ο καθηγητής Simon Griffith του Πανεπιστημίου Macquarie. Στα περισσότερα είδη θηλαστικών, η γονική φροντίδα προέρχεται κατά κύριο λόγο από το θηλυκό, το οποίο επενδύει πάρα πολύ στην κυοφορία και την παροχή γάλακτος στα μικρά του.
«Σε πολλά θηλαστικά δεν υπάρχει γονική φροντίδα από τον πατέρα», επισημαίνει ο Griffith. «Μπορεί να κάνει λίγη φύλαξη ή να κρατάει ασφαλή την περιοχή, αλλά… δεν μπορεί να προσφέρει πολλά για τους απογόνους του».
Ζευγαρωμένα αλλά άπιστα τα πτηνά
Στα πτηνά, όμως, τα πράγματα είναι τελείως διαφορετικό. Ο μπαμπάς μπορεί στην πραγματικότητα να φροντίζει σχεδόν όσο και το θηλυκό όσον αφορά στην παροχή τροφής. «Γι’ αυτό τα πουλιά τείνουν να ζευγαρώνουν, ενώ τα θηλαστικά όχι», σημειώνει.
Πριν από την ύπαρξη μεθόδων για τη διαπίστωση της πατρότητας, τα στοιχεία έδειχναν ότι τα πτηνά ως ομάδα ήταν ως επί το πλείστον σεξουαλικά μονογαμικά, λέει ο καθηγητής Raoul Mulder, εξελικτικός οικολόγος στο Πανεπιστήμιο της Μελβούρνης.
«Αν εξετάσετε κατά πόσο ένα συγκεκριμένο είδος ζευγαρώνει ή όχι, για πόσο καιρό ζευγαρώνει και για πόσο καιρό παραμένουν ζευγάρι, και ταξινομήσετε όλα τα γνωστά πουλιά, θα καταλήξετε σε ένα ποσοστό πάνω από 90%», αναφέρει.
Αλλά μετά την ανάπτυξη τεχνικών γενετικών δοκιμών στα ζώα, οι επιστήμονες άρχισαν να συνειδητοποιούν ότι τα πτηνά δεν ήταν τόσο πιστά όσο πίστευαν προηγουμένως – εν ολίγοις, ότι η κοινωνική και η σεξουαλική μονογαμία δεν συμβαδίζουν απαραίτητα.
Η εργασία του Mulder σχετικά με την «θαυμάσια νεράιδα» διαπίστωσε ότι το 76% των νεοσσών που γεννήθηκαν σε φωλιές είχαν πατέρα… άλλο αρσενικά. Αυτό το εκπληκτικό ποσοστό ξεπερνά μόνο η Αυστραλιανή καρακάξα με 82%.
Πρότυπο μονογαμίας το περιπλανώμενο άλμπατρος
Συνολικά, πάντως, τα πουλιά της Αυστραλίας τείνουν να χωρίζουν λιγότερο από τα ευρωπαϊκά είδη, λέει ο Griffith, καθώς απαιτούνται ισχυρές συνεργασίες για να επιβιώσουν στις ασταθείς περιβαλλοντικές συνθήκες. Στο βόρειο ημισφαίριο, ο χρόνος των εποχών αναπαραγωγής είναι προβλέψιμος, συνδεδεμένος με το μήκος της ημέρας, αλλά στην Αυστραλία η απόφαση για αναπαραγωγή εξαρτάται επίσης από κλιματικούς παράγοντες.
Μεταξύ των πτηνών, πρότυπο της μονογαμίας αποτελεί το περιπλανώμενο άλμπατρος, το οποίο μπορεί να ζήσει έως και 50 χρόνια και συνήθως ζευγαρώνει για όλη του τη ζωή.
«Αυτό το πουλί χρειάζεται τόσο πολύ χρόνο για να δημιουργήσει δεσμό ζευγαριού», εξηγεί η Δρ. Ruijiao Sun, μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, που «αν ένα άτομο χάσει τον σύντροφό του, χρειάζονται χρόνια για να συνδεθεί με ένα νέο, προκειμένου να μπορέσει να αρχίσει να αναπαράγεται ξανά».
«Τα περιπλανώμενα άλμπατρος έχουν μόνο ένα αυγό σε κάθε αναπαραγωγική περίοδο, αλλά πρέπει πάντα να υπάρχει ένας γονέας που κάθεται στη φωλιά για να προστατεύει τον νεοσσό του και να κάνει την επώαση. Ωστόσο, πρέπει επίσης να αναζητούν τροφή, οπότε πρέπει να εναλλάσσονται», προσθέτει.
Υπέρ του… διαζυγίου ο βασιλικός πιγκουίνος
Η Sun υποστηρίζει ότι είδη με μεγάλη διάρκεια ζωής, όπως το περιπλανώμενο άλμπατρος, επωφελούνται περισσότερο από ισχυρούς δεσμούς ζευγαριών. «Κάθε φορά που αναπαράγονται, τελειοποιούν τις συμπεριφορές τους – συντονίζονται μεταξύ τους πολύ καλύτερα, καθιστώντας την αναπαραγωγή αβίαστη [με την πάροδο του χρόνου]».
Τα βραχύβια είδη, αντίθετα, μπορεί να είναι περισσότερα έτοιμα να εγκαταλείψουν τον σύντροφό τους για να μεγιστοποιήσουν τις ευκαιρίες αναπαραγωγής. Ακόμα κι έτσι, η έρευνα της Sun εκτιμά ότι το ποσοστό διαζυγίων στα περιπλανώμενα άλμπατρος είναι περίπου 10%.
Η σύγκριση με τον βασιλικό πιγκουίνο, ο οποίος, αν και σεξουαλικά μονογαμικός όσο είναι με έναν σύντροφο, χωρίζει σε ποσοστό περίπου 80%, είναι συντριπτική υπέρ των άλμπατρος.
Άλλοι παράγοντες που θα μπορούσαν να οδηγήσουν τα ζώα στο διαζύγιο – αυτό που οι επιστήμονες αποκαλούν αλλαγή συντρόφου – περιλαμβάνουν ένα υψηλό ποσοστό θνησιμότητας και μια στρεβλή αναλογία φύλων. Και τα δύο αυξάνουν τον ανταγωνισμό για τους συντρόφους, δημιουργώντας… πειρασμό για τα άτομα του μειοψηφικού φύλου να συγκατοικήσουν με κάποιον πιο ελκυστικό.
Παράγοντας διαζυγίου και η κλιματική κρίση
Η έρευνα δείχνει επίσης ότι η κλιματική κρίση μπορεί επίσης να παίζει ρόλο στο «διαζύγιο». Σε μια μελέτη για τα χιονοπετρίκια, τα οποία φωλιάζουν σε σχισμές βράχων στην Ανταρκτική, η Sun και οι συνεργάτες της διαπίστωσαν πως ο αριθμός των πουλιών «snow petrels» σε μια αναπαραγωγική περίοδο συνδέεται άμεσα με το ποσοστό των χωρισμών. Το πολύ χιόνι γεμίζει τις φωλιές και παγώνει τα αυγά, οδηγώντας σε αποτυχία της επώασης.
«Μπορεί είτε να εγκαταλείψουν την προηγούμενη φωλιά τους είτε να εγκαταλείψουν τον σύντροφό τους», λέει η Sun, προσθέτοντας ότι το άγχος της συνεχούς χιονόπτωσης μπορεί να κάνει τα πουλιά… «να κατηγορούν τον σύντροφό τους περισσότερο από ό,τι θα έκαναν κανονικά»!
Η μελέτη προέβλεψε ότι η μείωση των θαλάσσιων πάγων στο πλαίσιο της κλιματικής αλλαγής θα επηρεάσει επίσης τα ποσοστά επιβίωσης στο μέλλον, διαστρεβλώνοντας την αναλογία των φύλων. Θα έχουμε πολλά αρσενικά σε έναν πληθυσμό και λιγότερα θηλυκά διαθέσιμα για να ζευγαρώσουν μαζί τους, προειδοποιούν οι επιστήμονες.
Το άγχος και η συζυγική μομφή πιθανώς παίζουν ρόλο στα νησιά Φόκλαντ, όπου οι ασυνήθιστα θερμές θερμοκρασίες του νερού έχουν συνδεθεί με υψηλότερα ποσοστά διαζυγίων στα μαυρομάτικα άλμπατρος. «Τα διαζύγια που οφείλονται στο περιβάλλον», πρότειναν τότε οι ερευνητές, «μπορεί επομένως να αποτελούν μια παραγνωρισμένη συνέπεια της παγκόσμιας αλλαγής».
