Κάθε χρόνο η τελευταία εβδομάδα του Απριλίου είναι αφιερωμένη στους εμβολιασμούς και για το 2020 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας με το σύνθημα #Vaccines Work for All δηλ. «Τα εμβόλια δουλεύουν σε όλους», αναδεικνύει την σημασία της εμβολιαστικής κάλυψης παγκοσμίως καθώς και το σπουδαίο έργο της διάδοσης της μέσω της υλοποίησης των προγραμμάτων εμβολιασμού από την ιατρική κοινότητα. Ειδικότερα, αυτή την χρονική περίοδο με την έκρηξη της κρίσης της πανδημίας COVID-19, τονίζεται η αξία των εμβολίων ως το πλέον αποτελεσματικό τείχος για την ατομική αλλά και συλλογική προστασία ολόκληρης της ανθρωπότητας.
Από την εφεύρεση του πρώτου εμβολίου κατά της ευλογιάς από τον Edward Jenner το 1796, ο εμβολιασμός έχει καταστεί απαραίτητη παρέμβαση στην υγειονομική περίθαλψη και έχει σώσει εκατομμύρια ζωές. Λόγω της σημαντικής επιστημονικής προόδου, αλλά και της επανεμφάνισης «ξεχασμένων» λοιμωδών νοσημάτων, όπως η διφθερίτιδα και η ιλαρά, καθώς και την εμφάνιση νέων μεταλλαγμένων στελεχών μικροβίων, πολλά εμβόλια είναι διαθέσιμα και αναμένονται ακόμα περισσότερα. Ωστόσο, οι μολυσματικές ασθένειες που μπορούν να προληφθούν με εμβόλιο εξακολουθούν να επικρατούν. Ο εμβολιασμός εμποδίζει επίσης την ανάπτυξη ορισμένων τύπων προκαρκινικών καταστάσεων και καρκίνων, για παράδειγμα ο εμβολιασμός κατά του ιού της ανθρώπινου θηλώματος (HPV) μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη του τραχήλου της μήτρας και ο εμβολιασμός κατά του ιού της ηπατίτιδας Β μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη του καρκίνου του ήπατος που προκαλείται από λοίμωξη από αυτόν τον ιό.
Τα εμβόλια αντιπροσωπεύουν την πιο οικονομικά-αποτελεσματική και απλή παρέμβαση για την προστασία από κρίσιμες επιδημίες. Υπάρχουν οφέλη που σχετίζονται με τη μείωση της θνησιμότητας και της νοσηρότητας μολυσματικών ασθενειών και οικονομικά οφέλη, λόγω μείωσης της νοσηλείας/αποτροπής αναπηρίας και ενίσχυσης της ανθρώπινης παραγωγικότητας. Σύμφωνα με τα Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων των ΗΠΑ (CDC), οι εμβολιασμοί θα αποτρέψουν περισσότερους από 21 εκατομμύρια νοσηλείες και 730.000 θανάτους μεταξύ παιδιών που γεννήθηκαν τα τελευταία 20 χρόνια. Επιπλέον, το CDC εκτιμά ότι για κάθε 1$ που επενδύεται σε εμβόλια στις ΗΠΑ, εξοικονομούνται 10.20 $ από άμεσες ιατρικές δαπάνες.
Η ανοσοποίηση αποτρέπει περίπου 2 έως 3 εκατομμύρια θανάτους ετησίως από αρρώστιες όπως διφθερίτιδα, τέτανο, κοκκύτη και ιλαρά. Ωστόσο, θα μπορούσαν να αποφευχθούν επιπλέον 1,5 εκατομμύρια θάνατοι, εάν βελτιωνόταν η κάλυψη του εμβολιασμού σε παγκόσμιο επίπεδο. Όταν οι υπηρεσίες ανοσοποίησης διακόπτονται, ακόμη και για σύντομες περιόδους π.χ. κατά τη διάρκεια καταστάσεων έκτακτης ανάγκης, αυξάνεται ο κίνδυνος εμφάνισης νόσων που μπορούν να προληφθούν με εμβολασμό, όπως η ιλαρά και η πολιομυελίτιδα. Για το λόγο αυτό ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας τονίζει ότι κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19, θα πρέπει να διατηρηθούν οι υπηρεσίες ανοσοποίησης για την πρόληψη ασθενειών που μπορούν να προληφθούν με εμβόλια (όπως η ιλαρά και η πολιομυελίτιδα), εάν μπορεί να διασφαλιστεί η ασφάλεια των εργαζομένων στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης και των κοινοτήτων. Σε αυτή την κρίσιμη περίοδο για την Δημόσια Υγεία, καθίσταται ακόμη περισσότερο αναγκαία η τήρηση του υπάρχοντος Εθνικού Προγράμματος Εμβολιασμού για όλες τις ηλικιακές ομάδες, βρέφη, παιδιά, εφήβους και ενήλικες, στοχεύοντας στο να επιτευχθούν ακόμα μεγαλύτερα ποσοστά εμβολιαστικής κάλυψης και να αποφευχθούν καθυστερήσεις στους εμβολιασμούς, όπως τονίζει ο ΠΟΥ. Ακόμη και αν κάποιες δόσεις εμβολιασμού έχουν καθυστερήσει λόγω της πανδημίας COVID- 19, θα πρέπει να συμπληρωθούν το συντομότερο δυνατό. Η διακοπή των προγραμμάτων εμβολιασμού σε όλο τον κόσμο κατά τη διάρκεια της πανδημίας θέτει 80 εκατομμύρια παιδιά κάτω του έτους σε κίνδυνο να προσβληθούν από θανατηφόρες, εμβόλιο-αποτρέψιμες ασθένειες, σύμφωνα με μια πρόσφατη κοινή έκθεση από τον ΠΟΥ, την UNICEF και την Gavi, την Vaccine Alliance. Ανάμεσα σε 129 φτωχές και μεσαίου εισοδήματος χώρες που μελετήθηκαν διαπιστώθηκε ότι στις 68 οι εμβολιασμοί είχαν διακοπεί. Πολλοί ειδικοί σε θέματα δημόσιας υγείας αναφέρουν ότι ανησυχούν ότι οι θάνατοι από ασθένειες όπως η χολέρα, ο ροταϊός και η διφθερίτιδα θα μπορούσαν να ξεπεράσουν κατά πολύ εκείνους από το ίδιο το Covid-19.
Στη χώρα μας από τον Οκτώβριο του 2019 έως σήμερα η γρίπη οδήγησε 226 άτομα σε νοσηλεία στις Μονάδες Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ), εκ των οποίων μόνο το 44,3% είχε εμβολιαστεί, ενώ καταγράφηκαν 108 θάνατοι. Σημειωτέων δε ότι τα ποσοστά αυτά ήταν μικρότερα από του 2018, πιθανότατα λόγω της αύξησης του ποσοστού των εμβολιασμών για τη γρίπη το 2019. Επίσης, από το 2017 εκδηλώθηκε στην Ευρώπη επιδημία ιλαράς και στην Ελλάδα μετρήσαμε περισσότερα από 3.000 κρούσματα- κυρίως μικρά παιδιά σε κοινότητες Ρομά λόγω ανεπαρκούς εμβολιασμού- που αντιμετωπίστηκε επιτυχώς με επιτήρηση και εντατικοποίηση των εμβολιασμών.
Το εμβόλιο είναι ένα βιολογικό παρασκεύασμα που διεγείρει την ανοσία σε ένα συγκεκριμένο μολυσματικό παράγοντα. Περιέχει ένα αντιγόνο που προέρχεται από εξασθενημένες ή νεκρές μορφές ενός μικροοργανισμού που προκαλεί ασθένειες, μία από τις επιφανειακές πρωτεΐνες του, ή σε ορισμένες περιπτώσεις, οποιαδήποτε τοξίνη που παράγει. Το αντιγόνο διεγείρει το ανοσοποιητικό σύστημα του σώματος να το αναγνωρίσει ως ξένο, να το καταστρέψει και να το «θυμάται», έτσι ώστε το ανοσοποιητικό σύστημα να μπορεί πιο εύκολα να αναγνωρίσει και να καταστρέψει οποιονδήποτε από αυτούς τους μικροοργανισμούς που συναντά αργότερα (ΠΟΥ, 2016). Τις τελευταίες 2-3 δεκαετίες έχουν αναπτυχθεί ποικίλες νέες τεχνικές για την παραγωγή εμβολίων: παραδείγματα περιλαμβάνουν μοριακές τεχνικές και τη σύνθεση των εμβολίων DNA in vitro. Τέτοιες νέες τεχνικές προσφέρουν δυνατότητες για ταχεία ανάπτυξη εμβολίων κατά αναδυόμενων απειλών για τη δημόσια υγεία, όπως ο ιός Έμπολα. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ΠΟΥ επαναλαμβάνοντας ότι τα εμβόλια COVID-19 πρέπει να αναγνωριστούν ως δημόσια αγαθά για ολόκληρο τον κόσμο, δήλωσε ότι όλες οι χώρες πρέπει να συνεισφέρουν. Απευθυνόμενη σε συνέντευξη Τύπου στη Γενεύη, η Ελβετία Katherine O’Brien, Διευθύντρια του Τμήματος Ανοσοποίησης, Εμβολίων και Βιολογικών του ΠΟΥ είπε ότι τα παθογόνα και τα μικρόβια δεν μπορούν να εμποδιστούν από τη διέλευση των συνόρων και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο αυτά τα εμβόλια πρέπει να αναγνωριστούν ως προστασία ολόκληρου του κόσμου και όλες οι χώρες πρέπει να συνεισφέρουν προς το σκοπό αυτό.
Η ανοσοποίηση έχει αναγνωριστεί ως μία από τις πιο αποδοτικές παρεμβάσεις δημόσιας υγείας. Ένα υψηλό επίπεδο κάλυψης ολόκληρου του πληθυσμού είναι απαραίτητο, καθώς ο εμβολιασμός όχι μόνο προστατεύει τα άτομα αλλά και εκείνους που δεν έχουν εμβολιαστεί σπάζοντας την αλυσίδα μετάδοσης. Αυτό το φαινόμενο γνωστό ως «ανοσία αγέλης» προκύπτει επειδή εάν ένα επαρκές ποσοστό του πληθυσμού εμβολιαστεί είναι λιγότερο πιθανό ότι τα βακτηρίδια ή ο ιός θα διαδοθούν δεδομένου ότι υπάρχουν λιγότεροι άνθρωποι που είναι τρωτοί και επειδή τα άτομα που αποκτούν την ασθένεια έχουν συχνά μια ηπιότερη μορφή ασθένειας και μπορούν να είναι λιγότερο μολυσματικά.
Τα εμβόλια προστατεύουν τον ίδιο το άτομο και έμμεσα άλλους που είναι ευάλωτοι σε ασθένειες, δηλ. βρέφη, παιδιά, ηλικιωμένους, άτομα με αδύναμο ανοσοποιητικό σύστημα, ασθενείς με καρκίνο και άτομα που δεν μπορούν να εμβολιαστούν για ιατρικούς λόγους. Αυτό σημαίνει ότι τα άτομα που δεν μπορούν να εμβολιαστούν, για παράδειγμα τα νεογνά ή άτομα αλλεργικά στα συστατικά του εμβολίου, επωφελούνται από άλλους που εμβολιάζονται, επειδή η ασθένεια δεν μπορεί εύκολα να εξαπλωθεί στην κοινότητα. Η επίτευξη ποσοστών που παρέχουν συλλογική ανοσία είναι απαραίτητη. Για παράδειγμα, για να εξασφαλιστεί η ανοσία της κοινότητας κατά της ιλαράς, οι αρχές δημόσιας υγείας συνιστούν το 95% του πληθυσμού να εμβολιαστεί με δύο δόσεις του εμβολίου κατά της ιλαράς (το εμβόλιο MMR, το οποίο προστατεύει από την ιλαρά, παρωτίτιδα και ερυθρά). Ωστόσο, οι άνθρωποι δεν μπορούν να βασίζονται στη συλλογική ανοσία για ορισμένες μολυσματικές ασθένειες. Για παράδειγμα, ο τέτανος μπορεί να μεταδοθεί μέσω κοινών τραυματισμών, συμπεριλαμβανομένων των δαγκωμάτων σκύλου ή γάτας. Ο εμβολιασμός είναι ο μόνος τρόπος για να εξασφαλιστεί η άμεση προστασία από τον τέτανο. Επιπλέον, τα προγράμματα ανοσοποίησης συμβάλλουν στη μείωση των κοινωνικών, ψυχολογικών και οικονομικών βαρών των ασθενειών για τα άτομα και τις κυβερνήσεις, μειώνοντας την πίεση στα συστήματα υγείας και επιτρέποντας στους ανθρώπους να συνεχίσουν τις παραγωγικές τους δραστηριότητες.
Αναφορικά με την πανδημία της νόσου COVID-19, ένα εμβόλιο κατά του κοροναϊού SARS-COV-2 είναι ίσως η καλύτερη ελπίδα για τον τερματισμό της πανδημίας. Από τις 8 Απριλίου 2020, η παγκόσμια προσπάθεια έρευνας και ανάπτυξης εμβολίου COVID-19 περιλαμβάνει περισσότερα από 102 υποψήφια εμβόλια που βρίσκονται σήμερα σε στάδιο προκαταρκτικής έρευνας, σε προκλινικά στάδια ή ακόμη και στο στάδιο των κλινικών δοκιμών (9 εμβόλια). Οι προκλήσεις για την ανάπτυξη ενός ιδανικού εμβολίου για τον COVID-19 είναι: ασφάλεια, μακροπρόθεσμη ανοσία, προστασία των ηλικιωμένων.
Η φετινή Ευρωπαϊκή Εβδομάδα Εμβολιασμού, 20–26 Απριλίου 2020, ήταν αφιερωμένη στους Επαγγελματίες Υγείας και τον καθημερινό αγώνα που δίνουν στην αντιμετώπιση της πανδημίας του COVID- 19 καθώς και στην σημαντική συμβολή τους στη διάδοση του εμβολιασμού, που αποτελεί επένδυση στην ανθρώπινη ζωή! Δεδομένου ότι η ΠΟΥ έχει ορίσει το 2020 το Διεθνές Έτος της Νοσηλεύτριας και της Μαίας, η ΠΟΥ θα αναδείξει τις νοσοκόμες και τις μαίες για τον σημαντικό τους ρόλο στην ενίσχυση των εμβολιασμών ιδιαίτερα για νέους γονείς και μελλοντικούς γονείς.
Ο χώρος της Δημόσιας Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας, δηλ. το δίκτυο των δομών, των τεχνολογιών και του ανθρώπινου κεφαλαίου που προσφέρει υπηρεσίες υγείας στην κοινότητα παρέχει κατεξοχήν υπηρεσίες πρόληψης της νόσου, με πρωταγωνιστή τον εμβολιασμό. Η Δημόσια ΠΦΥ παρέχοντας επίσης τη διάγνωση, τη θεραπεία και την αποκατάσταση της νόσου, με στόχο τη διατήρηση και τη βελτίωση του επιπέδου υγείας και την επίτευξη κοινωνικής ευεξίας, διασφαλίζει την ολοκληρωμένη αντιμετώπιση του ασθενή. Εξασφαλίζει και συντονίζει τη συνέχεια της φροντίδας που απαιτείται για τον ασθενή και την νόσο σε όλα τα επίπεδα του συστήματος υγείας. Χρησιμοποιεί μια ιδιαίτερα πρόσωπο-κεντρική (ασθενοκεντρική) μορφή φροντίδας, ώστε να ανταποκρίνεται στις προσδοκίες των ανθρώπων (κουλτούρα) και να διασφαλίζει τον σεβασμό στην αυτονομία και την αξιοπρέπειά τους, στο πλαίσιο των κανόνων της βιοηθικής και της ιατρικής δεοντολογίας.
Σε όλα σχεδόν τα συστήματα υγείας που βασίζονται στην Δημόσια Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας, κεντρικό ρόλο για τη σωστή λειτουργία της παίζει ο Γενικός-Οικογενειακός Ιατρός. Οι εμβολιασμοί ως παρεμβάσεις στην κοινότητα, ως ατομική και συλλογική ασπίδα προστασίας και κρίσιμο μέτρο πρωτογενούς πρόληψης διενεργούνται ως ιατρική πράξη και υποχρέωση της υλοποίησης τους από τους Γενικούς και Οικογενειακούς ιατρούς της κοινότητας σε όλο τον κόσμο, όπως και στην χώρα μας. Η στενή και αναγκαία συνεργασία με τους νοσηλευτές και τις μαίες της κοινότητας τους καθιστούν εφικτούς.
Οι Δημόσιες Δομές ΠΦΥ (Περιφερειακά Ιατρεία, Κέντρα Υγείας) συχνά συγκρίνονται ατυχώς στην παροχή υπηρεσιών υγείας με τα νοσηλευτικά ιδρύματα και συγχέεται η λειτουργία τους με αυτή των Δημόσιων Νοσοκομείων. Οι Γενικοί-Οικογενειακοί Ιατροί που στελεχώνουν τις Δημόσιες Πρωτοβάθμιες Δομές καλούνται, βεβαίως, να διαχειριστούν επείγοντα και έκτακτα περιστατικά, κυρίως στα ΚΥ 24ωρης λειτουργίας και να παρέχουν προνοσοκομειακές υπηρεσίες καρδιοαναπνευστικής αναζωογόνησης και υποστήριξης, αν παραστεί ανάγκη. Ο αείμνηστος Καθηγητής Κ. Γαρδίκας έλεγε: «η Πρωτοβάθμια Φροντίδα καλύπτει τα 9/10 της ιατρικής! Η αποκλειστική ενασχόληση με τη νοσοκομειακή ιατρική είναι μια κακή αρχή από την οποία επιβάλλεται γρήγορη απομάκρυνση».
Εξ ορισμού η Πρωτοβάθμια «Φροντίδα» Υγείας απευθύνεται πρωτίστως σε υγιή άτομα με στόχο να τους «παρέχει» πολλά χρόνια καλής υγείας, μακριά από αρρώστιες, που μπορούν να προληφθούν π.χ. με τα εμβόλια ή να ανιχνευθούν έγκαιρα, πριν ακόμη δώσουν συμπτώματα.
Παραφράζοντας λοιπόν το σύνθημα του ΠΟΥ (vaccines work for all) θα μπορούσαμε να πούμε «Η Δημόσια ΠΦΥ και οι Λειτουργοί της δουλεύουν για ΟΛΟΥΣ! -Τα εμβόλια είναι για το καλό όλων μας!»
ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΓΕΝΙΚΩΝ-ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΩΝ ΙΑΤΡΩΝ ΕΣΥ ΠΦΥ ΚΡΗΤΗΣ
