Οι ευρωπαϊκές δημοκρατίες σε κίνδυνο – Υπερεξουσίες των κυβερνήσεων χωρίς σχέδιο επιστροφής στην κανονικότητα

Εκατοντάδες χιλιάδες Ευρωπαίοι έχασαν τη ζωή τους εξαιτίας του κοροναϊού, ενώ πολλοί περισσότεροι είναι εκείνοι που υποφέρουν από τις μακροχρόνιες επιπλοκές της ασθένειες. Όμως, όπως τονίζει το CNN, αυτές δεν είναι οι μοναδικές απώλειες της πανδημίας.

Η δημοκρατία είναι το άλλο μεγάλο θύμα της χρονιάς περιορισμών που διανύσαμε, ενώ αρκετοί ειδικοί πλέον φοβούνται ότι στο τέλος της κρίσης ορισμένοι πολιτικοί, διψασμένοι για εξουσία, δεν θα επιδείξουν ιδιαίτερη προθυμία να παραιτηθούν από τη σχεδόν απόλυτη εξουσία που έχουν αποκτήσει.

Για παράδειγμα, όπως επισημαίνει το CNN, το γαλλικό κοινοβούλιο αυτή την εβδομάδα ενέκρινε νομοσχέδιο που επεκτείνει την κατάσταση εκτάκτου ανάγκης που έχει κηρυχθεί στη χώρα μέχρι και τα τέλη Σεπτεμβρίου. Βάσει του νομοσχεδίου, ο πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν εξουσιοδοτείται να εισάγει υγειονομικό διαβατήριο που θα δείχνει το κατά πόσον ο φέρων έχει εμβολιαστεί ή όχι, αλλά και να επιβάλλει απαγορεύσεις κυκλοφορίας σε όλη τη χώρα.

Η κίνηση αντιμετωπίστηκε με καχυποψία από ορισμένους φιλελεύθερους συμμάχους του Μακρόν, καθώς η απαγόρευση κυκλοφορίας των πολιτών και η επιτήρηση των ιατρικών τους δεδομένων δεν συνάδει με τις φιλελεύθερες παραδόσεις της Γαλλίας.

Στη διάρκεια της προεδρίας του, ο Μακρόν έχει κατηγορηθεί ότι απομακρύνεται από την κεντρώα-φιλελεύθερη πλατφόρμα βάσει της οποίας εξελέγη το 2017, κυρίως εξαιτίας της ιδιαιτέρως σκληρής – ρατσιστικής για πολλούς αναλυτές – στάσης του απέναντι στο Ισλάμ και τη μετανάστευση, με στόχο να προσελκύσει τους ψηφοφόρους της ακροδεξιάς αντιπάλου του, Μαρίν Λεπέν.

Μάλιστα, το CNN ασκεί δριμεία κριτική έναντι της στάσης του Μακρόν, τονίζοντας ότι αν και μόλις τρία χρόνια νωρίτερα μιλούσε στο Κογκρέσο των ΗΠΑ για τις λέξεις που «είχαν χαραχθεί στα λάβαρα των Γάλλων επαναστατών: Ζήσε ελεύθερος ή χάσε τη ζωή σου», τώρα κατά ειρωνικό τρόπο «μοιάζει πολύ πρόθυμος να κάνει κουμάντο στους πολίτες του για να σταματήσει τη διάδοση του ιού».

Επιπλέον, αναφέρει ότι η σχέση του Μακρόν με τη δημοκρατία γίνεται όλο και πιο χαλαρή, καθώς μεταξύ άλλων ο Γάλλος πρόεδρος στη διάρκεια της πανδημίας έλαβε μέτρα που μείωσαν τον κοινοβουλευτικό έλεγχο των αποφάσεών τους.

«Ο ρόλος του κοινοβουλίου στη Γαλλία είναι πιο περιορισμένος στη διάρκεια της υγειονομικής κατάστασης εκτάκτου ανάγκης σε σχέση με το παρελθόν», εξηγεί στο CNN η Τζοέλ Γκρόγκαν, λέκτορας Βρετανικού και Ευρωπαϊκού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο του Μίντλσεξ. «Οι κυβερνήσεις και οι υπηρεσίες δεν είναι υποχρεωμένες να αποστέλλουν αντίγραφα των διαταγμάτων που εκδίδουν στο κοινοβούλιο».

Το Democracy Reporting International (DRI) εξέδωσε προσφάτως ενιαία μελέτη για την αντίδραση των κυβερνήσεων της ΕΕ σε σχέση με τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου. Η Γαλλία είχε επισημανθεί ως χώρα που «προκαλεί σημαντική ανησυχία», εξαιτίας της ανατροπής των νομικών ειωθότων από την κυβέρνηση.
(Μπορείτε να δείτε ολόκληρη την έκθεση εδώ).

Η Γαλλία, όμως, δεν είναι η μοναδική χώρα της ΕΕ που αντιμετωπίζει κρίση δημοκρατίας σύμφωνα με το DRI.

Στην Αυστρία, τη Σλοβενία, το Βέλγιο και τη Λιθουανία, μεταξύ πολλών άλλων, υπάρχουν σοβαρές ανησυχίες ότι οι κυβερνήσεις έχουν καταχραστεί προϋπάρχουσες νομοθεσίες για να περιορίσουν τις ελευθερίες των πολιτών. Αξίζει να σημειωθεί ότι η μοναδική χώρα της ΕΕ που δεν προκαλεί «καμία ανησυχία» σύμφωνα με το DRI είναι η Ισπανία, ενώ η Ελλάδα συγκαταλέγεται σύμφωνα με τον οργανισμό στα κράτη που προκαλούν «αρκετή ανησυχία».

Το πιο ακραίο παράδειγμα απώλειας του κοινοβουλευτικού ελέγχου με αφορμή την πανδημία προέρχεται από την Ουγγαρία του Ορμπάν, η οποία σύμφωνα με το DRI προκαλεί τα ίδια επίπεδα ανησυχίας με τη χώρα μας, αφού η κυβέρνηση ενέκρινε νομοθεσία βάσει της οποίας το κυβερνών κόμμα είναι σε θέση να διοικεί βάσει προεδρικών διαταγμάτων.

Δικαστήρια της Κύπρου και της Τσεχίας ισχυρίστηκαν ότι δεν έχουν τη δικαιοδοσία να αξιολογήσουν τα μέτρα κατά της πανδημίας. Το γεγονός αυτό περιόρισε σημαντικά τα εργαλεία αποτροπής της κυβερνητικής αυθαιρεσίας, υποστηρίζει το CNN.

Κεντρική ανησυχία της έκθεσης του DRI είναι ότι ελάχιστες ευρωπαϊκές χώρες έχουν μια ξεκάθαρη «στρατηγική εξόδου» για το διάστημα που θα ακολουθήσει την έξοδο από την κατάσταση έκτακτης ανάγκης και την επιστροφή στους φυσιολογικούς κανόνες διακυβέρνησης.

Και η περίπτωση της Γαλλίας αποτελεί ένα από τα πιο ανησυχητικά παραδείγματα. Ο Φιλίπ Μαρλιέ, καθηγητής γαλλικής και ευρωπαϊκής πολιτικής στο UCL επισημαίνει στο CNN ότι τα τελευταία χρόνια η Γαλλία έχει κηρύξει πολλές φορές κατάσταση έκτακτης ανάγκης ως αντίδραση σε τρομοκρατικές επιθέσεις. Πολλά από τα μέτρα που εισήχθησαν σε εκείνες τις περιόδους, και τα οποία περιόριζαν τις προσωπικές ελευθερίες, έχουν παραμείνει σε ισχύ μέχρι και σήμερα.

«Θα στοιχημάτιζα ότι πολλά από τα αυταρχικά μέτρα που υιοθετήθηκαν λόγω κοροναϊού, όπως το υγειονομικό διαβατήριο και οι απειλές για απαγόρευση κυκλοφορίας, θα παραμείνουν σε ισχύ ή έστω θα επιστρέψουν», τονίζει στο CNN. «Οι πολιτικοί είναι πολύ καλοί στο να αρπάζουν την εξουσία, όμως δεν έχουν το ίδιο ταλέντο και στο να την επιστρέφουν».

Ένα από τα ενδεχόμενα που ανησυχούν κυρίως τους αναλυτές είναι ότι ο Μακρόν, ο οποίος θα έρθει αντιμέτωπος με τις κάλπες στη διάρκεια της ερχόμενης χρονιάς, ενδέχεται να θεωρήσει ότι θα επωφεληθεί αν διατηρήσει τις νέες, τεράστιες εξουσίες του.

«Ο Γάλλος πρόεδρος έχει στα χαρτιά μεγαλύτερη εξουσία από τον Αμερικανό πρόεδρο. Έχει τον έλεγχο της αστυνομίας, του στρατού, ολόκληρης της εγχώριας πολιτικής και όλης της διεθνούς πολιτικής. Είναι ακόμη και σε θέση να επιλέξει ο ίδιος τον πρωθυπουργό του», υπογραμμίζει ο Μαρλιέ. «Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με το ότι πρόκειται για κάποιον που επιθυμεί να επανεκλεγεί και ο οποίος ήδη υιοθετεί όλο και πιο δεξιές στάσεις σε ό,τι αφορά ζητήματα όπως το Ισλάμ, χωρίς στην πραγματικότητα κάποιος να ελέγχει τις αποφάσεις του, είναι πολύ ανησυχητικό».

Ακόμη πιο ανησυχητικό, όπως προειδοποιεί η έκθεση του DRI, είναι ότι μόλις πέντε κράτη-μέλη της ΕΕ, και συγκεκριμένα η Τσεχία, η Γαλλία, η Λιθουανία, η Ολλανδία και η Πορτογαλία, έχουν ξεκάθαρες στρατηγικές εξόδου για την επιστροφή στην κανονικότητα.

«Είναι πολύ πιο εύκολο να κυβερνάς με προεδρικά διατάγματα από ό,τι εντός ορίων, επομένως είναι προφανείς οι λόγοι για τους οποίους πολλοί ηγέτες θα θελήσουν να διατηρήσουν τις εξουσίες τους», τονίζει η Γκρόγκαν, που σημειώνει επίσης ότι η υπονόμευση του κράτους δικαίου αποτελούσε εδώ και καιρό πρόβλημα στο εσωτερικό της ΕΕ, με μεγαλύτερα παραδείγματα προς αποφυγή, φυσικά, την Πολωνία και την Ουγγαρία.

«Στην πραγματικότητα, η ΕΕ είναι μια νομική οντότητα. Υφίσταται για να υποχρεώνει τα κράτη-μέλη και τους πολίτες να αναγνωρίζουν αμοιβαία δικαιώματα», συνεχίζει η Γκρόγκαν. «Όμως δεν πρέπει να αγνοούμε πόσο περίπλοκα είναι τα πράγματα από εκεί και έπειτα. Όπως απέδειξε το Brexit, ουσιαστικά πρόκειται για μια ομάδα κρατών που αποφασίζουν ότι θέλουν να ανήκουν στην ίδια ένωση. Το Brexit μας έδειξε ότι μπορείς να φύγεις, όμως το πραγματικό πρόβλημα προκύπτει όταν κάποιος που δεν αποδέχεται τις αξίες της ένωσης δεν επιθυμεί και να αποχωρήσει από αυτή [όπως συμβαίνει με την Πολωνία και την Ουγγαρία]. Είναι νομικά αδύνατον να αποπέμψεις ένα κράτος από την ένωση».

Κανείς δεν ξέρει πού τελειώνει αυτό το αδιέξοδο. Είναι σχεδόν απίθανο η ΕΕ να καταρρεύσει, όμως δεν αποκλείεται οι Ευρωσκεπτικιστές στο εσωτερικό της ένωσης να καταφέρουν να εξαναγκάσουν αλλαγές που θα υπονομεύουν ολόκληρη την υπόστασή της. Και αν θέλει κανείς να αποσταθεροποιήσει την Ευρώπη, ο καλύτερος τρόπος για να ξεκινήσει αυτή την προσπάθεια, τονίζει το CNN, είναι γελοιοποιώντας το κράτος δικαίου.

«Παρατηρούμε, όπως είθισται σε περιόδους έκτακτης ανάγκης, μια μετατόπιση της εξουσίας προς τον ηγέτη, με τον έλεγχο του κοινοβουλίου, των δικαστηρίων και άλλων Σωμάτων να αποδυναμώνεται», σημειώνει ο Γιάκουμπ Γιαρατσέφσκι, συντονιστής ερευνών του DRI.

«Η ΕΕ μπορεί να εργαστεί προς την κατεύθυνση του καλύτερου νομοθετικού ελέγχου, είτε μέσα από την Κομισιόν, είτε μέσα από τον Οργανισμό Θεμελιωδών Δικαιωμάτων ή ακόμα και μέσω του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου. Όμως αυτό θα απαιτούσε την πολιτική θέληση των ηγετών των κρατών-μελών για παράδοση περιοχών της χάραξης πολιτικής στα κεντρικά Σώματα της ΕΕ, τις οποίες οι ίδιοι θα προτιμούσαν να κρατήσουν υπό τον πλήρη έλεγχό τους».

Ορισμένες φορές λέγεται πως η ευρωπαϊκή νομοθεσία είναι ένα περίπλοκο μείγμα στενών πολιτικών συμφερόντων ντυμένων με νομικό μανδύα, υποστηρίζει το CNN, σημειώνοντας ωστόσο ότι μέχρι στιγμής αυτά τα στενά πολιτικά συμφέροντα είχαν μεγαλύτερες επιπτώσεις στις θέσεις της Ένωσης για τις μετακινήσεις παρά στα ιδανικά που (υποτίθεται ότι) συνδέουν αυτά τα 27 κράτη με τις αχανείς πολιτισμικές, ιδεολογικές και ιστορικές διαφορές.

Για το μεγαλύτερο μέρος της τελευταίας δεκαετίας, επισημαίνει, τα κράτη-μέλη διαφωνούν γύρω από τον χαρακτήρα της Ένωσης και για τον τρόπο με τον οποίο θα πρέπει να ανταποκρίνεται στις εκάστοτε κρίσεις. Όμως, η αδιαφορία ορισμένων κρατών-μελών για τις δημοκρατικές αρχές είναι ένας πολύ πιο ανησυχητικός πονοκέφαλος από τις διαφωνίες για το μεταναστευτικό ή για την οικονομία.

Επιστρέφοντας στην κανονικότητα – ή σε κάτι που θα την θυμίζει περισσότερο από τη σημερινή εικόνα – οι Βρυξέλλες ίσως διαπιστώσουν ότι πλέον αντιμετωπίζουν προβλήματα με πολλά ακόμη κράτη πέραν της Πολωνίας και της Ουγγαρίας. Και αν οι χώρες που απομακρύνθηκαν πρόσφατα από τις δημοκρατικές αρχές αποφασίσουν ότι οι νεοαποκτηθείσες εξουσίες τους τις αφορούν περισσότερο από την ευτυχία των Ευρωπαίων γειτόνων τους, υπάρχουν ελάχιστα που μπορούν να κάνουν οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι για να ανακόψουν τις επιπτώσεις που θα μπορούσαν να αποσταθεροποιήσουν ολόκληρη την ένωση.

Μετάφραση: Αλεξάνδρα Πράσσα