Τις τελευταίες δεκαετίες, σε όλα τα μέρη του κόσμου, έχουν γίνει σημαντικά βήματα προς την κατεύθυνση της ισότητας στην πρόσβαση, τις ίσες ευκαιρίες και την καταπολέμηση των διακρίσεων για τις γυναίκες και τα κορίτσια.
Αν και λιγότερο καθολικές, υπήρξαν επίσης σημαντικές νομοθετικές και πολιτιστικές αλλαγές για την αναγνώριση των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων και την προστασία τους από τις διακρίσεις. Ωστόσο, η αντίδραση αυξάνεται και εξαπλώνεται.
Από τις ΗΠΑ μέχρι την Ουγκάντα, η ολοκληρωμένη σεξουαλική εκπαίδευση (ΣΕΑ) στα σχολεία, τα σεξουαλικά και αναπαραγωγικά δικαιώματα και τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ+ έχουν όλα δεχτεί επιθέσεις, σημειώνει έρευνα του CNN.
Οι ερευνητές αυτού του φαινομένου το αναφέρουν ως «κίνημα κατά του φύλου» και προειδοποιούν ότι απειλεί τα δικαιώματα των γυναικών, την ποικιλομορφία του φύλου και της σεξουαλικότητας, αλλά και την ίδια τη Δημοκρατία.
Τι είναι το κίνημα κατά του φύλου;
Το κίνημα κατά του φύλου ή το κίνημα κατά των δικαιωμάτων είναι ένας γενικός όρος που αναφέρεται σε κοινωνικά κινήματα, τα οποία κινητοποιούν την αντίθεση σε αυτό που αποκαλούν «ιδεολογία του φύλου», «θεωρία του φύλου» ή «σεξισμό».
Αν και δεν υπάρχει ένας μοναδικός ορισμός γι’ αυτούς τους όρους, στην πράξη, τα κινήματα αυτά αντιτίθενται στα ίδια πράγματα, τα οποία τα Ηνωμένα Έθνη προσδιόρισαν ως «τα αναπαραγωγικά δικαιώματα, τη σεξουαλική και ευαισθητοποιημένη ως προς το φύλο εκπαίδευση στα σχολεία και την ίδια την έννοια του φύλου», καθώς ως τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων.
Οι συγγραφείς μιας έκθεσης του ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα, με τίτλο «Ισότητα των φύλων και αντιδράσεις για τα φύλα», εντοπίζουν τρεις συγκεκριμένες συντηρητικές ομάδες που βρίσκονται πίσω από αυτά τα κινήματα: κυβερνήσεις, θρησκευτικές ομάδες και ομάδες της κοινωνίας των πολιτών. Μαζί, έχουν σχηματίσει «εθνικές και διακρατικές συμμαχίες, με κοινές στρατηγικές και στόχους».
Οι οργανώσεις που εδρεύουν στις ΗΠΑ είναι σημαντικοί χρηματοδότες για τα κινήματα κατά των φύλων σε παγκόσμιο επίπεδο
Διαδήλωση στο Βερολίνο για την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας
«Για χάρη της καθιέρωσης μιας εθνικιστικής νεοσυντηρητικής απάντησης»
Αν και οι ακριβείς στόχοι και τα επιχειρήματά τους ποικίλλουν, οι υποστηρικτές της ιδεολογίας κατά του φύλου συμφωνούν γενικά ότι η έννοια του «φύλου» είναι επικίνδυνη, επειδή αλλάζει τον τρόπο με τον οποίο δομούνται οι κοινωνίες μας. Θεωρούν τις «παραδοσιακές» κοινωνικές μονάδες – όπως η ανδροκρατούμενη πυρηνική οικογένεια του συζύγου, της συζύγου και των παιδιών – ως τον μόνο αληθινό ή ηθικό τρόπο ζωής.
Αξίζει να σημειωθεί ότι τα κινήματα κατά των φύλων συνδέονται επίσης με τις πολιτικές αλλαγές που παρατηρούνται σε όλο τον κόσμο, μακριά από τη φιλελεύθερη δημοκρατία και προς τον δεξιό λαϊκισμό.
Όπως το θέτει ο Ούγγρος ιστορικός, Andrea Pető: «Το κίνημα κατά των φύλων δεν είναι απλώς ένα ακόμη παρακλάδι του αιώνιου αντιφεμινισμού, αλλά είναι ένα θεμελιωδώς νέο φαινόμενο που ξεκίνησε για χάρη της καθιέρωσης μιας εθνικιστικής νεοσυντηρητικής απάντησης».
Τα πιθανά κέρδη, που προκύπτουν από το παιχνίδι με τους φόβους που προκαλούν οι κοινωνικές αλλαγές, έχουν προσθέσει τη ρητορική κατά του φύλου σταθερά στο πολιτικό εγχειρίδιο. Ο Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος κάποτε πανηγύριζε για την ένταξη των τρανσέξουαλ γυναικών στα καλλιστεία ομορφιάς του, τώρα κάνει προεκλογική εκστρατεία για την προεδρία υποσχόμενος να «νικήσει τη λατρεία της ιδεολογίας των φύλων» και να προστατεύσει τα παιδιά από «αριστερούς ριζοσπάστες ρατσιστές και ανώμαλους, που προσπαθούν να κατηχήσουν τη νεολαία».
Πού η ιδεολογία κατά των φύλων έχει κερδίσει τη μεγαλύτερη απήχηση;
Το κίνημα κατά του φύλου είναι πλέον παρόν σε όλες σχεδόν τις χώρες του κόσμου και ο αριθμός των ανθρώπων που το υποστηρίζουν αυξάνεται. Αυτό αποτελεί σημαντική πρόκληση όχι μόνο για την προώθηση της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αλλά και για τη διατήρηση των κεκτημένων που έχουν ήδη επιτευχθεί.
Στις ΗΠΑ, τα αναπαραγωγικά δικαιώματα υποχωρούν, μετά την ανατροπή της απόφασης Roe V. Wade από το Ανώτατο Δικαστήριο το 2022, η οποία προστάτευε το συνταγματικό δικαίωμα στην άμβλωση για δεκαετίες. Η Risa Kaufman, Διευθύντρια Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στις ΗΠΑ στο Κέντρο για τα Αναπαραγωγικά Δικαιώματα, περιέγραψε την απόφαση αυτή ως «καταστροφική οπισθοδρόμηση».
Εν τω μεταξύ, εκατοντάδες νομοσχέδια με στόχο τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα – ιδιαίτερα τα τρανσέξουαλ άτομα – έχουν εισαχθεί στα πολιτειακά νομοθετικά σώματα τα τελευταία χρόνια. Τουλάχιστον 510 νομοσχέδια κατά των ΛΟΑΤΚΙ+ εισήχθησαν το 2023, ένα νέο ρεκόρ σύμφωνα με τα στοιχεία της Αμερικανικής Ένωσης Πολιτικών Ελευθεριών (ACLU), και σχεδόν τριπλάσιος αριθμός εισήχθη το 2022. Μέχρι το τέλος του 2023, 84 νομοσχέδια είχαν υπογραφεί ως νόμοι σε 23 πολιτείες.
Στην Τουρκία, η Λαϊκή Συμμαχία, με επικεφαλής το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) του προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, κέρδισε την πλειοψηφία στις εκλογές του 2023, μετά από μια εκστρατεία στην οποία χρησιμοποιήθηκε σε μεγάλο βαθμό ρητορική κατά των φύλων. Ο Ερντογάν δήλωσε ακόμη και σε συγκεντρώσεις ότι ο συνασπισμός του είναι «κατά των ΛΟΑΤΚΙ» και ότι «μια ισχυρή οικογένεια σημαίνει ένα ισχυρό έθνος».
Μόλις δύο χρόνια πριν, η χώρα αποσύρθηκε από τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, την κορυφαία συνθήκη στον κόσμο για τη βία λόγω φύλου, επειδή απειλεί τις «οικογενειακές αξίες» και «ομαλοποιεί την ομοφυλοφιλία».
Μια διαδηλώτρια μπροστά στα αστυνομικά φράγματα κοντά στην πλατεία Ταξίμ, για τον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας της Γυναίκας, στην Κωνσταντινούπολη
Στην Ινδία, οι υποστηρικτές των αντι-φύλων συνδέονται στενά με τα εθνικιστικά κινήματα των Ινδουιστών, γνωστά ως Hindutva. Ο ινδουιστικός εθνικισμός βασίζεται εδώ και καιρό στους κανόνες των φύλων, ενθαρρύνοντας τις γυναίκες να επικεντρωθούν στο να είναι μητέρες, για να διασφαλίσουν ότι ο ινδουιστικός πληθυσμός της Ινδίας δεν θα μειωθεί.
Οι παραδοσιακές πατριαρχικές κοινωνικές δομές – όπου οι άνδρες ηγούνται και οι γυναίκες ακολουθούν – προβάλλονται ως μέρος του «χρυσού παρελθόντος» της Ινδίας, στο οποίο οι οπαδοί της Hindutva θέλουν να επιστρέψουν.
Πώς το κίνημα κατά των φύλων προωθεί την ατζέντα του;
Τα επιχειρήματα κατά του φύλου χωρίζονται σε γενικές γραμμές σε τρεις ομάδες: εθνικιστικά (ή πολιτιστικά), θρησκευτικά και πολιτικά. Οι τρεις αυτές ομάδες συχνά επικαλύπτονται.
Στα εθνικιστικά επιχειρήματα, οι γυναίκες και τα δικαιώματα ΛΟΑΤΚΙ+ συχνά τοποθετούνται ως ξένες εισαγωγές. Στην Κίνα, οι φεμινιστικές ιδέες έχουν χαρακτηριστεί «αντιπατριωτικές» και οι ειλικρινείς γυναίκες στο διαδίκτυο δέχονται συχνά επιθέσεις από εθνικιστικά τρολ για τις υποτιθέμενες αντι-κινεζικές απόψεις τους.
Εν τω μεταξύ, στο Κιργιστάν, το 2021, εθνικιστές επιτέθηκαν σε γυναίκες που διαμαρτύρονταν για τη βία λόγω φύλου, με έναν άνδρα να λέει ότι έδρασε επειδή «οι δυτικές αξίες επιβάλλονται στους νέους μας. Αν θέλουν να προωθήσουν αυτές τις αξίες, ας το κάνουν σε κάποια άλλη χώρα».
Τα θρησκευτικά επιχειρήματα οδηγούνται από συντηρητικές και φονταμενταλιστικές ερμηνείες της θρησκείας, που υποστηρίζουν αυστηρές ιδέες γύρω από το φύλο και τη σεξουαλικότητα.
Στην Ινδονησία και τη Μαλαισία, οι συναυλίες του βρετανικού συγκροτήματος Coldplay το 2023 συνάντησαν την αντίδραση ισλαμικών ομάδων. Ακόμη και το Συμβούλιο Ουλάμα της Ινδονησίας, το κορυφαίο όργανο ισλαμιστών επιστημόνων της χώρας, ισχυρίστηκε ότι οι Coldplay θα προωθούσαν τα δικαιώματα των LGBTQ+ και διαδηλωτές συγκεντρώθηκαν έξω από τη συναυλία του συγκροτήματος στην Τζακάρτα, ενώ ορισμένοι κρατούσαν αφίσες που έλεγαν ότι οι Coldplay βλάπτουν την «πίστη και την ηθική» της Ινδονησίας. Στη Μαλαισία, οι διοργανωτές φέρεται να προετοίμασαν έναν «διακόπτη θανάτου», σε περίπτωση που το συγκρότημα έκανε κάτι που θα προσέβαλε «τα τοπικά ήθη και ευαισθησίες».
Διαδηλωτές, φορώντας κοστούμια από το «The Handmaid’s Tale», κρατούν πλακάτ καθώς συμμετέχουν σε διαδήλωση κατά της καταπίεσης των γυναικών στο Ιράν, στην πλατεία Τραφάλγκαρ στο Λονδίνο
Με στόχο τον «ηθικό πανικό»
Για τους δεξιούς και ακροδεξιούς πολιτικούς, το κίνημα κατά του φύλου προσφέρει έναν τρόπο να προκαλέσουν αυτό που είναι γνωστό ως «ηθικός πανικός». Ο ηθικός πανικός είναι ένας ευρέως διαδεδομένος αλλά υπερβολικός φόβος ότι μια ομάδα, ένα πρόσωπο ή μια έννοια αποτελεί απειλή για την κοινωνία.
Για παράδειγμα, στη Βραζιλία, ο πρώην πρόεδρος Ζαΐρ Μπολσονάρου, κατά τη διάρκεια της προεδρικής εκστρατείας του 2018, κατηγόρησε τον αντίπαλό του ότι έφτιαξε «gay kits» για τα σχολεία, ενώ ήταν υπουργός Παιδείας. Κατηγόρησε επίσης τους εκπαιδευτικούς ότι «κατηχούν» τα παιδιά μέσω της εκπαίδευσης σε θέματα φύλου και σεξουαλικότητας, χωρίς αποδείξεις.
Ενώ οι στρατηγικές που χρησιμοποιούνται από τα κινήματα κατά του φύλου διαφέρουν από τόπο σε τόπο, ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα αυτής της τάσης είναι το πόσο δικτυωμένοι είναι οι διάφοροι φορείς. Για παράδειγμα, σύμφωνα με το Ινστιτούτο Ερευνών του ΟΗΕ για την Κοινωνική Ανάπτυξη, το Παγκόσμιο Κογκρέσο Οικογενειών – μια ομάδα με έδρα τις ΗΠΑ, η οποία έχει χαρακτηριστεί ως «μια από τις αμερικανικές οργανώσεις με τη μεγαλύτερη επιρροή που εμπλέκονται στην εξαγωγή μίσους» – έχει διοργανώσει εκδηλώσεις για τη σύνδεση «φιλο-οικογενειακών» φορέων σε πόλεις τόσο διαφορετικές όσο η Πόλη του Μεξικού, η Τμπλίζι, η Άκρα, το Άμστερνταμ, η Μαδρίτη και η Γενεύη από το 1997.
Μια άλλη οργάνωση με έδρα τις ΗΠΑ, η Family Watch International, έχει κινητοποιήσει εκστρατείες κατά της ολοκληρωμένης σεξουαλικής εκπαίδευσης σε όλη την Ανατολική και Νότια Αφρική.
Ποιος χρηματοδοτεί το κίνημα κατά του φύλου;
Το κίνημα κατά του φύλου, εκτός από το ότι έχει σαφείς δεσμούς μεταξύ χωρών και περιοχών, χρηματοδοτείται επίσης διεθνώς.
Μια έκθεση για τις τάσεις του 2021, η οποία συντάχθηκε από το Παρατηρητήριο για την καθολικότητα των δικαιωμάτων (OURS), απαριθμεί τέσσερις πηγές χρηματοδότησης: υπερσυντηρητικούς χορηγούς και ιδιώτες δωρητές, θρησκευτικά ιδρύματα, επιχειρήσεις και εταιρείες, καθώς και χρηματοδότηση από άλλους οργανισμούς, όπως ιδρύματα που χρηματοδοτούνται από το κράτος.
Οι οργανισμοί με έδρα τις ΗΠΑ είναι σημαντικοί χρηματοδότες για τα κινήματα κατά των φύλων σε παγκόσμιο επίπεδο. Το Global Philanthropy Project διαπίστωσε ότι τουλάχιστον ένα δισ. δολάρια διοχετεύθηκαν στο εξωτερικό από μόλις 11 οργανώσεις με έδρα τις ΗΠΑ, για την καταπολέμηση των δικαιωμάτων των γυναικών και των ΛΟΑΤΚΙ+ μεταξύ 2008 και 2017. Οι συντάκτες της έκθεσης δηλώνουν ότι το ποσό αυτό «είναι σίγουρα μια υποεκτίμηση».
Οι γυναίκες στη Ρώμη απεργούν για τον τερματισμό της ενδοοικογενειακής και ρατσιστικής βίας, των πολέμων και της επικρατούσας κουλτούρας του «μάτσο» στην Ιταλία
Ο αντίκτυπος στα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημοκρατία
Από το Περού μέχρι την Ρωσία, οι οργανώσεις και οι ακτιβιστές των γυναικών και των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων όλο και περισσότερο ποινικοποιούνται, συλλαμβάνονται, δέχονται σωματικές ή σεξουαλικές επιθέσεις, ακόμη και δολοφονούνται για το έργο τους.
Μία στις 4 ακτιβίστριες από 67 χώρες, που συμμετείχαν σε έρευνα που διεξήχθη το 2023 από το Ίδρυμα Kvinna till Kvinna – το οποίο παρακολουθεί την κατάσταση ασφαλείας για τις γυναίκες υπερασπίστριες των ανθρωπίνων δικαιωμάτων για περισσότερο από μια δεκαετία – δήλωσαν ότι έχουν δεχθεί απειλές θανάτου για το έργο τους, ενώ το 58% ανέφερε πως οι κυβερνήσεις τους βρίσκονταν πίσω από τις απειλές.
Οι επιθέσεις αυτές δημιουργούν μια ατμόσφαιρα φόβου, περιορίζοντας περαιτέρω τον ακτιβισμό και αποθαρρύνοντας ιδιαίτερα τους απλούς πολίτες από το να υπερασπιστούν τα δικαιώματά τους, ενώ οι νέοι νόμοι εμποδίζουν ενεργά τους ανθρώπους να μιλήσουν.
Ο νέος Ποινικός Κώδικας της Ινδονησίας, ο οποίος επικυρώθηκε το 2022, ορίζει ότι μόνο οι «επιτρεπόμενες αρχές» μπορούν να μοιράζονται πληροφορίες σχετικά με την αντισύλληψη και την άμβλωση με οποιονδήποτε κάτω των 18 ετών, πράγμα που σημαίνει ότι ακόμη και οι αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σχετικά με τα προφυλακτικά ή τα αντισυλληπτικά χάπια θα μπορούσαν να περιοριστούν.
Παρόμοια ζητήματα αντιμετωπίζονται στην Ινδία, όπου οι πολιτικές μετριασμού του περιεχομένου των μέσων κοινωνικής δικτύωσης ωθούν τις πληροφορίες για το σεξ και τη σεξουαλικότητα πίσω από φίλτρα «ευαισθησίας».
Τελικά, οι δραστηριότητες κατά των φύλων συμβάλλουν στη «δημοκρατική διάβρωση». Η Αμερικανίδα φιλόσοφος και μελετήτρια των σπουδών φύλου, Τζούντιθ Μπάτλερ, υποστηρίζει ότι «τα κινήματα κατά των φύλων δεν είναι απλώς αντιδραστικά, αλλά φασιστικές τάσεις, από αυτές που υποστηρίζουν όλο και πιο αυταρχικές κυβερνήσεις».
Πώς αντιστέκεται το κίνημα κατά του φύλου;
Δεν είναι όλα τα νέα άσχημα, όμως. Όπως αναφέρει η έκθεση της OURs, «τα φεμινιστικά κινήματα σε όλο τον κόσμο έχουν επίσης αναπτύξει στρατηγικές και τακτικές για να προωθήσουν τα προγράμματά μας. Στην πραγματικότητα, πολλές στρατηγικές και τακτικές κατά των δικαιωμάτων έχουν εμπνευστεί από εμάς».
Και έτσι, οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο συνεχίζουν να αντιστέκονται στην αντι-φυλετική ιδεολογία, με οργανώσεις, ακτιβιστές και απλούς πολίτες να κινητοποιούνται για να συνεχίσουν να προωθούν τα ανθρώπινα δικαιώματα. Αλλά το να είσαι υπερασπιστής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων παραμένει μια επικίνδυνη υπόθεση: πολλοί αντιμετωπίζουν απειλές, βία και ποινικοποίηση σε τακτική βάση.
