Έξυπνα εργαλεία χωρικής ανάλυσης για μικρές πόλεις, με το Δήμο Πλατανιά ως πόλη εφαρμογής πρότυπης μεθοδολογίας, αναπτύχθηκαν στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού έργου HORIZON 2020 SUMP-PLUS, από την Space Syntax, σε συνεργασία με το Εργαστήριο Ανανεώσιμων και Βιώσιμων Ενεργειακών Συστημάτων του Πολυτεχνείου Κρήτης και το University College London (UCL), ερευνητικούς εταίρους στο έργο. Ιδιαίτερα κατάλληλα και χρήσιμα για μικρότερες πόλεις με περιορισμένους πόρους, στηρίζονται εξολοκλήρου σε ανοικτά λογισμικά και απαιτούν μόνο βασικές δεξιότητες GIS. Τα εργαλεία επιτρέπουν τη δημιουργία μοντέλου αναφοράς για την υφιστάμενη κατάσταση κινητικότητας και την αξιολόγηση διαφορετικών σεναρίων και συνδυασμών σεναρίων και μέτρων στο πλαίσιο του προγραμματισμού και του σχεδιασμού για την υποστήριξη Σχεδίων Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας (ΣΒΑΚ).
Τα συνήθη μοντέλα κινητικότητας προϋποθέτουν μεγάλη εξειδίκευση και όγκο δεδομένων, πόρους που μόνο μεγάλες πόλεις συνήθως διαθέτουν. Οι μικρότερες πόλεις, με περιορισμένη πρόσβαση σε δεδομένα, πόρους και δεξιότητες, που ταυτόχρονα τα αστικά δίκτυα και δομές τους είναι πιο απλουστευμένα, μπορούν αποτελεσματικά να βασιστούν στην τοπική γνώση, σε άμεσα διαθέσιμα εργαλεία GIS και σε τοπικά προσβάσιμα, ανοιχτά δεδομένα. Ανάλογα με τους στρατηγικούς στόχους της πόλης και τα διαθέσιμα δεδομένα, μπορεί να σχεδιαστεί διαδικασία, μέσω των αναλυτικών εργαλείων SUMP-PLUS, που να απαντά σε στοχευμένα ερωτήματα όπως π.χ.:
• Πόσοι κάτοικοι ζουν σε απόσταση 15 λεπτών με τα πόδια από ένα σχολείο, ένα κέντρο υγείας ή άλλες κοινωνικές υποδομές;
• Πόσοι κάτοικοι μένουν σε απόσταση 5 λεπτών με τα πόδια από μια στάση λεωφορείου;
• Πόσες διαβάσεις πεζών υπάρχουν σε απόσταση 5 λεπτών με τα πόδια;
• Πόσοι κάτοικοι μένουν σε ποδηλατική απόσταση 5 λεπτών από μια ποδηλατική διαδρομή;
• Πόσα σημεία τουριστικού ενδιαφέροντος είναι προσβάσιμα σε περιπατητική ή ποδηλατική απόσταση 15 λεπτών από τουριστικά καταλύματα;
Τα εργαλεία στοχεύουν στις τοπικές αρχές, σε τεχνικές υπηρεσίες δήμων και σε υπεύθυνους λήψης αποφάσεων, χωροτάκτες και μηχανικούς. Η μεθοδολογία που έχει αναπτυχθεί, συμβαδίζει με τα στάδια εκπόνησης ενός ΣΒΑΚ και ακολουθεί τα εξής βήματα: Συλλογή Δεδομένων, Μοντέλο Αναφοράς Υφιστάμενης Κατάστασης, Ανάλυση Στρατηγικών Σεναρίων και Μέτρων και Διαβουλεύσεις Φορέων.
Πρότυπη εφαρμογή στο Δήμο Πλατανιά
Στον Πλατανιά, τα απλοποιημένα αναλυτικά εργαλεία, στηρίζουν την πόλη στην ανάλυση της χωρικής δομής του δικτύου κινητικότητας και στη δοκιμή σεναρίων κινητικότητας και σχεδιαστικών επιλογών.
Το Εργαστήριο Ανανεώσιμων και Βιώσιμων Ενεργειακών Συστημάτων Πολυτεχνείου Κρήτης και ο Δήμος Πλατανιά, εμπλούτισαν τη διαδικασία παρέχοντας τοπική γνώση, μέσω της χαρτογράφησης, αξιολόγησης και επεξεργασίας πηγών δεδομένων ανοιχτού κώδικα, αλλά και με τη συλλογή/δημιουργία νέων τοπικών δεδομένων, με μετρήσεις στο πεδίο -με τη βοήθεια έξυπνων συστημάτων- και επιτόπιες παρατηρήσεις. Δημιούργησαν έτσι την ανάλυση υφιστάμενης κατάστασης (baseline) που συνέβαλε στην κατανόηση της χωρικής δομής και της σχέσης της με τη λειτουργία της πόλης και κατάλληλων δεικτών αξιολόγησης για την ιεράρχηση προτεινόμενων παρεμβάσεων.
Στη συνέχεια, η τοπική ομάδα εργασίας, με τη στήριξη των απλοποιημένων αναλυτικών εργαλείων SUMP-PLUS, αξιολόγησε πακέτα μέτρων, παράγωγα μιας συμμετοχικής διαδικασίας που πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά με τους ενδιαφερόμενους φορείς, και αφορούν:
1. Μέτρα για αποσυμφόρηση και βελτίωση κυκλοφορίας στην Παλαιά Εθνική Οδό, όπως σενάριο για παρακαμπτήριο δρόμο και πιθανές συνδέσεις, αξιολόγηση σημείων ατυχημάτων, στρατηγικές μείωσης ταχύτητας
2. Μέτρα για ενεργή κινητικότητα, όπως αξιολόγηση διαβάσεων πεζών και άλλων υποδομών πεζής μετακίνησης, πιθανών ποδηλατοδρόμων, αξιολόγηση θέσεων χώρων στάθμευσης
3. Μέτρα διασύνδεσης, όπως αξιολόγηση διασύνδεσης με την ενδοχώρα, πρόσβαση σε καταλύματα και σημεία τουριστικού ενδιαφέροντος, αξιολόγηση υποδομών δημόσιας συγκοινωνίας
Μέσω αυτής της συνεργασίας, ο δήμος μπορεί να επωφεληθεί από τα νέα εργαλεία για να δημιουργήσει μια κοινή αντίληψη με τους φορείς σχετικά με την υφιστάμενη λειτουργικότητα της πόλης, και να υποβοηθήσει τον καθορισμό προτεραιοτήτων, τον σχεδιασμό και την αξιολόγηση βιώσιμων λύσεων για τα πιο επείγοντα αστικά προβλήματα, στηρίζοντας τη λήψη αποφάσεων και τη συμμετοχική διαδικασία του ΣΒΑΚ.
H ομάδα εργασίας για την πρότυπη εφαρμογή καινοτόμων αναλυτικών εργαλείων στον Πλατανιά αποτελείται από τους:
• Anna Rose, Abhimanyu Acharya, Nora Karastergiou, Samantha Li απο τη Space Syntax
• Μαρία Φράγκου, Σταυρούλα Τουρνάκη, Καθ. Θεοχάρη Τσούτσο από το Εργαστήριο Ανανεώσιμων και Βιώσιμων Ενεργειακών Συστημάτων του Πολυτεχνείου Κρήτης
• Mάρκο Μαλανδράκη, Όλγα Μπερτσουλάκη, Κατερίνα Λίτου και τον Δήμαρχο Γιάννη Μαλανδράκη από το Δήμο Πλατανιά
• Prof. Peter Jones απο το University College London (UCL).
Πλεονεκτήματα των Αναλυτικών Εργαλείων
Προσφέρουν μια νέα απλοποιημένη μέθοδο για μικρότερους δήμους που δεν διαθέτουν επαρκείς πόρους για την εκτέλεση δαπανηρών και χρονοβόρων διαδικασιών μέτρησης, παρακολούθησης και μοντελοποίησης με τα ακόλουθα πλεονεκτήματα:
• Μπορούν να δώσουν αξιόπιστη ανάλυση, σχετικά εύκολα ακόμη και με περιορισμένη διαθεσιμότητα δεδομένων. Χρησιμοποιώντας ανοικτά δεδομένα για το οδικό δίκτυο, η ανάλυση μπορεί να αξιολογήσει τη χωρική προσβασιμότητα σε μια πόλη, ενός ισχυρού δείκτη κινητικότητας, κατανομής χρήσεων γης, αξίας γης, ασφάλειας κ.λπ.
• Μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να εξηγήσουν πώς λειτουργεί μια πόλη σε διαφορετικές κλίμακες κινητικότητας και για διαφορετικούς τρόπους μεταφοράς, ιεραρχώντας τα κέντρα και τις διαδρομές σε ένα αστικό σύστημα.
• Έχουν αρθρωτό χαρακτήρα, παρέχοντας τη δυνατότητα ενσωμάτωσης άλλων χωρικών και μη χωρικών συνόλων δεδομένων, όπως χρήση γης, πυκνότητα πληθυσμού και απασχόλησης και δίκτυα δημόσιων μεταφορών. Η δυνατότητα σύνδεσης με άλλα σύνολα δεδομένων καθιστά το μοντέλο εξαιρετικά χρήσιμο για την κατανόηση των σχέσεων μεταξύ του χωροταξικού, πολεοδομικού και του στρατηγικού σχεδιασμού.
• Συμβάλλουν στην δημιουργία ιδεών και στην αντικειμενική αξιολόγηση σεναρίων και στην πρόγνωση των επιπτώσεων των σχεδιαστικών προτάσεων στην κινητικότητα και την κοινωνικοοικονομική βιώσιμοτητα.
Εκπαιδευτικό Σεμινάριο στη χρήση της αναλυτικής εργαλειοθήκης SUMP PLUS
Σε συνεργασία με το Δήμο Πλατανιά, η Space Syntax και το Εργαστήριο Ανανεώσιμων και Βιώσιμων Ενεργειακών Συστημάτων του Πολυτεχνείου Κρήτης διοργάνωσαν εξειδικευμένο εκπαιδευτικό σεμινάριο στις 19 Ιανουαρίου 2023, για τα στελέχη του Δήμου Πλατανιά, στο οποίο συμμετείχαν οι ενδιαφερόμενες υπηρεσίες και τμήματα του δήμου, όπως Δ/ση Περιβάλλοντος & Aνάπτυξης, Τεχνική Υπηρεσία, Τμήμα Προγραμματισμού, Οργάνωσης & Πληροφορικής και Ειδικοί Συνεργάτες. Στο εκπαιδευτικό σεμινάριο πραγματοποιήθηκε επίδειξη της χρήσης των αναλυτικών εργαλείων και συζητήθηκαν οι δυνατότητες περαιτέρω εφαρμογής της καινοτόμου αναλυτικής εργαλειοθήκης για το σχεδιασμό βιώσιμης κινητικότητας στον Πλατανιά.
1Η ευρωπαϊκή δράση SUMP-PLUS
H Ευρωπαϊκή δράση «SUMP-PLUS: Sustainable Urban Mobility Planning-Pathways and links to Urban Systems”, στην οποία συμμετέχουν ως εταίροι ο Δήμος Πλατανιά και το Εργαστήριο Ανανεώσιμων και Βιώσιμων Ενεργειακών Συστημάτων της Σχολής Χημικών Μηχανικών και Μηχανικών Περιβάλλοντος του Πολυτεχνείου Κρήτης, υλοποιείται στα πλαίσια του ερευνητικού προγράμματος Horizon 2020 με την χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Στόχος της είναι να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις που σχετίζονται με την αστική κινητικότητα και να εκμεταλλευτεί νέες ευκαιρίες, μέσω της ανάπτυξης συμμετοχικών εργαστηρίων και της εφαρμογής καινοτόμων εργαλείων σε διαφορετικές ευρωπαϊκές πόλεις. To SUMP-PLUS ενθαρρύνει τη μετάβαση προς πιο βιώσιμες πόλεις και οικονομίες χαμηλών εκπομπών άνθρακα, λαμβάνοντας υπόψη την ανάγκη δημιουργίας ισχυρότερων δεσμών με άλλους τομείς της αστικής ζωής, όπως για παράδειγμα ο τουρισμός, η γεωργία, το εμπόριο, η εκπαίδευση κτλ.
Στο SUMP-PLUS συμμετέχουν 6 Ευρωπαϊκές πόλεις στις οποίες θα δημιουργηθούν τα συμμετοχικά εργαστήρια (Πλατανιάς-Ελλάδα, Manchester-Ηνωμένο Βασίλειο, Antwerp-Βέλγιο, Klaipeda-Λιθουανία, Alba lulia-Ρουμανία, Lucca-Ιταλία), 3 κορυφαία πανεπιστήμια (University College London, Sciences Ρο, Πολυτεχνείο Κρήτης), 5 φορείς εμπειρογνωμόνων στην βιώσιμη κινητικότητα (VECTOS, ΕΙΡ, FGM-AMOR, ΜΕΜΕΧ και SPACE Syntax Limited) και 2 διεθνείς φορείς (ICLEI European Secretariat Gmbh, Union International Des Transports Publics).
