Δεν είναι μόνο ότι κλείνουν τα στέκια που έδιναν χαρακτήρα στις πόλεις· είναι κυρίως ότι στη θέση τους έρχεται το απρόσωπο.
«Αξίζει να το δεις αυτό» είναι η φράση που συνηθίζουν να εκφέρουν οι ντόπιοι στο Ηράκλειο της Κρήτης όταν προτείνουν στους επισκέπτες την επίσκεψη στο Καφενείο του Καγιαμπή. Και πράγματι, όταν φτάσει κανείς στο δημοφιλές στέκι στις παρυφές του Λάκκου στο κέντρο της πόλης, το Καφενείο του Καγιαμπή επιδεικνύει ήδη από την όψη το αξιοθέατό του:
την τεράστια συλλογή πορτραίτων που καλύπτουν τους τοίχους του εδώ και 25 χρόνια, παραβάλλοντας φιγούρες του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος, αλλά και του θεάτρου, της μουσικής, του κινηματογράφου, μαζί με πρόσωπα της τοπικής κοινωνίας.
Το «αξιοθέατο», ωστόσο, αδικεί κάπως τον Καγιαμπή. Το καφενείο δεν έχει την ακινησία ενός μουσείου, αλλά αντλεί την αξία του από την καθημερινή ενεργή προσφορά του στη ζωή της πόλης. Ακόμα και η συλλογή πορτραίτων είναι ζωσα· μετακινείται συνέχεια, πρόσωπα φεύγουν και έρχονται από τον τοίχο.
Είναι ένα έργο σε συνεχή κίνηση που σκοπό έχει να οπτικοποιεί τις ιστορίες που θέλει να αφηγηθεί ο ιδιοσυγκρασιακός ιδιοκτήτης του καφενείου στους θαμώνες: τις ατελείωτες όψεις της κοινωνικής, πολιτικής, πολιτισμικής και παραγωγικής Ιστορίας που έκαναν τη χώρα αυτό που είναι.
Ο Καγιαμπής μόνο τώρα θα περιέλθει σε ακινησία, καθώς όπως ανακοινώθηκε την προηγούμενη εβδομάδα, στο τέλος του Φεβρουαρίου σταματάει τη λειτουργία και απομακρύνεται μαζί με όλες τις υπόλοιπες υπηρεσίες που στεγάζονται στο ίδιο κτίριο, προκειμένου αυτό να γίνει άλλο ένα ξενοδοχείο. Την είδηση υποδέχθηκαν με θρήνο όχι μόνο οι κάτοικοι της πόλης, από τους ανήσυχους φοιτητές μέχρι τις παρέες στις παρυφές της τρίτης ηλικίας, αλλά και πάρα πολλοί επισκέπτες του Ηρακλείου, ακόμα και αν οι επαφές τους με την κρητική πόλη ήταν σποραδικές.
Στην πραγματικότητα, δεν χρειάζεται καν να έχει πάει κανείς στον Καγιαμπή ή στο Ηράκλειο γενικότερα για να νιώσει μία πολύ οικεία δυσφορία ακούγοντας το νέο. Καθένας μπορεί να αναγνωρίσει ότι εδώ εφαρμόζεται πάλι ο ψυχρός αλγόριθμος της ανίερης συμμαχίας του κράτους με την κτηματαγορά που αποδιώχνει κυνικά αυτή τη σπάνια, μερακλίδικη ευφυία η οποία δίνει ζωή στις γωνιές των πόλεων.
Φεύγει κάτι που γέμιζε την καθημερινότητα των ανθρώπων με γνώση, αίσθηση κοινότητας και θαλπωρή· στη θέση του ανυψώνεται άλλο ένα μελλοθάνατο μνημείο κερδοσκοπίας, που μόλις κλείσει τον αρπακτικό κύκλο του, έχοντας καταστρέψει και το Ηράκλειο μετά από μια σειρά πόλεων στον κόσμο, θα μείνει κενό εκεί, πλήρως ακατάλληλο να φιλοξενήσει εκ νέου ζωή.
Σίγουρα μπαίνει κανείς στον πειρασμό να μιλήσει για τον υπερτουρισμό· και η ευκαιρία θα ήταν πράγματι ιδανική, αλλά δεν θα την αδράξουμε εδώ. Ο υπερτουρισμός, άλλωστε, είναι η λανθάνουσα αιτία ενός βίαιου μετασχηματισμού, αλλά το αποτέλεσμα -ή πιο σωστά, ένα από τα αποτελέσματα- που εν τέλει βιώνουμε στην καθημερινή ζωή μας είναι η στροφή της διασκέδασης προς το άψυχο, το απρόσωπο, το ατομικιστικό.
Όλες οι συζητήσεις με τους ηρακλειώτες θαμώνες, όλα τα κείμενα που γράφτηκαν στα τοπικά μέσα της Κρήτης και όλα τα αφιερώματα που έχουν γίνει στο παρελθόν για το Καφενείο του Καγιαμπή συνηγορούν σε ένα πράγμα: το Καφενείο του Καγιαμπή είναι αυτό που είναι, επειδή όπως δηλώνει ορθώς και το όνομά του, είναι πρωτίστως το Καφενείο του Καγιαμπή (του πληθωρικού ιδιοκτήτη του, Μήτσου Καγιαμπάκη) και όχι μια επιχείρηση εστίασης.
Είναι ο χώρος φιλοξενίας που έφτιαξε ο sui generis οικοδεσπότης του και τον διαπότιζε καθημερινά με το δικό του ταμπεραμέντο, το δικό του γούστο και τη δική του τοποθέτηση, πολιτική και όχι μόνο – χρειάζεται μόλις λίγα δευτερόλεπτα κανείς στο Καφενείο για να καταλάβει ότι ο ιδιοκτήτης του είναι ακραιφνώς υπέρ του ΚΚΕ.
Φυσικά, κι όλα αυτά τα μαγαζιά που ξεφυτρώνουν σαν τα μανιτάρια -9.433 νέες επιχειρήσεις εστίασης και τουρισμού καταχωρήθηκαν στο ΓΕΜΗ το 2024- και κατασπαράσσουν, αντί να υποδέχονται τη ζωή στις πόλεις, αναζητούν αγωνιωδώς κι αυτοί μια ιστορία να πουλήσουν ως πρόσθετη αξία αυτού που έχουν φτιάξει.
Την ψάχνουν στους διακοσμητές εσωτερικού χώρου που μισθώνουν, στους γραφίστες στους οποίους αναθέτουν τη δημιουργία μιας ολοκληρωμένης οπτικής ταυτότητας, στις ψευδο-γκουρμέ αναζητήσεις τους, στη μάστιγα των κοκτέιλ κ.ο.κ. Αυτά δίνουν ως υλικά για να γραφτούν τα διαφημιστικά κείμενα στον Τύπο με την ελπίδα να αγγίξουν κάτι από τη διάχυτη ψυχοπαθολογία του άκριτου FOMO.
Το παράδοξο είναι ότι όσα λεφτά κι αν επενδύουν οι ιδιοκτήτες τους στο να καταφέρουν να φτιάξουν μια ευπώλητη ταυτότητα για τα μαγαζιά τους, τόσο απομακρύνονται από αυτή και τόσο άχρωμα, απρόσωπα και εν τέλει αναλώσιμα φαίνονται αυτά που φτιάχνουν όταν συγκρίνονται με αυτοσχέδιους θεσμούς της κοινωνικής ζωής μιας πόλης όπως ο Καγιαμπής.
Και αυτό είναι απολύτως λογικό: η επαγγελματική διακόσμηση καθιστά ακόμα πιο σαφές στον επισκέπτη ότι βρίσκεται σε χώρο κατανάλωσης, αντί για κάτι οικείο. Η ολοκληρωμένη οπτική ταυτότητα δεν αντιστοιχεί σε αυτή τη λιτή τυπογραφία του προσωπικού γουστού την οποία φέρουν τα μαγαζιά που επιβίωσαν στον χρόνο (ακριβώς λόγω της προσφοράς της στην κοινωνική ζωή του εκάστοτε τόπου).
Οι γκουρμέ αναζητήσεις δεν έχουν καμία σημασία χωρίς κάποιο στοιχείο εντοπιότητας, ενώ και ως διαδικασία φαγητού δεν έχουν καμία σχέση με τα κοινοτικά γεύματα μεταξύ φίλων ή σε μεγαλύτερους κύκλους.
Ο θρήνος για το Καφενείο του Καγιαμπή είναι αναπόφευκτος, όμως γίνεται πιο οδυνηρός μπροστά στον ανομολόγητο φόβο ότι το κλείσιμό του θα το διαδεχθούν μαγαζιά που θα διαρρηγνύουν κερδοσκοπικά τους κοινωνικούς δεσμούς της πόλης, αντί να τους ενισχύουν. Δικαίως πολλοί εύχονται να βρεθεί ένας χώρος φιλοξενίας για τη συλλογή στους τοίχους του Καγιαμπή, όμως δεν είναι τα πορτραίτα που πραγματικά θα λείψουν· είναι το ίδιο το γεγονός ότι κάποιος έφτιαξε ένα μαγαζί κυρίως επειδή ήθελε να λέει τις ιστορίες γύρω απ’ αυτά στον κόσμο.https://www.in.gr/author/iopapadimitriou/
