Αλυσίδες αξίας στις ορεινές περιοχές της Ευρώπης και κλιματική αλλαγή.
“Η αλυσίδα αξίας του χαρουπάλευρου στο Ρέθυμνο”
Το έργο «MOVING» είναι ένα έργο Horizon 2020 (2020-2024), στο οποίο συμμετέχει ως εταίρος η Περιφέρεια Κρήτης και ασχολείται με την αξιοποίηση των ορεινών περιοχών μέσω της ικανότητας της Διασυνδεσιμότητας και της Πράσινης Ανάπτυξης. Συντονίζεται από το Πανεπιστήμιο της Κόρδοβα, με τη συμμετοχή μιας πολυσύνθετης και διεπιστημονικής κοινοπραξίας 23 συνεργαζόμενων οργανισμών (ερευνητικά κέντρα και ινστιτούτα, εκπρόσωποι του κλάδου, αγροτικοί προγραμματιστές και φορείς καινοτομίας), από όλη την Ευρώπη, τη Σερβία, τη Βόρεια Μακεδονία και την Τουρκία, που αντιπροσωπεύουν την ποικιλομορφία των ορεινών περιοχών στο πλαίσιο του έργου.
Γενικός στόχος του έργου «MOVING» είναι η οικοδόμηση ικανοτήτων και η από κοινού ανάπτυξη πολιτικών σε όλη την Ευρώπη για τον καθορισμό νέων ή αναβαθμισμένων Αλυσίδων Αξίας που συμβάλλουν στην ανθεκτικότητα και τη βιωσιμότητα των ορεινών περιοχών στην κλιματική αλλαγή. Οι ερευνητικές δραστηριότητες και δράσεις του έργου έχουν αναπτυχθεί με τη συμμετοχή σχετικών ενδιαφερομένων φορέων μέσω πλατφορμών πολλαπλών παραγόντων (MAPs) στις ορεινές περιοχές 16 χώρων, μέσα από τη μελέτη 23 αλυσίδων αξίας που αντιπροσωπεύουν τη μεγάλη ποικιλία των ορεινών περιοχών στην Ευρώπη και τις γειτονικές χώρες και οι οποίες είναι:
1. Εκτροφή προβάτων στην περιοχή Weiz της Αυστρίας (Αυστριακές Άλπεις – Αυστρία)
2. Δημόσια αγαθά (προϊόντα) από αγροτικές εκτάσεις Υψηλής Φυσικής Αξίας (Stara Planina – Βουλγαρία)
3. Κτηνοτροφικές μονάδες, ιδίως παραγωγή βόειου κρέατος (Όρη Šumava – Cesky Les – Τσεχία)
4. Αλεύρι από Κάστανο (Corsica – Γαλλία).
5. Κρεοπαραγωγός προβατοτροφία (Κοιλάδα Drôme – Γαλλία)
6. Χαρουπάλευρο Κεντρικού Ρεθύμνου (Κρήτη – Ελλάδα)
7. Αγροοικολογική Γνώση (Ορεινή Υπερδουναβία – Ουγγαρία)
8. Γαλακτοκομικά προϊόντα στην περιοχή Alto-Molise (Κεντρικά Απέννινα – Ιταλία)
9. Ορεινό κρασί από το Τρέντο (Ανατολικές Άλπεις – Ιταλία)
10. Αλεύρι από Κάστανο (Βόρεια Απέννινα – Ιταλία)
11. Τουρισμός υπαίθρου στην ορεινή περιοχή Maleshevski (Βόρεια Μακεδονία)
12. Τυρί με Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης (ΠΟΠ) της περιοχής Serra da Estrela (Central Cordilheira – Πορτογαλία)
13. Οίνος από την περιοχή Douro (Maciço Noroeste – Πορτογαλία)
14. Πιστοποιημένος Οικοτουρισμός στα Νότια Ρουμανικά Καρπάθια Όρη(Ρουμανία)
15. Αρνί Sjenica ΠΟΠ (Διναρικές Άλπεις – Σερβία)
16. Βιολογικό μέλι στα Σλοβακικά Καρπάθια Όρη (Σλοβακία)
17. Βιολογικό Ορεινό Ελαιόλαδο (Betic Systems – Ισπανία)
18. Ιβηρικό ζαμπόν με Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης «Los Pedroches» (Sierra Morena – Ισπανία)
19. Ορεινός Οίνος (Ισπανικά Πυρηναία – Ισπανία)
20. Ορεινά σιτηρά (Ελβετικές Άλπεις – Ελβετία)
21.Τυρί «Tête de Moine» ΠΟΠ (Ελβετική Jura – Ελβετία)
22. Ντομάτα θερμοκηπίου στο Μπεϋδαγλάρι (Beydaglari -Τουρκία)
23. Ουίσκι βύνης στην περιοχή Speyside (Highlands και Νησιά – Ηνωμένο Βασίλειο-Σκωτία)
Ειδικότερα στην περιφέρεια της Κρήτης μελετάται η αλυσίδα αξίας του χαρουπάλευρου στο Ρέθυμνο, από το Πανεπιστήμιο Κρήτης και την Περιφέρεια Κρήτης.
Οι χαρουπιές εδώ και αιώνες, αποτελούν μέρος των αγροδασικών οικοσυστημάτων της Κρήτης και των αγροδιατροφικών αλυσίδων αξίας. Η αλυσίδα αξίας του χαρουπιού έχει μεγάλη πολιτισμική αξία, καθώς έχει αξιοποιηθεί εκτενώς σε περιόδους κοινωνικής αναταραχής όπου υπήρχε έλλειψη τροφίμων. Τα τελευταία χρόνια υπάρχουν ενδείξεις αναβίωσης της καλλιέργειας του χαρουπιού, λόγω της διατροφικής του αξίας και της χρήσης του τοπικού χαρουπάλευρου στην παραγωγή καινοτόμων, αλλά και παραδοσιακών προϊόντων που κερδίζουν συνεχώς χώρο στην αγορά. Οι αλληλεξαρτήσεις της αλυσίδας αξίας του χαρουπάλευρου με την κρητική γαστρονομία, τον τουρισμόκαι την κτηνοτροφία, έχουν αυξήσει τη δημοτικότητά της.
Η καλλιέργεια του χουρουπιού παραδοσιακά αποφέρει συμπληρωματικά έσοδα στους αγρότες και αποτελεί μια αξιόπιστη εναλλακτική καλλιέργεια. Η επεξεργασία του χαρουπιού οδήγησε σε καινοτόμες και κατοχυρωμένες με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας μεθόδους και ποικιλία προϊόντων υψηλής αξίας, κυρίως στον κλάδο της διατροφής. Η επιμήκυνση της αλυσίδας αξίας του χαρουπάλευρου κατά την τελευταία δεκαετία, έχει αναζωπυρώσει το ενδιαφέρον για το χαρούπι, καθώς και για τα καινοτόμα προϊόντα του. Επιπλέον, η χρήση του κόμμεως χαρουπιού τόσο στη φαρμακευτική όσο και στη βιοϊατρική βιομηχανία μπορεί να προσθέσει στη βιωσιμότητα της αλυσίδας αξίας και των ημιορεινών περιοχών. Υπάρχει αύξηση του επιστημονικού ενδιαφέροντος σε ερευνητικό επίπεδο με επίκεντρο την καλλιέργεια, τις διαδικασίες παραγωγής και τη θρεπτική αξία του χαρουπιού.
Η αλυσίδα αξίας του χαρουπάλευρου ωστόσο αντιμετωπίζει σημαντικές απειλές. Η αντικατάσταση των παραδοσιακών καλλιεργειών των χαρουπιών, οι έντονες και συνεχείς δημογραφικές αλλαγές στα ορεινά χωριά, οι νομοθετικές αλλαγές στους δασικούς χάρτες και τη διαχείριση των δασικών εκτάσεων και η ανεπαρκής υποστήριξη από τις γεωργικές διευθύνσεις έχουν επιπτώσεις στην αλυσίδα αξίας. Η έλλειψη πιστοποίησης των προϊόντων (ΠΓΕ, ΠΟΠ κ.ά.) αποτελεί εμπόδιο στην περαιτέρω ανάπτυξη για το κρητικό χαρουπάλευρο.
Από τη συλλογή απόψεων με εμπλεκόμενους φορείς στην αλυσίδα αξίας, άλλες απειλές περιλαμβάνουν την πρόσφατη «εκτόξευση» των τιμών της ενέργειας, που έχουν αυξήσει το κόστος παραγωγής, συσκευασίας και διανομής, με αποτέλεσμα την περαιτέρω οικονομική επιβάρυνση, ενώ επισημάνθηκε η αναγκαιότητα για τη δημιουργία μικρών αγροτικών συνεταιρισμώνκαι η σύνδεση των δύο οικονομικών πυλώνων της Κρήτης – της γεωργίας και του τουρισμού. Η αύξηση κατανάλωσης προϊόντων χαρουπιού, με την ανάδειξη της υψηλής διατροφικής τους αξίας μέσω της προώθησης της Κρητικής διατροφής στους επισκέπτες του νησιού και στο εξωτερικό, η πιστοποίηση ποιότητας και τοπικής ταυτότητας για τα κρητικά προϊόντα χαρουπιού, θα ενισχύσουν την αλυσίδα αξίας έναντι του ανταγωνισμού από εισαγόμενα προϊόντα.
Πλέον, υπάρχει μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση σχετικά με την επικείμενη κλιματική κρίση και τα ακραία καιρικά φαινόμενα. Οι υψηλότερες τιμές των τελευταίων ετών και η ανθεκτικότητα του χαρουπιού στην κλιματική αλλαγή μπορεί να δώσει μια νέα ευκαιρία στην καλλιέργεια της χαρουπιάς και την επέκτασή της και σε μεγαλύτερα υψόμετρα. Η ανάπτυξη μιας συνεκτικής κοινότητας ατόμων που ασχολούνται με το χαρούπι θα ωφελήσει τους αγρότες, συν-δημιουργώντας γνώσεις και συνέργειες ανάμεσα στους εμπλεκόμενους φορείς, διατηρώντας παράλληλα τη δέσμευση για περιβαλλοντική, οικονομική και πολιτιστική βιωσιμότητα των ορεινών και ημιορεινών περιοχών.
Το άρθρο αποτελεί σύνοψη των μέχρι τώρα αποτελεσμάτων του έργου MOVING.
Όλα τα μέχρι στιγμής παραδοτέα του έργου MOVING δημοσιεύονται στη βιβλιοθήκη (LIBRARY) του επίσημου ιστότοπου του MOVING.
Πληροφορίες σχετικά με το έργο MOVING εντοπίζονται στους παρακάτω συνδέσμους:
https://www.moving-h2020.eu/
https://www.youtube.com/@moving2020
https://www.facebook.com/MOVINGH2020
https://www.facebook.com/MOVING.Crete
Tweets by MOVINGH2020
https://www.instagram.com/moving_h2020/
