Το Πολυτεχνείο και όλα όσα πρεσβεύει δεν ήταν ένα τυχαίο κίνημα. Οι φοιτητικές εξεγέρσεις είναι το όχημα που έχει κάνει τον κόσμο καλύτερο, με κόστος αιματηρό. Αυτές είναι κάποιες φορές που τα νιάτα μας έδειξαν τον δρόμο με γροθιά ψηλά
Φέτος οι φοιτητικές διαδηλώσεις σε ΗΠΑ και Ευρώπη κατά του Ισραήλ για την εμπόλεμη κατάσταση στη Μέση Ανατολή και τους νεκρούς στη Γάζας έγιναν πρωτοσέλιδα. Από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Λος Άντζελες που έφερε τις αστυνομικές δυνάμεις στα προαύλια των ακαδημαϊκών ιδρυμάτων για βίαιη απομάκρυνση των φοιτητών και των καθηγητών που τους υπερασπίστηκαν στους σπουδαστές σε Νέα Υόρκη, Ουισκόνσιν, Αριζόνα, Τέξας, Νέα Ορλεάνη και Λουιζιάνα, οι φοιτητές πάλεψαν για την ειρήνη.
Ακολούθησαν οι Ευρωπαίο φοιτητές που συμμετείχαν αργοπορημένα μεν, αλλά μαζικά σε διαμαρτυρίες ενάντια στον εξοπλισμό του Ισραήλ από τις κυβερνήσεις τους. Βρετανία, Γαλλία, Ιταλία και Γερμανία έστειλαν τις αστυνομικές δυνάμεις εναντίον των φοιτητών και μαθητών που διαμαρτυρήθηκαν για τον θάνατο στη Μέση Ανατολή.
Με αφορμή τη σημερινή ημέρα, αυτή είναι μια σύντομη αναδρομή στην ιστορία του φοιτητικού κινήματος μέσα από ματωμένες συγκρούσεις που άλλαξαν (ή τουλάχιστον το προσπάθησαν) τον κόσμο.
Και όλα ξεκίνησαν εκεί που το 1968 έγινε πυρπόληση. Απλά πίσω στο χρόνο.
Η πρώτη σπίθα
Σύμφωνα με τους ιστορικούς η πρώτη φοιτητική διαμαρτυρία ήταν η απεργία του Πανεπιστημίου του Παρισιού το 1229. Τότε, φοιτητές και καθηγητές κήρυξαν απεργία από τις αίθουσες διαμαρτυρόμενοι για ένα περιστατικό σε ταβέρνα. Οι φοιτητές εκδιώχθηκαν από μια ταβέρνα επειδή μέθυσαν πολύ και η κοινότητα τους ξεσηκώθηκε.
Οι ταραχές στην πόλη ήταν βίαιες, οι μαθητές στο πανεπιστήμιο ήταν οργισμένοι και σε απάντηση, ο βασιλιάς Λουδοβίκος Θ’ επέτρεψε στους φρουρούς της πόλης να επιβάλουν τιμωρία και να σκοτώσουν αρκετούς μαθητές. Ως αποτέλεσμα της βίας, το πανεπιστήμιο κήρυξε απεργία για δύο χρόνια.
Γράφει για τη συνθήκη των πανεπιστημίων στην Ευρώπη του 13ου αιώνα ο Ζακ Λε Γκοφ στο βιβλίο του Οι Διανοούμενοι στο Μεσαίωνα:
«Οι βασιλιάδες προσπαθούσαν να εξασφαλίσουν τον έλεγχο των συντεχνιών. Έτσι επιθυμούσαν όλο και περισσότερο να ελέγχουν τους πανεπιστημιακούς. Στο Παρίσι η αυτονομία του πανεπιστημίου κερδίζεται ουσιαστικά μετά τα αιματηρά γεγονότα του 1229, όπου σε μια συμπλοκή σκοτώνονται πολλοί σπουδαστές από βασιλικούς αξιωματικούς. Το μεγαλύτερο τμήμα του πανεπιστημίου κατεβαίνει σε απεργία και απομακρύνεται στην Ορλεάνη. Επί 2 χρόνια δεν γίνονται σχεδόν καθόλου μαθήματα στο Παρίσι, έτσι το 1231 ο Άγιος Λουδοβίκος και ο Blanche de Castille αναγνωρίζουν επισήμως την ανεξαρτησία του πανεπιστημίου, επικυρώνουν και διευρύνουν τα προνόμια που είχε αναγνωρίσει το 1200 ο Φίλιππος Αύγουστος.
Αγώνες όμως δόθηκαν και κατά της κοινοτικής εξουσίας. Οι αστοί δεν ανέχονται να μειώνεται η οικονομική τους δύναμη επειδή οι καθηγητές και οι φοιτητές θέτουν περιορισμούς στα ενοίκια, ανώτατο όριο στις τιμές των τροφίμων και ασκούν έλεγχο στις εμπορικές συναλλαγές. Συγκρούσεις αστών πανεπιστημιακών γίνονται στο Παρίσι το 1229,και στην Μπολόνια το 1278. Αλλεπάληλες διαμάχες οδηγούν σε απεργίες και ανάγκασαν πολλούς πανεπιστημιακούς να καταφύγουν στην Βιτσέντζα, στο Αρέτζιο, στην Πάντοβα, στη Σιένα κι έτσι υποχρέωσαν την κοινότητα να υποχωρήσει. Ο τελευταίος αγώνας δόθηκε στα 1321.
Μετά από τόσους αγώνες πώς κατάφεραν οι πανεπιστημιακές συντεχνίες να επιβιώσουν; Πάνω απ’όλα χάρη στην καλή τους συγκρότηση και την αποφασιστικότητα τους. Απειλώντας ότι θα χρησιμοποιήσουν και χρησιμοποιώντας στην πράξη αυτό το πανίσχυρο όπλο: την απεργία και την αυτονόμηση. Η εκκλησιαστική και η κοσμική εξουσία είχαν τόσο μεγάλα οφέλη από τους πανεπιστημιακούς, οι οποίοι αντιπροσώπευαν μια διόλου ευκαταφρόνητη οικονομική πελατεία, ένα μοναδικό φυτώριο για συμβούλους και στελέγχη, μια διακεκριμένη δύναμη, ώστε δεν ωφελούσε να προτάξουν αντίσταση στα δικά τους μέσα άμυνας».
Η τριτοβάθμια εκπαίδευση έγινε πιο εφικτή για μεγάλα τμήματα του κοινού κατά τον 20ο αιώνα, όπου είδε ολοένα και πιο ενεργά πολιτικά φοιτητικά σώματα. Μερικές από τις πρώτες αξιοσημείωτες φοιτητικές διαμαρτυρίες σημειώθηκαν πριν από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Λίγο μετά τον διορισμό του Χίτλερ ως Γερμανού Καγκελάριου τον Ιανουάριο του 1933, το κόμμα προχώρησε σε εκστρατεία μποϊκοτάζ κατά των Εβραίων υπαλλήλων και προϊόντων. Αυτό αντιμετωπίστηκε από ένα αντι-ναζιστικό μποϊκοτάζ στη Γερμανία και στο εξωτερικό. Τα νιάτα της Γερμανίας δεν είχαν δισταγμό στο να προχωρήσουν σε βίαιες συγκρούσεις μετά την άφιξη υποστηρικτών των Ναζί σε φοιτητική συγκέντρωση ενάντια στη νέα κυβέρνηση.
Το Λευκό Ρόδο δεν άνθισε ποτέ
«Δεν θα σωπάσουμε. Είμαστε η συνείδησή σας. Ποτέ δεν θα κάνουμε ειρήνη μαζί σας» έγραφε το τέταρτο φυλλάδιο του Λευκού Ρόδου, της φοιτητικής ομάδας που εναντιώθηκε στους Ναζί και κάποια μέλη της καταδικάστηκαν σε εκτέλεση δια αποκεφαλισμού στις 22 Φεβρουαρίου του 1943.
Μετά από μια δίκη-παρωδία η Σόφι Σολ, 22, ο αδερφός της Χανς, 25, και ο Κρίστοφ Προμπστ, 24, όλοι μέλη της γερμανικής αντιναζιστικής οργάνωσης Λευκό Ρόδο θανατώθηκαν με τον πιο βίαιο τρόπο ως παραδειγματισμό. Τέσσερις ημέρες πριν, η Σόφι και ο Χανς είχαν γίνει αντιληπτοί όταν έριξαν φυλλάδια αντιχιτλερικού περιεχομένου στους διαδρόμους του κτηρίου της σχολής τους. Συνελήφθησαν από την αστυνομία, ενώ στη συνέχεια ακολούθησαν οι συλλήψεις και άλλων μελών της οργάνωσης.
Με επικεφαλής τους Γουίλι Γκραφ, Κρίστοφ Προμπστ, Άλεξ Σμόρελ και τα αδέλφια Σολ αλλά και τον καθηγητή φιλοσοφίας Kέρτ Χούμπερ η ομάδα ξεκίνησε μια αντιναζιστική εκστρατεία για να ενημερώσει τους Γερμανούς για τις ναζιστικές θηριωδίες και να τους ενθαρρύνει να αντισταθούν στο καθεστώς με τη συγγραφή έξι φυλλαδίων που εκτύπωνε σε μηχανή αντιγραφής με χειροκίνητη μανιβέλα και τα ταχυδρομούσε σε άλλους φοιτητές και καθηγητές για διανομή στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου και σε άλλα πανεπιστήμια σε όλη τη Γερμανία.
Με βαθύτερα κίνητρα της οργάνωσης να ήταν πνευματικά και ανθρωπιστικά -τα αδέρφια ήταν επηρεασμένα και από τις χριστιανικές λουθηρανικές καταβολές τους, καθώς θεωρούσαν ότι η ναζιστική βία στρέφεται πρωτίστως κατά τωνευαγγελικών αξιών και της ανθρώπινης υπόστασης θανατώνοντας δεκάδες χιλιάδες ατόμων με νοητική υστέρηση, με τη χρήση δηλητηριωδών αερίων- οι νέοι του Λευκού Ρόδου πίστευαν μεταξύ άλλων σε αυτό που έγραφε το πρώτο φυλλάδιο τους:
«Ποιος από εμάς μπορεί να φανταστεί την ντροπή που θα πέσει επάνω μας και επάνω στα παιδιά μας όταν θα βγουν στο φως τα τρομερά εγκλήματα που ξεπερνούν την ανθρώπινη φαντασία;»
Η Σόφι Σολ και οι συναγωνιστές της του Λευκού Ρόδου αποτελούν μία από τις ελάχιστες περιπτώσεις αντίστασης στο εσωτερικό της Γερμανίας ενάντια στον Χίτλερ κατά τη ναζιστική περίοδο. Η ιστορία τους ίσως είναι και το τεκμήριο ότι η νεανική ηλικία δεν είναι και δικαιολογία για ένταξη σε νεοναζιστικές δολοφονικές οργανώσεις.
Χρόνια μετά, η Ουγγρική Επανάσταση του 1956 που διήρκεσε από τις 23 Οκτωβρίου ως τις 10 Νοεμβρίου 1956 ξεκίνησε με φοιτητικές φωνές όταν μια διαμαρτυρία συγκέντρωσε χιλιάδες άτομαστο κέντρο της Βουδαπέστης προς το Κτίριο του Ουγγρικού Κοινοβουλίου. Η φοιτητική αντιπροσωπεία, που μπήκε στο κτίριο της ραδιοφωνίας για να προσπαθήσει να μεταδώσει τα αιτήματα των φοιτητών, συνελήφθη. Όταν ζητήθηκε η απελευθέρωση της αντιπροσωπείας από τους διαδηλωτές αυτοί πυροβολήθηκαν μέσα από το κτίριο από την Αστυνομία Κρατικής Προστασίας, γνωστή ως ÁVH (Államvédelmi Hatóság).
Πολλοί φοιτητές σκοτώθηκαν και ένας τυλίχτηκε σε μια σημαία και περιφερόταν από το πλήθος. Αυτή ήταν η αρχή μιας επανάστασης που καταπνίγηκε γρήγορα από την ΕΣΣΔ, αφήνοντας περίπου 2.500 Ούγγρους νεκρούς και 200.000 που αναζητούσαν καταφύγιο μακριά από τις αρχές της χώρας.
Φωτιές στις ΗΠΑ
Στην αντίπερα όχθη του Ατλαντικού, στις ΗΠΑ, το κίνημα των φοιτητών ενάντια στον ρατσισμό και απολυταρχισμό των θεσμών αρχίζει να παίρνει μορφή.
Η απαρχή του χρονολογείται από τη δεκαετία του ’50, όταν το κίνημα των πολιτικών δικαιωμάτων ξεκινά στον Αμερικανικό νότο. Σύντομα οι λευκοί μαθητές και φοιτητές θα συμμετάσχουν σε εκστρατείες κατά του Απαρτχάιντ. Εμπνευσμένοι από όσα συμβαίνουν στη Νότια Αφρική οι φοιτητές στις ΗΠΑ εκφράζουν τη δική τους δυσαρέσκεια για τον ρατσισμό και την ιδεολογική και στρατιωτική κλιμάκωση του Ψυχρού Πολέμου.
Το 1962, οι Φοιτητές για μια Δημοκρατική Κοινωνία (SDS) δημοσιεύουν το ιδρυτικό έγγραφο μιας Νέας Αριστεράς που αναζητά ένα νέο δρόμο πέρα από τον σοβιετικό κομμουνισμό και τον καπιταλισμό.
Το 1964, φοιτητές στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Μπέρκλεϊ διαμαρτυρήθηκαν για τους περιορισμούς της ελευθερίας του λόγου που είχαν θεσπιστεί λόγω του φόβου στις ΗΠΑ για την ριζοσπαστική αριστερά. Το Κίνημα Ελευθερίας του Λόγου (Free Speech Movement, FSM) που έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια του ακαδημαϊκού έτους 1964-1965 στην πανεπιστημιούπολη του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας, Μπέρκλεϋ, υπό την άτυπη ηγεσία των φοιτητών Μάριο Σάβιο, Τζακ Γουάινμπεργκ και άλλων ήταν αφυπνιστικό.
Το 1965, η αγανάκτηση για τον πόλεμο στο Βιετνάμ τροφοδοτεί τη διαμαρτυρία και οι ακτιβιστικές φωνές μέσα στα πανεπιστημιακά ιδρύματα γίνονται ακόμη πιο ηχηρές. Είναι η χρονιά που οι ΗΠΑ αυξάνουν την στρατιωτική τους παρουσία στο Βιετνάμ και συγκεκριμένα στο νότιο τμήμα το οποίο μάχεται κατά του Δημοκρατικού Στρατού του Βιετνάμ (Βόρειο Βιετνάμ) το οποίο υποστηρίζεται από την ΕΣΣΔ. Είναι τέτοια η εμπλοκή των Αμερικανών που από το 1964 έως και το 1973 2,2 εκατ. Αμερικανοί υπηρετούσαν την στρατιωτική τους θητεία. Και αυτό οδήγησε σε μια νέα αντίδραση στις πανεπιστημιουπόλεις.
Το 1967, έξω από το Πεντάγωνο στην Ουάσινγκτον – γίνεται η πρώτη «πολύχρωμη» διαδήλωση ενάντια στον πόλεμο, με στρατιωτικές φορεσιές και στολές και ξεσπούν ταραχές. Την ίδια χρονιά, το εντελώς ειρηνικό κίνημα hippie, με LSD, happenings και ψυχεδελικό ροκ γιορτάζει το καλοκαίρι της αγάπης στο Σαν Φρανσίσκο και σε άλλα μέρη της δυτικής ακτής.
Το 1968 μπαίνει στην ιστορία ως έτος βίας: Στις 4 Απριλίου, ο ακτιβιστής των πολιτικών δικαιωμάτων Μάρτιν Λούθερ Κινγκ δολοφονείται. Στις 6 Ιουνίου ο Ρόμπερτ Φ. Κένεντι έχει την ίδια τύχη. Στο Βιετνάμ, πολλοί Αμερικανοί στρατιώτες πεθαίνουν. Τα αμερικανικά εγκλήματα πολέμου, όπως η σφαγή του My Lai, κατά την οποία σκοτώνονται περισσότεροι από 500 άμαχοι , σοκάρει το κοινό.
Στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια της Νέας Υόρκης, το οποίο είχε καταληφθεί την άνοιξη, ο επικεφαλής των φοιτητών Μαρκ Ρουντ (ο οποίος αργότερα εντάσσεται στους μαχητές Weathermen) απειλεί με βίαιη εξέγερση. Τον Αύγουστο, οι αστυνομικές ομάδες στο Σικάγο διαλύουν διαδήλωση κατά τη διάρκεια της ανάδειξης του υποψήφιου του Δημοκρατικού Κόμματος για τις προεδρικές εκλογές. Λίγο αργότερα, οι Αμερικανοί επιλέγουν τον Ρίτσαρντ Νίξον ως τον νέο πρόεδρό τους, καθώς υπόσχεται το «νόμο και την τάξη» αντί της «Ειρήνης και της Αγάπης».
Το αποκορύφωμα των διαδηλώσεων στις πανεπιστημιουπόλεις των ΗΠΑ θα ερχόταν το 1970, με την είδηση για την επέκταση της πολεμικής προσπάθειας από τον Πρόεδρο Νίξον στην Καμπότζη. Την ίδια ώρα οι θανατηφόροι πυροβολισμοί εναντίον φοιτητών από τις αρχές σε δύο Πανεπιστήμια των ΗΠΑ, στο Jackson State University στο Μισισιπή, και στο Kent State University στο Οχάιο προκάλεσαν την οργή της κοινής γνώμης.
Μαθητές σε πάνω από 900 σχολεία στην χώρα απείχαν από τα μαθήματα τους σε ένδειξη διαμαρτυρίας, ενώ οι τηλεοπτικές σκηνές χάους από τα σχολεία και η αυξανόμενη ριζοσπαστικοποίηση ορισμένων στοιχείων του αντιπολεμικού κινήματος, προκάλεσαν σημαντική αντίδραση.
Μια δημοσκόπηση της Gallup τον Μάιο του 1970 έδειξε ότι το 58% των ερωτηθέντων κατηγόρησε τους φοιτητές για τους πυροβολισμούς στην Πολιτεία του Κεντ, κατά τους οποίους η Εθνική Φρουρά του Οχάιο σκότωσε τέσσερις φοιτητές και τραυμάτισε εννέα, ενώ ένα χρόνο πριν μια αντίστοιχη δημοσκόπηση παρουσίαζε το 82% των Αμερικανών να είναι υπέρ της αποβολής αντιδραστικών μαθητών από το σχολείο.
Ωστόσο, οι ιστορικοί είναι ξεκάθαροι πως οι μεγάλης κλίμακας διαδηλώσεις εντός και εκτός πανεπιστημιούπολης πίεσαν την κυβέρνηση Νίξον να επισπεύσει την αποχώρηση των ΗΠΑ από το Βιετνάμ, με τα τελευταία αμερικανικά στρατεύματα μάχης να εγκαταλείπουν τη χώρα τον Ιανουάριο του 1973.
Πύρινες φωτιές του 1968
Η χρονιά που είδε τεράστια φοιτητικά αντισυστημικά κινήματα σε ολόκληρη τον κόσμο είχε μια χώρα της Ευρώπης ως κεντρικό σπινθήρα. Η Γαλλία είναι και η πατρίδα της επανάστασης εκείνης της χρονιάς με τον σπινθήρα να ανάβει δίκαια και ακραία. Όλα αρχίζουν στο πανεπιστήμιο της Ναντέρ, παράρτημα της Σορβόνης. Ο φοιτητής κοινωνιολογίας Ντανιελ Κον Μπεντίτ – ο Κόκκινος Ντάνι πρωτοστατεί καθως διώκεται από τις αρχές.
Την άνοιξη, οι διαμαρτυρίες καταλαμβάνουν τη Σορβόνη. Τον Μάιο ο αγώνας συνεχίζεται με τα οδοφράγματα στο Καρτιέ Λατέν. Τη νύχτα της 10ης έως την 11η του Μάη, η πρωτεύουσα βιώνει μία από τις πιο βίαιες συγκρούσεις της μεταπολεμικής περιόδου και οι αναμνήσεις της Κομμούνας του Παρισιού του 1871 ξυπνούν.
Λίγες μέρες αργότερα, εκατομμύρια Γάλλοι βρίσκονται σε απεργία με το φοιτητικό κίνημα να συναντάει τη δυσαρέσκεια των εργατών που καταλαμβάνουν τα εργοστάσια.
Όταν ο υπουργός Εσωτερικών αρνείται την επανένταξή στον φοιτητή Κον Μπεντίτ, μετά από ένα ταξίδι στη Φρανκφούρτη, ο ενθουσιασμός κορυφώνεται. Μετά από εβδομάδες αναταραχής στις διαπραγματεύσεις με την κυβέρνηση οι εξεγερμένοι απαιτούν, όχι μόνο υψηλότερους μισθούς, αλλά και την παραίτηση του Προέδρου Σαρλ ντε Γκωλ. Ο Ντανιέλ Κον Μπεντίτ αναδεικνύεται σε κεντρική φιγούρα και οι απεργίες παγώνουν την γαλλική οικονομία.
Ωστόσο αν και ο Ντε Γκωλ φαινόταν περιστασιακά να χάνει τον έλεγχο της κατάστασης, η ανατροπή στο κίνημα ήταν δική του. Στα τέλη του Μαΐου διοργανώθηκε στο Παρίσι μια τεράστια λαϊκή διαδήλωση υπέρ της κυβέρνησης με τη «σιωπηλή πλειοψηφία» να κινητοποιείται για να προστατεύσει την «ομαλότητα» που το φοιτητικό και εργατικό κίνημα ήθελε να ανατρέψει.
Ο Ντε Γκωλ προκήρυξε στις 30 Μαΐου βουλευτικές εκλογές, οι οποίες κατέληξαν σε συντριπτική νίκη της γαλλικής Δεξιάς που τον στήριζε καια υτή ήταν η εκδίκηση του. Η μεγαλύτερη νίκη στην ιστορία της γαλλικής Δεξιάς ήταν αποτέλεσμα της αντίδρασης της γαλλικής κοινωνίας απέναντι στο διαμορφούμενο κλίμα του χάους που πίστευαν ότι οι φοιτητές κουβαλούσαν μαζί τους.
Την ίδια χρονιά συμβαίνουν πολλά. Στο Μεξικό, το αντικυβερνητικό κίνημα ξεκίνησε όταν η αστυνομία χρησιμοποίησε υπερβολική βία – συμπεριλαμβανομένου ενός μπαζούκα – για να σταματήσει έναν καυγά σε λύκειο της Πόλης του Μεξικού που ήταν πολύ κοντά στο Εθνικό Πανεπιστήμιο της χώρας. Οι φοιτητές βγήκαν στους δρόμους ζητώντας να σταματήσουν οι εκτεταμένες αστυνομικές και στρατιωτικές δολοφονίες και οι κυβερνητικές συγκαλύψεις.
Γραμμένη στην ιστορία των φοιτητικών εξεγέρσεων ως Σφαγή του Τλατελόλκο (Matanza de Tlatelolco) οι αρχές υποστήριξαν ότι αμύνθηκαν από τους βιαίους νεαρούς διαδηλωτές. Κυβερνητικά έγγραφα που δημοσιοποιήθηκαν από το 2000 δείχνουν ότι η κυβέρνηση χρησιμοποίησε ελεύθερους σκοπευτές ενάντια των νέων με τις εκτιμήσεις σχετικά με τον αριθμό των νεκρών να κυμαίνονται από 30 έως 300 και τους αυτοόπτες μάρτυρες να μιλάνε για εκατοντάδες άμαχους νέους.
Όπως αναφέρει το National Geographic, δέκα ημέρες πριν από την τελετή έναρξης των Θερινών Ολυμπιακών Αγώνων του 1968 στην Πόλη του Μεξικού, η μεξικανική κυβέρνηση κατέστειλε βίαια μια ειρηνική συγκέντρωση φοιτητών για να φιμώσει τη διαμαρτυρία κατά τη διάρκεια της Ολυμπιάδας.
Στις 2 Οκτωβρίου του 1968 ο στρατός και η αστυνομία δολοφονούν δεκάδες φοιτητές στην Πλάσα δε λας Τρες Κουλτούρας, στο Τλατελόλκο, στη Πόλη του Μεξικού. Σύμφωνα με τον επικεφαλής της Ομοσπονδιακής Διεύθυνσης Ασφαλείας συνελήφθησαν 1.345 άτομα. Η σφαγή έλαβε χώρα 10 ημέρες πριν από την έναρξη των Θερινών Ολυμπιακών Αγώνων στην Πόλη του Μεξικού, οι οποίοι διεξήχθησαν κανονικά. Η μεξικανική κυβέρνηση τελικά αναγνώρισε τη σφαγή ως «κρατικό έγκλημα» μόλις το 2018.
Παράλληλα στη Νότια Ευρώπη, το 1968, κυριαρχούν Ακροδεξιά καθεστώτα. Ο Φράνκο στην Ισπανία, ο Σαλαζάρ στην Πορτογαλία, στην Ελλάδα η στρατιωτική δικτατορία από το 1967 ενώ ακόμα και στη δημοκρατική Ιταλία, το φάντασμα του φασισμού είχε επιστρέψει.
Στα τέλη Απριλίου 1966, λίγο μετά την Εθνική Ημέρα προς τιμήν των αντάρτικων εξεγέρσεων στη βόρεια Ιταλία το 1945, ο φοιτητής Πάολο Ρόσι χάνει τη ζωή του σε μια σύγκρουση με νεοφασίστες. Οι φοιτητές επαναστατούν. Ο θυμός τους στρέφεται ενάντια στις συνθήκες της παιδείας, την έλλειψη καθηγητών, τα δίδακτρα και την αυξανόμενη ανεργία.
Το 1968, η σύγκρουση κλιμακώθηκε στη Ρώμη όταν ο πρύτανης κάλεσε τους διαδηλωτές να εγκαταλείψουν την πανεπιστημιούπολη υπό την απειλή της αστυνομικής παρέμβασης. Την επόμενη μέρα οι φοιτητές επιτίθενται σε αστυνομική μονάδα με πέτρες – είναι η αρχή μιας ριζοσπαστικοποίησης που σύντομα εξαπλώνεται πέρα από τα πανεπιστήμια.
Στα εργοστάσια της βόρειας Ιταλίας, οι απεργίες, οι καταλήψεις και οι ξυλοδαρμοί, συνοδεύονται από διαδηλώσεις στις πόλεις με τους διαδηλωτές και την αστυνομία να συγκρούονται χωρίς σταματημό. Οι νεοφασίστες τροφοδοτούν τη σύγκρουση με δολοφονίες και βομβαρδισμούς και το κλίμα βίας φέρνει κάποιους ριζοσπατικοποιημένους φοιτητές να καταφεύγουν στον πόλεμο του τρόμου. Το 1970 ιδρύονται οι Ερυθρές Ταξιαρχίες (Brigate Rosse), που παραμένουν ενεργές στην Ιταλία μέχρι και τη δεκαετία του ’80.
Στην Ιαπωνία, πάντα το 1968, στο πανεπιστήμιο Τοντάι του Τόκιο οπλισμένοι με κράνη και ξύλινα ραβδιά φοιτητές φωνάζουν συνθήματα από μεγάφωνα κατά του «ψεύτικου κομμουνισμού» και στη συνέχεια συγκρούστηκαν σώμα με σώμα. Η βίαιη εξέγερση και ο ανταγωνισμός των φοιτητικών ομάδων κλιμακώθηκε με αιματηρό τρόπο, έχοντας τις ρίζες της στο παρελθόν.
Το ιαπωνικό φοιτητικό κίνημα οργανώθηκε το 1948, από τον Σύνδεσμο του Κομμουνιστικού Κόμματος Zengakuren με κύριο αίτημα ήταν η απομάκρυνση των Αμερικανών στρατιωτών από την Ιαπωνία. Το 1959 οι φοιτητές διοργανώνουν διαμαρτυρίες – αλλά ακόμη και τότε αρχίζει ένας κατακερματισμός σε ανταγωνιστικές φατρίες. Στα μέσα της δεκαετίας του ’60 η αντιπαράθεση σταμάτησε για λίγο καθώς οι αντίπαλες φατρίες ενώθηκαν στον αγώνα κατά του πολέμου στη Βιετνάμ όμως μετά το 1967 οι συγκρούσεις των Γιαπωνέζων φοιτητών μεταξύ τους αλλά και με την αστυνομία ήταν καθημερινές.
Στα πανεπιστήμια, οι ενώσεις των φοιτητών από τα μέσα της δεκαετίας του ’60 εκφράζουν την αντίθεσή τους στο αυταρχικό εκπαιδευτικό σύστημα και το 1968 τα πανεπιστήμια αποτελούν πλέον ένα θέατρο συγκρούσεων. Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’70, από τις συγκρούσεις στα πανεπιστήμια υπάρχουν 44 νεκροί και περίπου 5.000 τραυματίες – τα περισσότερα θύματα από την παράταξη του ιαπωνικού Κόκκινου Στρατού. Ένα ισχυρό φοιτητικό κίνημα, διεκδικητικού προσανατολισμού, το οποίο θα εκφραστεί μέσα από την μαζικότερη και πιο ριζοσπαστική οργάνωση που γνώρισε ποτέ η χώρα, ή απλώς Zengakuren.
Πολύ γρήγορα 300.000 φοιτητές θα είναι το σώμα της οργάνωσης καθιστώντας την Zengakuren σε πρότυπη φοιτητική οργάνωση, ο θρύλος της οποίας θα ξεπεράσει γρήγορα τα ιαπωνικά σύνορα, φθάνοντας μέχρι τον γαλλικό Μάη.
Η επιρροή της Zengakuren υπήρξε τεράστια για όλα τα φοιτητικά κινήματα στη Δύση, τόσο σε επίπεδο ιδεολογικής πάλης, όσο και στον τρόπο διεκδίκησης και μάχης με όπλο τα κοντάρια, συνήθως σώμα με σώμα, με τις αστυνομικές δυνάμεις ενώ η επιδραστικότητα της στη διαμόρφωση της δυτικής αντικουλτούρας είναι προφανής. Στο εξώφυλλο του single των Τζον Λένον και Plastic Ono Band, Power to the people/ Open your box (1971), ο Λένον και η Γιόκο ποζάρουν με χαρακτηριστικά κράνη ιαπωνικής φοιτητικής οργάνωσης.
Η Άνοιξη της Πράγας δεν ήταν η πρώτη προσπάθεια επιβολής δημοκρατικών μεταρρυθμίσεων στο ανατολικό μπλοκ. Τον Αύγουστο του 1968, τα Σοβιετικά τανκς εισέβαλαν στην Τσεχοσλοβακία, όπως συνέβη στην Ανατολική Γερμανία το 1953 και το 1956 στην Ουγγαρία.
Η απογοήτευση για την κατάσταση είχε συσσωρευτεί επί χρόνια στην Τσεχοσλοβακία και στις 31 Οκτωβρίου 1967 στην Πράγα 1.500 φοιτητές με κεριά και το σύνθημα «Περισσότερο φως!» βγήκαν στους δρόμους για να διαμαρτυρηθούν για τις συνθήκες που επικρατούσαν στους κοιτώνες της φοιτητικής εστίας.
Στις 5 Ιανουαρίου 1968, ο Αλεξάντρ Ντούμπσεκ, γίνεται ο πρώτος Γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής. Μέσα σε λίγες εβδομάδες φέρνει τη χώρα σε μια πορεία μεταρρύθμισης, χτυπώντας τη λογοκρισία, ενισχύοντας την κριτική αναθεώρηση των σταλινικών εγκλημάτων και υποσχόμενος «σοσιαλισμό με ανθρώπινο πρόσωπο».
Το πνεύμα της αισιοδοξίας οδηγεί σε συνεχώς αυξανόμενες απαιτήσεις της κοινωνίας των πολιτών. Ο Ντούμπσεκ αντιμετωπίζεται ύποπτα από τη Μόσχα και σε λιγότερο από οκτώ μήνες, η Σοβιετική Ένωση να καταπνίγει τη δημοκρατική άνοιξη με στρατιωτική δύναμη.
Η δεκαετία των 70’s δεν ήταν μόνο το Πολυτεχνείο
Τον Μάιο του 1970, επί προεδρίας Νίξον, φοιτητές στο πανεπιστήμιο Kent State του Οχάιο συγκεντρώνονται για να διαμαρτυρηθούν για την εισβολή των ΗΠΑ στην Καμπότζη.
Μέσα στο κλίμα έντασης, η πολιτειακή Εθνοφυλακή ανοίγει πυρ στο πλήθος σκοτώνοντας τέσσερις. Το περιστατικό συγκλονίζει την αμερικανική κοινή γνώμη, οδηγεί σε κινητοποιήσεις τέσσερα εκατομμύρια φοιτητές και σε κλείσιμο 450 εκπαιδευτικά ιδρύματα.
Οδομαχίες, βομβιστικές ενέργειες και εμπρησμοί κυβερνητικών κτιρίων που απλώνονται μέχρι την Ουάσινγκτον πυρπολούν το εσωτερικό χώρας με τα μέσα ενημέρωσης να μιλάνε για «εμφύλιο» όταν υποστηριχτές του πολέμου του Βιετνάμ οργανώνονται σε αντεπιθέσεις εναντίον των διαδηλωτών.
Το δικό μας Πολυτεχνείο και η φοιτητική εξέγερση του 1973 ήταν μια συνέχεια του 1968. Στις 14 Νοεμβρίου οι σπουδαστές του Πολυτεχνείου Αθηνών προχώρησαν σε διαμαρτυρίες ενάντια στη στρατιωτική χούντα που έλεγχε τη χώρα από το 1967 και η ιστορία είναι ακριβώς αυτή που τιμάμε σήμερα.
Το τανκ στις πύλες είναι ένα σύμβολο μνήμης για όλα όσα πρέπει να παλεύουμε. Το ψωμί, την παιδεία και την ελευθερία μας. Η εξέγερση του Πολυτεχνείου της Αθήνας παραμένει στην ελληνική συνείδηση ως κρίσιμη στιγμή ακτιβισμού.
Λίγα χρόνια μετά, στις 16 Ιουνίου του 1976 και 14 χρόνια πριν την απελευθέρωση του Νέλσον Μαντέλα, 15-20.000 μαθητές και φοιτητές στο Σοβέτο της Νοτίου Αφρικής βγαίνουν από τις τάξεις τους και κατευθύνονται στο στάδιο Ορλάντο για να συμμετάσχουν σε μια διαδήλωση που είχε ειρηνικές προθέσεις.
Η διαδήλωση και είχε την κάλυψη του «Κινήματος της Μαύρης Συνείδησης» (Black Consciousness Movement, BCM), μιας μετριοπαθούς οργάνωσης μαύρων, που κάλυπτε το κενό από την απαγόρευση του ριζοσπαστικού «Εθνικού Αφρικανικού Κογκρέσου» (ANC) του Νέλσον Μαντέλα και του «Παναφρικανικού Κογκρέσου» (PAC) του Ρόμπερτ Σομπούκβε και σε αυτή συμμετείχαν και πολλοί εκπαιδευτικοί για να δώσουν το στίγμα της ειρηνικής δράσης.
Οι φοιτητές στη Νότια Αφρική του απαρχάιντ διαμαρτύρονται για τη χρήση της «γλώσσας του καταπιεστή» Αφρικάανς στην εκπαίδευση, που από το 1974, με διάταγμα του Υπουργείου Παιδείας, έχει καθιερωθεί ως κύρια γλώσσα διδασκαλίας (στη θέση της Μπάντου των ιθαγενών Μαύρων) μαζί με τα αγγλικά και έχει αποδυναμώσει την κληρονομιά και παιδεία τους.
Ωστόσο το καθεστώς του απαρτχάιντ αντέδρασε νευρικά και βίαια εξαπολύοντας κατά των διαδηλωτών ειδικά εκπαιδευμένα σκυλιά, τα οποία έσπειραν τον πανικό. Οι πιο ψύχραιμοι από τους νεαρούς διαδηλωτές απάντησαν με πετροπόλεμο, η αστυνομία απάντησε με πυροβολισμούς, και ο 13χρονος μαθητής Χέκτορ Πίτερσον έπεσε νεκρός. Ένα ανείπωτο ξέσπασμα οργής που θα διαρκέσει δύο μερόνυχτα ακολουθεί, με την αστυνομία να περιπολεί όλη την πόλη και τον Νοτιαφρικανικό Στρατό σε ετοιμότητα.
Ο Πίτερσον έγινε το σύμβολο της εξέγερσης με τη φωτογραφία με το άψυχο σώμα του να μεταφέρεται από ένα μεγαλύτερο παιδί ένα κάνει τον γύρο του κόσμου προκαλώντας κύμα συμπάθειας για τον αγώνα των μαύρων και καταδίκη του καθεστώτος του απαρτχάιντ.
Η αστυνομία με τη βοήθεια του στρατού κατέστειλε τελικά την εξέγερση, η οποία άφησε πίσω της 176 νεκρούς μαθητές, 23 κατά την αστυνομία. Οι εκτιμήσεις ανεβάζουν τον αριθμό στους 600.
Άγνωστοι. Νεκροί. Φοιτητές
Το 1989 είναι μια χρονιά που το φοιτητικό κίνημα έδειξε ότι ακόμη κουβαλάει ορμή για αλλαγή. Οι διαδηλώσεις στην πλατεία Τιενανμέν στο Πεκίνο της Κίνας ήταν μία σειρά από φοιτητικές κυρίως διαδηλώσεις υπέρ της δημοκρατίας.
Αφορμή για τις διαδηλώσεις αποτέλεσε ο θάνατος του Χου Γιαομπάνγκ στις 15 Απριλίου του 1989. Ο Χου Γιαομπάνγκ ήταν ένας λαοφιλής πολιτικός, πρώην Γενικός Γραμματέας του ΚΚΚ την περίοδο 1982-1987 που υποστήριζε τις δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις. Στην κηδεία του, λίγες ημέρες αργότερα, 100 χιλιάδες φοιτητές, εργάτες, καλλιτέχνες, διανοούμενοι και απλοί πολίτες, διαδήλωσαν στην πλατεία.
Τον Μάιο κάποιοι φοιτητές κήρυξαν απεργία πείνας με σκοπό να πιέσουν την κυβέρνηση για διαπραγματεύσεις. Με την απεργία πείνας, η διεθνής κοινότητα ευαισθητοποιήθηκε για τις διαδηλώσεις.
Το ΚΚΚ, μετά από το διχασμό αν θα έπρεπε να κρατήσει μετριοπαθή στάση ή να απαντήσει με βία, αποφασίζει το δεύτερο με στρατιωτικό νόμο (κηρύχθηκε στο Πεκίνο στις 20 Μαΐου του 1989) και αιματηρή καταστολή των διαδηλώσεων στις 3 με 4 Ιουνίου 1989.
Η καταστολή αυτή είναι γνωστή και ως η Σφαγή της πλατείας Τιενανμέν με τις εκτιμήσεις για τον αριθμό των νεκρών να ποικίλλουν. Αρκετές εκατοντάδες ή αρκετές χιλιάδες, η απάντηση δεν ειπώθηκε ποτέ.
Από το 1989 και μετά, το κομμουνιστικό καθεστώς της Κίνας απαγορεύει οποιαδήποτε αναφορά στις διαδηλώσεις, και όποια γίνεται, λογοκρίνεται άμεσα. Λόγω αυτής της απαγόρευσης, η νέα γενιά Κινέζων, που δεν έζησαν εκείνη την περίοδο, πιθανότατα δεν γνωρίζει καν για την ύπαρξη των γεγονότων αυτών με το Χονγκ Κονγκ να είναι η μόνη περιοχή της Κίνας που κάθε χρόνο στις 4 Ιουνίου τιμά την μνήμη των θυμάτων της σφαγής, πραγματοποιώντας αγρυπνία.
Στην Ευρώπη η Βελούδινη Επανάσταση στην Τσεχοσλοβακία που ξεκίνησε επίσης με μια φοιτητική διαμαρτυρία δεν είχε την ίδια ματωμένη κατάληξη.
Στις 17 Νοεμβρίου 1989, την Παγκόσμια Ημέρα των Φοιτητών, η αστυνομία του Κομμουνιστικού Κόμματος διέλυσε βίαια μια φοιτητική διαδήλωση στην Πράγα για την 50ή επέτειο από τη βίαια καταστολή μιας διαδήλωσης εκεί το 1939 από τους Ναζί.
Η Βελούδινη επανάσταση ήταν μια ειρηνική επανάσταση (εξ ου και το όνομά της, βελούδινη, λόγω της μη ύπαρξης θυμάτων), που έγινε στην Τσεχοσλοβακία από τις 16 Νοεμβρίου έως 29 Δεκεμβρίου 1989 και είχε ως αποτέλεσμα την πτώση του κομμουνιστικού καθεστώτος και κατ’ επέκταση της Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Τσεχοσλοβακίας.
Εξεγέρσεις ενός νέου αιώνα
Ο 21ος αιώνας γράφει τα δικά του κεφάλαια στην ιστορία των φοιτητικών εξεγέρσεων. Το 2008 η δολοφονία του 15χρονου μαθητή Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου από την αστυνομία στα Εξάρχεια προκάλεσαν ταραχές σε ολόκληρη τη χώρα.
Ενώ η βία ήταν αρχικά μια απάντηση στον άδικο φόνο του Γρηγορόπουλου, η κατάσταση γρήγορα ενσωμάτωσε φωνές διαμαρτυρίας για την κοινωνική και οικονομική κρίση της χώρας.
Το 2010, οι δεκάδες χιλιάδες φοιτητές του Ηνωμένου Βασιλείου βγαίνουν στους δρόμους του Λονδίνου με οργή για την αύξηση των διδάκτρων από την κυβέρνηση με τους δρόμους του Λονδίνου να μετατρέπονται γρήγορα σε πεδία μάχης με την αστυνομία να καταπνίγει με βία τους τεράστιους αριθμούς των διαδηλωτών που έχασαν τη μάχη αποτυγχάνοντας να αντιστρέψουν την αντιλαϊκή πολιτική.
Σεπτέμβριο του 2014 στο Χονγκ Κονγκ το «Κίνημα της Ομπρέλας» φέρνει ταραχές στον Χονγκ Κονγκ. Το κίνημα ξεκίνησε στις 22 Σεπτεμβρίου 2014, καθώς χιλιάδες φοιτητές —οι περισσότεροι φορώντας κίτρινη κορδέλα— μποϊκόταραν τα μαθήματα για να υποστηρίξουν τις πλήρεις δημοκρατικές εκλογές και κατέβηκαν στην πανεπιστημιούπολη του Κινεζικού Πανεπιστημίου του Χονγκ Κονγκ.
Καθώς οι διαδηλώσεις κέρδισαν δυναμική, εκατοντάδες χιλιάδες πολίτες του Χονγκ Κονγκ συμμετείχαν. Τις επόμενες εβδομάδες, οι διαδηλωτές ανάγκασαν τους δρόμους, τις τράπεζες και άλλες επιχειρήσεις να κλείσουν. Κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων, η αστυνομία συχνά χρησιμοποιούσε σπρέι πιπεριού και δακρυγόνα για να ελέγξει και να διαλύσει τα πλήθη. Οι διαδηλωτές παρέμειναν σταθεροί, ωστόσο, και άνοιξαν τις ομπρέλες τους για να τους προστατεύσουν από την επικίνδυνη ομίχλη, μετατρέποντας την ομπρέλα σε ισχυρό σύμβολο του αγώνα τους.
Οι συχνά βίαιες διαμαρτυρίες διήρκεσαν σχεδόν τρεις μήνες και τελικά τελείωσαν χωρίς να ικανοποιηθεί το αίτημα των διαδηλωτών για διαφάνεια. Ωστόσο, το κίνημα ενέπνευσε ένα άνευ προηγουμένου ενδιαφέρον για τη δημοκρατία και τον πολιτικό ακτιβισμό στο Χονγκ Κονγκ με το πιο απροσδόκητο όνομα που προήλθε από τη χρήση ομπρελών ως εργαλείο παθητικής αντίστασης στη χρήση σπρέι πιπεριού που έκανε η αστυνομία του Χονγκ Κονγκ για να διαλύσει το πλήθος των φοιτητών κατά τη διάρκεια 79 ημερών κατοχής της.
Πιο πρόσφατα, το 2018, μια 15χρονη μαθήτρια από τη Σουηδία σταμάτησε να πηγαίνει στο σχολείο μέχρι η κυβέρνησή της να αναλάβει δράση κατά της κλιματικής αλλαγής. Αυτή η μαθήτρια ήταν η Γκρέτα Τούνμπεργκ και αυτή η μικρή απεργία από έναν έφηβο μετατράπηκε σε παγκόσμιο κίνημα τα επόμενα χρόνια.
Το κίνημα School Strike For Climate οδήγησε εκατομμύρια μαθητές να μην συμμετάσχουν στο σχολείο για να υπερασπιστούν το μέλλον τους. Είναι μια από τις μεγαλύτερες και πιο δημοφιλείς φοιτητικές διαδηλώσεις στην ιστορία.
Δύο χρόνια μόλις πριν, στις 16 Σεπτεμβρίου 2022, η 22χρονη Ιρανή Μαχσά Αμίνι πέθανε στην Τεχεράνη του Ιράν, ενώ βρισκόταν υπό κράτηση.
Η Αμίνι συνελήφθη από την αστυνομία ηθών, η οποία υπάγεται στην Διοίκηση Επιβολής του Νόμου της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν. γιατί παραβίαζε τους κανόνες της ισλαμικής θρησκείας όσον αφορά την σεμνότητα. Η αστυνομία είπε ότι κατέρρευσε ξαφνικά και ενώ βρισκόταν στο κέντρο αναμόρφωσης, και έπεσε στο πάτωμα. Μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο όπου διαπιστώθηκε ότι ήταν εγκεφαλικά νεκρή – πέθανε μετά από δύο ημέρες. Ο πατέρας της Αμίνι, αμφισβήτησε έντονα την εξήγηση της Αστυνομίας υποστηρίζοντας ότι ψεύδονται και ο θάνατος της έφερε χιλιάδες νέους και φοιτητές στους δρόμους ενάντια στην κυβέρνηση του Ιράν.
Η Αμίνι έγινε σύμβολο της βίας κατά των γυναικών στην Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν, μια χώρα που τα δικαιώματα των γυναικών είναι (τουλάχιστον) προβληματικά.
Το μάθημα είναι ένα και απλό. Είτε αγωνίζονται για την ισότητα, το τέλος του πολέμου, τη θρησκευτική ελευθερία, τις οικονομικές ευκαιρίες ή την πολιτική ιδεολογία, οι φοιτητές γράφουν ιστορία με το χέρι ψηλά γιατί γνωρίζουν ότι η δύναμη είναι στη γροθιά.
