Γιώργος Αγοραστάκης: Επιμνημόσυνος λόγος στα σαράντα από την κοίμηση του Μίκη Θεοδωράκη

αγαπητά μέλη της Οικογένειας Θεοδωράκη, αγαπητοί μου Συμπολίτες, εκπρόσωποι της Πολιτείας και των Αρχών,
στον επιμνημόσυνο λόγο μου για το Μίκη Θεοδωράκη παίρνω τις αφορμές από τον «Επιτάφιο» του Περικλή.
Άλλωστε, το ίδιο έκανε κι εκείνος στην τελευταία του ομιλία, στα Χανιά το 2016.

1/ Ο Περικλής ενώπιον των νεκρών ηρώων του Πελοποννησιακού Πολέμου, στον Επιτάφιό του, απευθυνόμενος στους Αθηναίους, απέφυγε να πλέξει το εγκώμιο των ηρωικών νεκρών κι έπλεξε το εγκώμιο της Πόλης που τους γέννησε.
Σκέφτηκα λοιπόν κι εγώ, ότι ταιριάζει να μιλήσω μ’ ανάλογο τρόπο, για τον τόπο που «γέννησε» τον Μίκη Θεοδωράκη.

« Ἄρξομαι δὲ ἀπὸ τῶν προγόνων πρῶτον· -λέει ο Περικλής- δίκαιον γὰρ αὐτοῖς καὶ πρέπον δὲ ἅμα ἐν τῷ τοιῷδε τὴν τιμὴν ταύτην τῆς μνήμης δίδοσθαι.»

«Θα μιλήσω πρώτα για τους προγόνους μας. Διότι είναι δίκαιο, αλλά συγχρόνως και πρέπον, σε μια τέτοια περίσταση, κατά την οποία θρηνούμε και εγκωμιάζουμε τους νεκρούς μας, να τους απονέμεται αυτή η τιμή και να μνημονεύονται πρώτοι». «…χάρις στην ανδρεία τους διαφύλατταν την ελευθερία της (πόλης) από γενεά σε γενεά μέχρι των ημερών μας και μας την παράδωσαν ελεύθερη».
Ο Μίκης Θεοδωράκης έφυγε φέτος, το 2021, και πέρασε στην αιωνιότητα, τη χρονιά-επέτειο των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση του 1821. Έγινε έτσι – έμμεσα – και το σύμβολο αυτής της επετείου.

Ο Μίκης Θεοδωράκης -με την ισχυρότατη θέλησή του- βρίσκεται εδώ στην Κρήτη, κοντά στους δικούς του, για να μας υπογραμμίσει την ιστορική του καταγωγή, την σύνδεσή του με την Ιστορία και τους αγώνες για την Ελευθερία, την οποία και περιέγραψε εκτενέστατα στα βιβλία του και διατύπωσε επανειλημμένα στους λόγους του.

Ο Θεοδωράκης ήταν ο μοναδικός σύγχρονος Έλληνας που συνδεόταν με πολλαπλές άμεσες και έμμεσες, φυσικές και πνευματικές συνδέσεις με την Ελληνική Επανάσταση του 1821, με τις Κρητικές Επαναστάσεις του 19ου αιώνα και με την κληρονομιά τους. Ο άνθρωπος που εξέφρασε στην εποχή μας με το έργο του, καλλιτεχνικό και θεωρητικό, το πνεύμα της Επανάστασης του ’21 και είχε την ισχυρότερη επίδραση στη διαμόρφωση της εθνικής συνείδησης και της νεοελληνικής κουλτούρας.

Ήταν ο Έλληνας που συμβόλισε την Επανάσταση και το Πνεύμα της. Που ο ίδιος αυτοχαρακτηρίστηκε Επαναστάτης και αναγνώρισε το χρέος προς την Πατρίδα, σε αλληλουχία με τους Επαναστάτες προγόνους του. Αρχίζοντας από τους Χάληδες, το 1821, μέχρι τον πατέρα του, Γεώργιο, πολεμιστή των Βαλκανικών Πολέμων, το 1912-13. Έσυρε κι αυτός με τη σειρά του το χορό της δικολογιάς του. Ο ένας μετά τον άλλο, από γενιά σε γενιά, από Επανάσταση σε Επανάσταση, όλοι μαζί καταξίωσαν το αγωνιστικό κι απελευθερωτικό πνεύμα της Κρήτης και της Ελλάδας.

Η εξέγερση και η Επανάσταση, η ανατροπή και η αντίσταση ήταν στο αίμα του. Γνήσιο τέκνο της Κρήτης, ο Μαχητής με το υψιπετές, το ελεύθερο κι ασυμβίβαστο φρόνημα, με τον αγώνα και το έργο του κατέκτησε την κορυφή των Λευκών Ορέων κι από κει καταυγάζει το φωτεινό παράδειγμά του και την Ιστορική Μνήμη της Ελλάδας, στους νεότερους Έλληνες.

2/ Το δεύτερο σημείο αναφοράς στον «Επιτάφιο» του Περικλή, αφορά στη διάσωση της Ιστορικής Μνήμης στις νεότερες γενιές.
«Ἐνδιαιτᾶται παρ’ ἑκάστῳ ἄγραφος μνήμη τῆς γνώμης μᾶλλον ἤ τοῦ ἔργου·»
«η μνήμη των ενδόξων αντρών -λέει ο Περικλής- διασώζεται μόνο όταν φωλιάζει στην ψυχή του καθενός, άγραφη η ανάμνηση όχι τόσο των ανδραγαθημάτων τους, όσο του φρονήματός τους».

Το «φρόνημα» λοιπόν είναι αυτό που πρέπει να κρατήσομε στην ψυχή μας. Το «φρόνημα» των Ελλήνων ήταν η κινητήρια δύναμη της Ιστορίας τους, από το 1821 και ‘δω. Το «φρόνημα» ήταν η κινητήρια και η δημιουργική δύναμη του Μίκη Θεοδωράκη, τόσο στη ζωή του, όσο και στο έργο του. Αυτή ήταν και η εθνική παρακαταθήκη του. Το «φρόνημα» είναι η πολύτιμη πνευματική κληρονομιά μας, που οφείλουμε να σεβαστούμε, να διαφυλάξουμε και να μεταλαμπαδεύσομε στους νέους.

3/ Τέλος, το τρίτο σημείο που δανείζομαι από τον «Επιτάφιο».
«…ἀνδρῶν ἀγαθῶν έργῳ γενομένων,-λέει ο Περικλής- έργῳ καὶ δηλοῦσθαι τὰς τιμάς».
«…σε άνδρες που αποδείχτηκαν γενναίοι με έργα, πρέπει με έργα να τους αποδίδονται τιμές».
Η επισήμανση αυτή -και σ’ ό,τι αφορά στον Μίκη Θεοδωράκη- έχει γενική ισχύ για όλη την Ελλάδα, αλλά πολύ μεγαλύτερη στον τόπο από τον οποίο ξεκινά η ιστορία του και βρίσκεται η «αιώνια κατοικία του». Πράγμα που μας επιφορτίζει όλους με πολύ μεγαλύτερη ευθύνη.

Ο Μίκης Θεοδωράκης έχει χαρακτηριστεί κι έχει αναγνωριστεί ως «ο Παρθενώνας του Νεοελληνικού Πολιτισμού»! Έτσι πρέπει να τον βλέπομε όλοι στο εξής.

Η πνευματική δόξα της νεότερης Ελλάδας -είναι βέβαιο ότι- θα συμπυκνωθεί στο όνομά του. Θα γίνει αυτό που σημειώνει ο Γκράμσι: «Κάθε Έθνος έχει τον ποιητή του ή τον συγγραφέα, στον οποίο συμπυκνώνεται η πνευματική δόξα του Έθνους και της φυλής: όπως ο Όμηρος για την αρχαία Ελλάδα, ο Δάντης για την Ιταλία, ο Θερβάντες για την Ισπανία, ο Σαίξπηρ για την Αγγλία, ο Γκαίτε για τη Γερμανία, κ.ά.». Η «πνευματική δόξα» του Νεοελληνικού έθνους στο μέλλον θα ονομάζεται Μίκης Θεοδωράκης.

Η εμπράγματη λοιπόν τιμή που χρειάζεται να αποδώσομε, (έργῳ καὶ δηλοῦσθαι τὰς τιμάς) πρέπει να είναι ανάλογη του συμβόλου.

Ό,τι σκεφτήκαμε ό,τι σχεδιάσαμε ό,τι κάναμε μέχρι τώρα, είναι πολύ μικρό, σε σχέση με την προσφορά και το πνευματικό ανάστημα αυτού του συμβόλου. Όλα λοιπόν μπαίνουν σε νέα βάση. Σιγά-σιγά πρέπει να τα ξαναδούμε όλα από την αρχή και όπως ο ίδιος τα είχε σκεφτεί και ορισμένα τα είχε σχεδιάσει.
Ας είναι αιωνία η Μνήμη όλων των προγόνων Επαναστατών, των Αγωνιστών της Ελευθερίας μας και Δημιουργών της νέας Ελλάδας.

Ας είναι αιωνία η μνήμη του πανάξιου τέκνου τους, Μίκη Θεοδωράκη.

Γιώργος Αγοραστάκης
Πρόεδρος Παγκρήτιου Συλλόγου Φίλων Μίκη Θεοδωράκη
Γαλατάς, Χανιά 9/10/2021