Φωτιά στο Μάτι: Τα 12 μοιραία λάθη που οδήγησαν στην τραγωδία

Δώδεκα μοιραία λάθη κι ελλείψεις του κρατικού μηχανισμού οδήγησαν στην εκατόμβη θυμάτων της 23ης Ιουλίου 2018 στο Μάτι, όπως προκύπτει από τα στοιχεία που συγκεντρώνονται σταδιακά για τη φονική πυρκαγιά στην Ανατολική Αττική που συνοδεύθηκε από επιχείρηση αλλοίωσης στοιχείων κι απόκρυψης ευθυνών από την κυβέρνηση Τσίπρα. Ομως πολλά από αυτά τα κενά του σχεδιασμού και οι παραλείψεις υπάρχουν μέχρι σήμερα, με κίνδυνο – αν η νέα κυβέρνηση δεν λάβει εγκαίρως μέτρα – να υπάρξει μία νέα τραγωδία στη διάρκεια δασικής πυρκαγιάς. Καθ’ ότι εξακολουθεί να μην υπάρχει συγκεκριμένος σχεδιασμός για την αποφυγή τέτοιου είδους πύρινων καταστροφών με σημαντικές ανθρώπινες απώλειες και παραμένουν τα ίδια μεγάλα κενά στο σύστημα δασοπυρόσβεσης.

1. Ανύπαρκτος σχεδιασμός

Ο επιχειρησιακός σχεδιασμός της Πυροσβεστικής για τυχόν πυρκαγιά στο Μάτι ήταν το απόλυτο μηδέν! Η εν λόγω περιοχή δεν μνημονευόταν καν στο σχέδιο ενεργειών της Πυροσβεστικής για το 2018 (αναφέρονταν ως επικίνδυνες 30 άλλες περιοχές στην Αττική). Επίσης δεν είχε προβλεφθεί ότι στην Ανατολική Αττική μπορεί να φυσήξει δυτικός άνεμος, που ήταν κι αυτός που παρέσυρε το πύρινο μέτωπο από την Πεντέλη προς τη θάλασσα με τραγικές συνέπειες κι εκατοντάδες πολίτες να εγκλωβίζονται.

 

2. Καθυστερήσεις

Υπήρξε μοιραία καθυστέρηση στην πρώτη αντίδραση της Πυροσβεστικής όταν εκδηλώθηκε η πυρκαγιά στην περιοχή του Νταού Πεντέλης. Το επιχειρησιακό κέντρο της Πυροσβεστικής συνέχεε την εκδήλωση αυτής της νέας πυρκαγιάς, με τον καπνό από τη φωτιά που κατέστρεφε από το πρωί το δασός της Κινέττας. Επιπλέον υπήρχε καθυστέρηση στην άφιξη των πυροσβεστικών δυνάμεων, γιατί ορισμένα οχήματα που θα έπρεπε να βρίσκονται στη γύρω περιοχή είχαν σταλεί στην πρωινή πυρκαγιά της Δυτικής Αττικής. Ακόμη υπήρξαν ύποπτες αλλαγές στον χρόνο έναρξης της πυρκαγιάς που κατέγραψε η Πυροσβεστική Υπηρεσία.

 

3. Το σφάλμα στη Διώνη

Ακολούθησε κακή κατανομή των πυροσβεστικών δυνάμεων που στάλθηκαν, με βάση τις αρχικές πληροφορίες, και το δορυφορικό μοντέλο επέκτασης της πυρκαγιάς στην περιοχή της Διώνης. Καθ’ ότι είχε εκτιμηθεί ότι στην περιοχή θα φυσούσαν σφοδροί βορειοανατολικοί άνεμοι κι όχι δυτικοί, που ώθησαν το πύρινο μέτωπο προς το Μάτι, ενώ οι πυροσβεστικές δυνάμεις ήσαν αλλού.

 

4. Καμιά εντολή εκκένωσης

Από το επιχειρησιακό κέντρο της Πυροσβεστικής, όπως κι από κανέναν άλλον, δεν δόθηκε ποτέ σαφής εντολή εκκένωσης του οικισμού στο Μάτι. Καμιά σχετική συνομιλία δεν καταγράφεται στα κείμενα απομαγνητοφωνήσεων από τους ασυρμάτους της Πυροσβεστικής. Καταγράφηκε μόνο μία ασαφής κίνηση ενός μόνο αξιωματικού της Πυροσβεστικής που ζήτησε αόριστα από εκπρόσωπο της Περιφέρειας Αττικής «να φύγει ο κόσμος», χωρίς να προσδιορίζει διαδικασίες κι από ποιο σημείο.

 

5. Τα προβληματικά εναέρια μέσα

Τα εναέρια μέσα του μηχανισμού δασοπυρόσβεσης που ήταν μειωμένα κατά 20%-30% την περσινή χρονιά δεν καθηλώθηκαν μόνο λόγω των ανέμων ή γιατί είχαν κλείσει τα αεροδρόμια, όπως προέβαλαν κατ’ επανάληψη οι κυβερνητικοί παράγοντες. Από το πόρισμα του πραγματογνώμονα διαπιστώνεται ότι πολλά από αυτά τα αεροπλάνα κι ελικόπτερα επέστρεψαν σε διάφορα αεροδρόμια λόγω βλαβών σε κινητήρες, πτερύγια κ.λπ. Επιπλέον, στη δικογραφία της υπόθεσης περιλαμβάνονται καταθέσεις πολλών αυτοπτών μαρτύρων ότι τις κρίσιμες ώρες που το πύρινο μέτωπο πλησίαζε στο Μάτι, στην περιοχή επιχειρούσε μόνο ένα ελικόπτερο που έκανε όμως αποτυχημένες «βολές» και δεν υπήρχε κανείς συντονισμός.

6. Η ανυπαρξία της Πυροσβεστικής

Στις περιοχές που κατέκαιγε η πύρινη λαίλαπα υπήρχαν μηδαμινές πυροσβεστικές δυνάμεις για ν’ αποτρέψουν την καταστροφή ή να βοηθήσουν τους πυρόπληκτους. Από τους ασυρμάτους της Πυροσβεστικής ακούστηκαν ομολογίες αξιωματικών της Πυροσβεστικής όπως «πρέπει να θεωρηθεί ευτύχημα το γεγονός ότι δεν δόθηκε εντολή – λόγω της ταχύτητας της πυρκαγιάς – να εμπλακούν πυροσβέστες με τα οχήματά τους στο Μάτι». Ακόμη, κανείς ανώτατος αξιωματικός της Πυροσβεστικής δεν βρέθηκε επί τόπου. Μάλιστα ένας από αυτούς στην απολογία του υποστήριξε ούτε λίγο ούτε πολύ ότι «από τα δύο καθήκοντά του, να μεταβεί επιτόπου ή να παραμείνει στο Συντονιστικό Κέντρο, επέλεξε ο δεύτερο καθήκον, επειδή η ψυχική πίεση που ασκήθηκε σε αυτόν κατά το αληθινό συνειδησιακό του δίλημμα ήταν τέτοια ώστε η συμμόρφωσή του προς τη επιταγή του νόμου ήταν αδύνατη».

 

7. Οι «διάλογοι της ντροπής»

Εξοργιστικοί ήταν οι περιβόητοι «διάλογοι του αίσχους» όπως χαρακτηρίστηκαν, από τους ασυρμάτους της Πυροσβεστικής. Ανάμεσα στα άλλα ανέφεραν στους πολίτες ότι «15-20 πυροσβεστικά οχήματα έχουμε, δεν θα γεννήσουμε τώρα κι άλλα», ενώ σε έκκληση πολίτη ότι κινδυνεύει και ζητούσε βοήθεια της Πυροσβεστικής η απάντηση ήταν «η Πυροσβεστική δεν είναι ταξί να το παραγγείλουμε»!

Ανήκουστος είναι ακόμη ο διάλογος μεταξύ τηλεφωνικού κέντρου κι αξιωματικού της Πυροσβεστικής για τη φωτιά στην Κινέττα, όπου ανάμεσα στα άλλα αναφέρεται «τώρα να καούν, για να βάλουν μυαλό ρε φίλε. Ναι, μπορεί να έχουμε πενήντα νεκρούς για πλάκα, για τον κάθε βλάκα τώρα. Τα όρνια να μείνουν εκεί…». Εκ των υστέρων η ηγεσία της Πυροσβεστική ζήτησε από τους τηλεφωνητές να προχωρούν σε τυποποιημένες συζητήσεις με τους πολίτες και ν’ αποφεύγουν σχόλια και υποδείξεις.

 

8. Μαύρες τρύπες στην επικοινωνία

Λάθη αποδίδονται και στην ΕΛ.ΑΣ., αφού στα πορίσματα πραγματογνωμόνων και δικαστικών λειτουργών μνημονεύεται ότι «η διαχείριση της κυκλοφορίας αρμοδιότητας ΕΛ.ΑΣ. οδήγησε σε μεγάλο όγκο αυτοκινήτων στον κεντρικό παραλιακό δρόμο του Ματιού, αλλά και στις φραγμένες από αυτοκίνητα κάθετες διόδους προκαλώντας κυκλοφοριακή συμφόρηση λόγω πανικού». Ακόμη καταγράφτηκε προβληματική λειτουργία του νέου συστήματος επικοινωνιών της Αστυνομίας που δημιουργούσε «κενά» στις συνεννοήσεις αστυνομικών που επιχειρούσαν στο πύρινο μέτωπο.

 

9. Ασυνεννοησία Περιφέρειας – δήμων

Υπήρξε καθυστερημένη κινητοποίηση της Περιφέρειας Αττικής, ασυνεννοησία με την Πυροσβεστική, ενώ η συνεδρίαση για να ληφθούν μέτρα πυροπροστασίας άρχισε περίπου δυόμισι ώρες αφού είχε περάσει η πύρινη λαίλαπα και δεν υπήρχε κανένα περιθώριο βοήθειας για κανέναν.

Υπήρξε πλήρης κατάρρευση του συστήματος Πολιτικής Προστασίας και απόλυτη αδυναμία της Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας να προσφέρει οτιδήποτε στην αποτροπή της πύρινης λαίλαπας. Ακόμη, ο Δήμος Μαραθώνα στον οποίο ανήκει ένα σημαντικό μέρος της πυρόπληκτης περιοχής δεν είχε κανένα σχέδιο εκκένωσης της περιοχής και δεν είχε λάβει προληπτικά μέτρα (περισυλλογή κλαδιών κι άλλων αντικειμένων από τον καθαρισμό των οικοπέδων).

Ακόμη δεν υπήρχε καμιά κρατική μνεία για το ζήτημα της άναρχης δόμησης στο Μάτι, να προωθηθεί το σχέδιο πόλης με διανοίξεις κεντρικών δρόμων, 6-7 αδιεξόδων που υπάρχουν στο σημείο, αλλά και προσβάσεων στην παραλία. Ελλείψεις που οδήγησαν στον εγκλωβισμό δεκάδων πολιτών και σε μαρτυρικούς θανάτους.

 

10. Το τρικ της απόκρυψης των νεκρών

Στο προσκήνιο επανήλθε τις τελευταίες ημέρες και η προσπάθεια απόκρυψης από τον τότε πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα – στις δηλώσεις του μετά τη σύσκεψη στο επιχειρησιακό κέντρο της Πυροσβεστικής στο Χαλάνδρι το μοιραίο βράδυ – της ύπαρξης μεγάλου αριθμού θυμάτων. Στην προεκλογική συνέντευξή του στον Σκάι ο τότε πρωθυπουργός παραδέχθηκε ότι είχε πληροφορηθεί για έναν – δύο νεκρούς από αναθυμιάσεις και τίποτε άλλο.

Ομως από τις καταγραφές της Πυροσβεστικής, της ΕΛ.ΑΣ., του ΕΚΑΒ κ.λπ. προκύπτει ότι ήδη μέχρι εκείνη την ώρα είχαν καταγραφεί τουλάχιστον 25-30 νεκροί για τους οποίους προφανώς είχε ενημερωθεί και ο Τσίπρας. Στην έκθεση του πρώην υπαρχηγού της Πυροσβεστικής κι ειδικού πραγματογνώμονα Ανδριανού Γκουρμπάτση επισημαίνεται ότι όλοι οι πολιτικοί κι υπηρεσιακοί παράγοντες «γνώριζαν για την ύπαρξη νεκρών κατοίκων – παραθεριστών από την ώρα 18:36:39».

Ακόμη, στην κατάθεσή του ο τότε αρχηγός της ΕΛ.ΑΣ. Κ. Τσουβάλας που ήταν στην ίδια σύσκεψη με τον τότε πρωθυπουργό είχε υπογραμμίσει ότι εκείνη ακριβώς την ώρα μίλησε με συνεργάτες του για να εξετάσουν τη διαδικασία που προβλέπεται για τη συγκρότηση και λειτουργία της Ομάδας Αναγνώρισης Θυμάτων Καταστροφών. Δηλαδή λίγο πριν ο τότε πρωθυπουργός δεν αναφέρει τίποτε για νεκρούς στο Μάτι, ακριβώς δίπλα του γινόταν λόγος για τη διαδικασία αναγνώρισης θυμάτων σε πολύνεκρα συμβάντα με αναγνωρίσεις μέσω DNA κ.λπ.

11. Φόβοι για νέο όλεθρο

Το πιο προβληματικό σημείο είναι ότι η τραγωδία στο Μάτι δεν έχει επιφέρει ουσιαστικές αλλαγές στο σύστημα δασοπυρόσβεσης για να αποφευχθεί μια νέα τραγωδία. Μόλις προ δύο μηνών, με χαρακτηριστική καθυστέρηση, στάλθηκε για… διαβούλευση και περαιτέρω συζήτηση το νομοσχέδιο για τις αλλαγές στο σύστημα πολιτικής προστασίας, για τη συγκρότηση Ενιαίου Κέντρου Διαχείρισης, για συντονιστικά κέντρα σε 300 δήμους της χώρας, που θα είναι έτοιμα ύστερα από έναν τουλάχιστον χρόνο. Παραμένει προβληματική η διαχείριση των Canadair, υπήρξε καθυστέρηση στην ενοικίαση των ελικοπτέρων αλλά και στη λειτουργία μιας νεοσύστατης μηχανοκίνητης υπηρεσίας, άμεσης επέμβασης.

Επιπλέον, καμιά ουσιαστική ανανέωση δεν υπήρξε στον γηρασμένο στόλο της Πυροσβεστικής, που πλησιάζει το 50%. Ακόμη υπήρξε και φέτος μεγαλύτερη αργοπορία στην πρόσληψη 1.000 εποχικών πυροσβεστών, ενώ ακόμη δεν είναι έτοιμο να λειτουργήσει το σύστημα έγκαιρης ειδοποίησης των πολιτών (σ.σ. κυρίως μέσω κινητών τηλεφώνων) σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης. Εντυπωσιάζει ακόμη ότι και στο φετινό επιχειρησιακό σχεδιο της Πυροσβεστικής δεν υπήρχε το Μάτι ως περιοχή όπου πρέπει να υπάρχει ιδιαίτερη προσοχή. Επιπλέον, και στο φετινό σχέδιο καταγράφονται περίπου 70-80 οικισμοί μέσα σε πυκνά δάση. Χωρίς όμως περαιτέρω ανάλυση για τον τρόπο επέμβασης και διάσωσης των πολιτών σε περίπτωση μίας νέας μεγάλης πυρκαγιάς.

 

12. Οι συνωμοσιολογικές θεωρίες

Ενα από τα παιχνίδια εντυπώσεων και αλλοίωσης δεδομένων που επιχείρησε η κυβέρνηση αφορούσε το «σενάριο» συνεργατών του κ. Τσίπρα κι υπηρεσιακών παραγόντων οι δύο πυρκαγιές στο Μάτι αλλά και στην Κινέτα να ήταν αποτέλεσμα οργανωμένου σχεδίου εμπρηστών, να υπονομεύσουν την κυβέρνηση κι άλλες σχετικές συνωμοσιολογίες. Στην περιώνυμη συνέντευξη Τύπου στην Λεωφόρο Κατεχάκη δύο ημέρες μετά τον πύρινο όλεθρο επιδείχθηκαν δορυφορικές φωτογραφίες που δείχνουν δύο ταυτόχρονες εστίες πυρκαγιάς στην Πεντέλη και 15 διαφορετικές εστίες στην Κινέτα.

Στο πόρισμα της Διεύθυνσης Αντιμετώπισης Εγκλημάτων Εμπρησμού της Πυροσβεστικής είχε από την αρχή προσδιορισθεί ως αιτία της πυρκαγιάς στο Μάτι, η καύση ξύλων από την κατοικία ενός 65χρονου συνταξιούχου στη Πεντέλη. Στην πυρκαγιά της Κινέτας αιτία ήταν σπινθήρας από καλώδια της ΔΕΗ.

Οι δορυφορικές φωτογραφίες που επιδείχθηκαν αποδείχθηκαν εντελώς «λάθος» κι επιχειρήθηκε να αποδοθούν εκ των υστέρων σε εσφαλμένες καταγραφές των γεωστατικών δορυφόρων και τους χρόνους διέλευσης από τα συγκεκριμένα σημεία. Μάλιστα ειδικός επιστήμονας που κλήθηκε στη διάρκεια της δικαστικής έρευνας κατέθεσε ότι «οι δορυφόροι είναι πολύ ψηλά, δεν μπορούμε να βρούμε με τέτοια δεδομένα την εστία της πυρκαγιάς κι έχουμε απόκλιση 1.500 μέτρων στις εκτιμήσεις μας…». Κι ίσως το πιο ενδεικτικό για την κωμικοτραγική κυβερνητική μεθόδευση ήταν ότι ο μόνος που υποστηρίζει τη θεωρία των πολλαπλών εμπρησμών είναι πια ο 65χρονος συνταξιούχος στο Νταού Πεντέλης που κατηγορήθηκε για τη φωτιά κι ο οποίος προσπαθεί έτσι να αποσείσει τις ευθύνες του.