Ευριπίδης: Σπουδαία ανακάλυψη – Μεταφράστηκαν αποσπάσματα «χαμένων» τραγωδιών

Σε μια από τις σημαντικότερες ανακαλύψεις που σχετίζονται με την αρχαία ελληνική λογοτεχνία τον τελευταίο αιώνα, οι αρχαιολόγοι κατάφεραν να σώσουν περίπου 100 στίχους από δύο διαφορετικά χαμένα έργα του Ευριπίδη του 5ου π.Χ. αιώνα.

Τα εν λόγω κείμενα είναι η «Ινώ», μια τραγωδία εκδίκησης, από την οποία ανακαλύφθηκαν 37 στίχοι, και ο «Πολύιδος», μια ηθικοπλαστική τραγωδία, από την οποία σώθηκαν 60 στίχοι.

«Η μη πολυτελής μορφή [μη εκλεπτυσμένο] του λογοτεχνικού κειμένου αποκλείει την εμπορική παραγωγή», έγραψαν οι συγγραφείς, σημειώνοντας ότι ο δημιουργός του βιβλίου μπορεί να ήταν καθηγητής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με «καλά εφοδιασμένη βιβλιοθήκη κλασικών έργων»

Η ανακάλυψη έγινε κατά τη διάρκεια ανασκαφών στα τέλη του 2022 από μια ομάδα Αιγυπτίων αρχαιολόγων που εργάζονταν στην αρχαία νεκρόπολη Φιλαδέλφεια (της Αιγύπτου), μια τοποθεσία 75 μίλια νοτιοδυτικά του Καΐρου. Ο πάπυρος αποκαλύφθηκε σε λακκοειδείς τάφους του 3ου αιώνα μ.Χ. που συνδέονταν με μια παλαιότερη ταφική δομή.

Η ανακάλυψη

Ο διευθυντής του έργου της ανασκαφής στη Φιλαδέλφεια, Basem Gehad, επικοινώνησε με την Yvona Trnka-Amrhein, επίκουρη καθηγήτρια κλασικών σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Κολοράντο, με την οποία συνεργάζεται στις ανασκαφές στην αρχαία πόλη «Ερμούπολις η μεγάλη» στα όρια μεταξύ Κάτω και Άνω Αιγύπτου. Αφού διαπίστωσε ότι τα κείμενα ήταν του Ευριπίδη μέσω μιας διαδικτυακής βάσης δεδομένων αρχαίων ελληνικών κειμένων, η Trnka-Amrhein επιστράτευσε τον συνάδελφό της John Gibert, ειδικό στον Ευριπίδη.

Ο πάπυρος χρονολογείται από τον 3ο αιώνα μ.Χ. με βάση το στυλ γραφής και το αρχαιολογικό πλαίσιο στο οποίο βρέθηκε. Το κείμενο σπάει ορισμένες λέξεις στις σύνθετες συλλαβές τους, γεγονός που υποδηλώνει ότι μπορεί να ήταν ένα είδος εγχειριδίου για αρχάριους αναγνώστες. «Η μη πολυτελής μορφή του λογοτεχνικού κειμένου αποκλείει την εμπορική παραγωγή», έγραψαν οι συγγραφείς, σημειώνοντας ότι ο δημιουργός του βιβλίου μπορεί να ήταν καθηγητής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με «καλά εφοδιασμένη βιβλιοθήκη κλασικών έργων».

Η σύνθεση βασικών τμημάτων διάσημων κειμένων ήταν μια αρκετά συνηθισμένη πρακτική, αλλά ένα σημείο που προκάλεσε σύγχυση στους μελετητές ήταν ότι τα δύο έργα δεν αντιπροσωπεύουν έναν σαφή τύπο, τυπικά ή θεματικά – αν και, με ενδιαφέρον, δεδομένου του τόπου ανακάλυψής τους, και τα δύο κείμενα παρουσιάζουν σε περίοπτη θέση έναν τάφο.

«Η ανικανότητα προκύπτει μέσα στην ευημερία»

Στο απόσπασμα του «Πολύιδου», ενός μύθου στον οποίο ο βασιλιάς Μίνωας παρακαλεί τον ομώνυμο προφήτη να αναστήσει τον νεκρό γιο του Γλαύκο, οι δύο τους συζητούν για τη φύση της εξουσίας, του χρήματος και της ορθής διακυβέρνησης. «Είσαι πλούσιος, αλλά μη νομίζεις ότι καταλαβαίνεις τα υπόλοιπα. Η ανικανότητα προκύπτει μέσα στην ευημερία», λέει ο Πολύιδος στον βασιλιά. «Προσπαθείς ανόητα να ανατρέψεις τους καθιερωμένους νόμους και να προκαλέσεις σύγχυση γύρω από τους κανόνες». Προηγουμένως, ήταν γνωστή μόνο μια αποσπασματική περίληψη της πλοκής.

Στο απόσπασμα του έργου «Ινώ», μια τραγωδία στην οποία η Ινώ και η Θεμιστώ, η πρώτη και η δεύτερη σύζυγος του Θεσσαλού βασιλιά Αθάμα, συνωμοτούν για να εξαφανίσουν η μια τα παιδιά της άλλης, η σκηνή απεικονίζει την Ινώ να κορακιάζει πάνω από την ηττημένη Θεμιστώ. Το έργο ήταν ένα από τα πιο αγαπημένα έργα του Ευριπίδη, αλλά έχει σε μεγάλο βαθμό χαθεί.

Οι συγγραφείς σημείωσαν ότι εκτός από τα κείμενα του Ευριπίδη, «βρέθηκαν [και] αρκετά άλλα κομμάτια παπύρου, των οποίων η δημοσίευση επίκειται».

*Με πληροφορίες από: ArtNet | Richard Whiddington | Κεντρική φωτογραφία θέματος: Yvona Trnka-Amrhein