Ελληνοαιγυπτιακό σύμφωνο ΑΟΖ: άλλως «κλείνοντας το μάτι» στην Τουρκία

του Αργύρη Αργυριάδη*

Η ελληνική διπλωματία – μετά από ραστώνη δεκαετιών – βάλθηκε να μας αποδείξει ότι ο … Ουμπέρτο Έκο έσφαλε. Τον Αύγουστο υπάρχουν ειδήσεις. Μετά την οριοθέτηση της ΑΟΖ με την Ιταλία τον περασμένο μήνα επιτεύχθη στις αρχές του Αυγούστου «μερική οριοθέτηση» με την Αίγυπτο. Πρόκειται για μια συμφωνία που η αξιωματική αντιπολίτευση έσπευσε να τη χαρακτηρίσει ως … προχειρογράφημα αποδεικνύοντας στην πράξη – για λόγους που ειδικότερα αναπτύσσονται κατωτέρω – ότι το πολιτικό σύστημα στη χώρα αρνείται πεισμόνως να ωριμάσει.
Τελικά, τι προβλέπει αυτή η συμφωνία; Είναι «τεράστια εθνική επιτυχία» ή «κατάπτυστη υπονόμευση των εθνικών δικαίων»; Για άλλη μια φορά η αλήθεια για τη συμφωνία per se βρίσκεται κάπου στη μέση. Ωστόσο, μεγαλύτερο προβληματισμό προκαλούν όχι όσα ρυθμίστηκαν, αλλά όσα συνειδητά οι δύο χώρες απέφυγαν να ορίσουν. Πιο συγκεκριμένα:

• Πρώτα πρώτα, η συμφωνία αυτή – έστω και περιορισμένη σε εύρος – αποτελούσε αναπόδραστη ανάγκη. Μπορεί η ελληνική κυβέρνηση να χαρακτήριζε το Τουρκολυβικό μνημόνιο ως παράνομο και ανυπόστατο, αλλά αληθές ήταν μόνον τον πρώτο. Ήταν παράνομο (γιατί τα δύο κράτη δεν είχαν ούτε αντικριστές ούτε παρακείμενες γειτονικές ακτές, καθόσον μεσολαβούν πλείστα ελληνικά νησιά) αλλά πλήρως υποστατό. Οι αρμόδιες υπηρεσίες του ΟΗΕ (Γενική Γραμματεία και Τμήμα Ωκεάνιων Υποθέσεων) ήταν υποχρεωμένες να το πρωτοκολλήσουν και αναρτήσουν, αντίστοιχα, καθώς στις αρμοδιότητές τους είναι μόνον ο τυπικός έλεγχος νομιμότητας (δηλαδή εάν πράγματι υπάρχει σύμβαση και εάν έχει υπογραφεί από κράτη – μέλη του ΟΗΕ) και όχι ο ουσιαστικός έλεγχος (δηλαδή κατά πόσον είναι συμβατή μια συμφωνία με τις προβλέψεις του Δικαίου της Θάλασσας και των λοιπών κανόνων δικαίου). Συνεπώς, εάν η Ελλάδα δεν επιδίωκε την οριοθέτηση της ΑΟΖ στην περιοχή (είτε μέσω συμφωνίας είτε σύμφωνα με όσα προβλέπει η Διεθνής Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας (μέρος XV)) θα βρισκόταν απολύτως εγκλωβισμένη. Όχι μόνον πρακτικά αλλά και νομικά. Δικαίωμα που αποφεύγεις να ασκήσεις νομοτελειακά αποδυναμώνεται και, ακόμη και εάν κάποτε, στο άδηλο μέλλον, η διαφορά υπάγονταν στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, τα τετελεσμένα του Τουρκολυβικού συμφώνου θα λαμβάνονταν υπόψη κατά το σχηματισμό της δικανικής κρίσης.
• Δεύτερον, η σύμβαση αναδεικνύει για άλλη μια φορά τον λαϊκισμό των εκάστοτε αντιπολιτευομένων. Πράγματι, θα περίμενε κανείς από τον πρώην υπουργό εξωτερικών (Κοτζιάς) ορθή ανάγνωση των διεθνών κανόνων. Μπορεί να μην είναι νομικός, αλλά θήτευσε επί μακρόν στο συγκεκριμένο υπουργείο. Είναι απόδειξη ανεπίτρεπτου μαξιμαλισμού να εμμένει σε δημόσιες αναρτήσεις του, ότι το ακατοίκητο Κουφονήσι (νότια του νομού Λασιθίου της Κρήτης) έχει αυτοτελή (φευ!) οικονομική ζωή, επειδή τους καλοκαιρινούς μήνες ένα «πειρατικό» καράβι αποβιβάζει για μια ώρα καμία εκατοσταριά τουρίστες να κάνουν μπάνιο! Κατ’ αυτήν την εκδοχή όλες οι νησίδες όλων των κρατών έχουν αυτοτελή οικονομική ζωή και δικαιούνται πλήρους επήρειας ΑΟΖ! Διαβάζοντας, μάλιστα, ότι συγκέντρωσε και τουριστικά φυλλάδια για να πείσει για το «δίκαιο των επιχειρημάτων του» γίνεται πλήρως αντιληπτό γιατί επί θητείας του καμία συμφωνία ΑΟΖ δεν συνήφθη…
• Τρίτον, η σύμβαση αναδεικνύει και τις αντιφάσεις, συλλήβδην, της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής. Είναι τουλάχιστον παράδοξο να ακούς τους τελευταίους μήνες από επίσημα χείλη ότι είμαστε έτοιμοι να υπερασπιστούμε στρατιωτικά έναντι της Τουρκίας την πλήρη επήρεια της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης του νησιωτικού συμπλέγματος του Καστελλόριζου και την ίδια στιγμή να αποδεχόμαστε να μείνει εκτός συμφωνίας οριοθέτησης με την Αίγυπτο.
• Τέταρτον, μέχρι σήμερα δημοσίως εμμέναμε ότι όλα τα νησιά έχουν πλήρη επήρεια ΑΟΖ. Με την κρισιολογούμενη συμφωνία αποδεχόμαστε να παρεισφρήσει και η αρχή της αναλογικότητας – πάγιο αίτημα των Τούρκων – με αποτέλεσμα να εγκαταλείπεται η αρχή της μέσης γραμμής/ίσες αποστάσεις. Κατόπιν τούτου, μόνοι μας δώσαμε επήρεια ΑΟΖ στην Κρήτη κατά 90% και στην Κάσο, Κάρπαθο και Ρόδο περίπου 80%.
  Είναι όλα τα ανωτέρω απολύτως εσφαλμένα και εθνικά επιζήμια; Προφανώς όχι. Εσφαλμένο είναι να παρακολουθείς αμέτοχος τις εξελίξεις και να μην διεκδικείς τα νόμιμα δικαιώματά σου. Ας μην ξεχνάμε ότι, εάν το 2013 είχε επιβιώσει το φιλοτουρκικό καθεστώς Μόρσι στην Αίγυπτο, θα τρέχαμε πάλι να σβήσουμε φωτιές (όπως κάνουμε τους τελευταίους μήνες με την Λιβύη). Μόνον που στην περίπτωση που Τουρκία και Αίγυπτος είχαν οριοθετήσει ΑΟΖ, η ζημία για τα Ελληνικά συμφέροντα θα ήταν ανεπανόρθωτη.
• Και, εντέλει, πού θα μας οδηγήσουν όσα προσφάτως συμφωνήθηκαν; Είναι προφανές ότι Ελλάδα και Αίγυπτος «κλείνουν το μάτι» στην Τουρκία. Το γεγονός ότι δεν οριοθετήθηκε ΑΟΖ ανατολικότερα του 28ου μεσημβρινού δίνει ζωτικό χώρο στην Τουρκία. Εάν συνδυάσουμε το γεγονός ότι Ελλάδα και Αίγυπτος αποδέχονται την πλήρη επήρεια ΑΟΖ των νησιών αλλά, ταυτόχρονα, υιοθετούν και την αρχή της αναλογικότητας ανοίγει πλήρως ο δρόμος για μια συμφωνία και με την Τουρκία, καθώς φαίνεται να εισακούεται το αίτημά της για εφαρμογή της αρχής της ευθυδικίας. Δηλαδή, κινούμαστε στην υιοθέτηση της αρχής ίσης απόστασης ειδικών περιστάσεων, η οποία έχει γίνει κατ’ επανάληψη αποδεκτή από το Διεθνές Δικαστήριο.
• Το ερώτημα, βέβαια, που προκύπτει είναι συγκεκριμένο. Έχουμε κάποιο εχέγγυο ότι η Τουρκία θα αδράξει την ευκαιρία; Θα δει θετικά το «κλείσιμο του ματιού» από Ελλάδα και Αίγυπτο; Θα επιδιώξει τη συνεννόηση και την τριμερή συμφωνία; Εάν όχι, η μονομερής αποδοχή από τη χώρα μας των ανωτέρω προβλέψεων (λχ εφαρμογή της αρχής της αναλογικότητας λαμβάνοντας υπόψη την ακτογραμμή της γείτονος) απλά προσθέτει άλλο ένα όπλο στη φαρέτρα της γείτονος τόσο σε επίπεδο διεθνούς διπλωματίας όσο και ενώπιον του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης…

* Αργύρης Αργυριάδης

Δικηγόρου Παρ’ Αρείω Πάγω – Διαπιστευμένου Διαμεσολαβητή
www.alf.gr