Ελλάδα : Το νομοσχέδιο των μεγάλων ανατροπών για οικονομία και επενδύσεις

Το αναπτυξιακό νομοσχέδιο είναι το πρώτο στρατηγικό νομοσχέδιο που φέρνει η κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη, καθώς ακόμη περισσότερο και από αυτό για το επιτελικό κράτος έρχεται να αποτυπώσει την ιδιαίτερη φιλοσοφία της για την οικονομική ανάπτυξη που στηρίζεται στην κατά το δυνατό απελευθέρωση των περιθωρίων δράσης της επιχειρηματικότητας ως μοχλό για την οικονομική ανάπτυξη και για τη δημιουργία θέσεων απασχόλησης.

Σε αυτό το πλαίσιο το νομοσχέδιο αυτό δεν εισάγει μόνο τομές όπως ο Ψηφιακός Χάρτης, το Μητρώο υποδομών και η ψηφιακή κατάθεση των δικογράφων. Παράλληλα, φέρνει και μεγάλες ανατροπές στους όρους αδειοδότησης των επιχειρήσεων, στην περιβαλλοντική έγκριση και στην εργατική νομοθεσία.

Ταυτόχρονα, έχει μεγάλο ενδιαφέρον ότι παρά την κλίμακα των αλλαγών που φέρνει, δεν παύει να είναι ένα νομοσχέδιο που κατά κύριο λόγο αποτελείται από τροποποιήσεις νόμων που ψηφίστηκαν στην περίοδο των Μνημονίων, οι περισσότεροι μάλιστα επί των ημερών των κυβερνήσεων του ΣΥΡΙΖΑ.

Διευκόλυνση και επιτάχυνση επενδύσεων
Το νομοσχέδιο περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα μέτρων που αλλάζουν ριζικά τους όρους με τους οποίους πραγματοποιούνται επενδύσεις στη χώρα.

Γενικεύει τις παρεκκλίσεις από την ισχύουσα πολεοδομική νομοθεσία για λόγους δημοσίους συμφέροντος και επεκτείνει τον αυξημένο συντελεστή δόμησης 0,6 σε περισσότερες κατηγορίες επενδύσεων από αυτές που ίσχυαν μέχρι τώρα. Μέχρι τώρα ίσχυε για τις «Στρατηγικές Επενδύσεις 1» και τις «Εμβληματικές» βιομηχανικές επενδύσεις, τώρα επεκτείνεται και στις μικρότερες «Στρατηγικές Επενδύσεις 2».

Στο πλαίσιο της επιτάχυνσης των εγκρίσεων προσθέτει πειθαρχικές κυρώσεις σε περιπτώσεις καθυστερήσεων επενδυτικών σχεδίων. Παράλληλα, προστατεύει επενδύσεις από μελλοντικό αποχαρακτηρισμό τους ή από μελλοντικές αλλαγές στο ευρύτερο θεσμικό πλαίσιο. Στο ίδιο πλαίσιο της διευκόλυνσης των επιχειρήσεων και η απλούστευση των διαδικασιών σχετικά με το ΓΕΜΗ.

Ένα πολύ μεγάλο φάσμα δραστηριοτήτων και εγκαταστάσεων, αυτές που κατατάσσονταν στην κατηγορία Α2 πλέον δεν υποχρεώνονται σε έγκριση λειτουργίας, αλλά περνούν στην απλή γνωστοποίηση. Αυτό σημαίνει ότι δεν χρειάζεται να εγκριθούν ως προς την τήρηση ης περιβαλλοντικής διαδικασίας, αλλά γνωστοποιούν ότι συμμορφώνονται προς αυτές. Αυτό αφορά από μεσαίες βιομηχανικές εγκαταστάσεις έως λιμένες (έως ένα μέγεθος), τουριστικά καταλύματα κ.ά.

Ταυτόχρονα, επεκτείνονται οι χώροι όπου μπορούν να υπάρχουν όλων των ειδών οι βιομηχανικές δραστηριότητες, συμπεριλαμβανομένων αυτών που αφορούν δραστηριότητες με κίνδυνο για το περιβάλλον. Αυτό κυρίως γίνεται με την επέκταση των επιχειρηματικών πάρκων, που μπορούν να έχουν κάθε είδους δραστηριότητα και όπου έχει σημασία ότι οι δραστηριότητες που εγκαθίστανται εκεί απαλλάσσονται από την υποχρέωση έγκρισης και περνούν σε καθεστώς γνωστοποίησης. Μάλιστα εισάγεται και μία νέα έννοια αυτή του Επιχειρηματικού Πάρκου Μεμονωμένης Μεγάλης Μονάδας, υπό την προϋπόθεση ότι έχει ένα ελάχιστο μέγεθος 150 στρεμμάτων.

Ταυτόχρονα υπάρχουν μεγάλες αλλαγές και στη συνολική διαδικασία έγκρισης, εποπτείας και ελέγχου. Μια κομβική αλλαγή είναι ότι σε μια σειρά από δραστηριότητες περνάμε στην εφαρμογή αναγνωρισμένων προτύπων. Όταν μια επιχείρηση επιλέγει μια τέτοια διαδικασία τότε επίσης περνάμε από τη διαδικασία έγκρισης στη διαδικασία γνωστοποίησης. Επιπλέον έχει μεγάλη σημασία ότι ακριβώς επειδή περνάμε σε μια διαδικασία πιστοποίησης, αυτή θα μπορεί να γίνει και από πιστοποιημένους ιδιωτικούς φορείς και όχι μόνο από τις δημόσιες υπηρεσίες.

Εξορύξεις
Σημαντική αλλαγή, που ήδη προκαλέσει έντονες αντιδράσεις από τη μεριά των οικολογικών οργανώσεων όπως η WWF, που ήδη εξέδωσε σχετική ανακοίνωση, είναι το γεγονός ότι πλέον ένα σημαντικό φάσμα εξορυκτικών δραστηριοτήτων δεν εξαιρούνται των επιδοτήσεων. Πλέον εξαιρούνται ρητά μόνο η εξόρυξη λιγνίτη και η άντληση πετρελαίου και φυσικού αερίου, δεν εξαιρούνται άλλες εξορυκτικές δραστηριότητες, ενώ ακόμη και για τους υδρογονάνθρακες όλες οι υποστηρικτικές της εξόρυξης δραστηριότητες, συμπεριλαμβανομένης της κατασκευής των σχετικών εγκαταστάσεων, περιλαμβάνονται πλέον στα επενδυτικά σχέδια που μπορούν να τύχουν ενισχύσεων και επιδοτήσεων

Όλα αυτά συνδυάζονται και μια συνολικότερη έμφαση στην «ελευθερία της οικονομικής δραστηριότητας» και όχι απλώς στην επιτάχυνση των σχετικών διαδικασιών. Η λογική είναι ότι πρέπει να περιοριστούν οι διαδικασίες προκαταβολικού ελέγχου ως προς τα περιβαλλοντικά, ότι διαδικασίες έγκρισης να αντικατασταθούν από απλές γνωστοποιήσεις και να διευκολυνθούν οι παρεκκλίσεις από την πολεοδομική νομοθεσία. Παράλληλα έχουμε μια ορισμένη ιδιωτικοποίηση της διαδικασίας αδειοδότησης μέσα από το μηχανισμό της πιστοποίησης, κάτι που είχε ήδη αρχίσει να εφαρμόζεται σε διάφορα επίπεδα.

Το νομοσχέδιο πάντως σε αυτή τη φάση, σε αντίθεση με όσες διαρροές είχαν υπάρξει αρχικά δεν περιλαμβάνει ζητήματα που αφορούν το καθεστώς του αιγιαλού, πιθανώς και υπό το βάρος των αντιδράσεων που υπήρξαν. Επίσης δεν περιλαμβάνει μεγάλες αλλαγές στην αρχαιολογική νομοθεσία πέραν μιας προσπάθειας να εξασφαλιστεί ακόμη περισσότερο η γρήγορη εκτέλεση των αναγκαίων βημάτων για την προστασία των αρχαιοτήτων σε μεγάλα έργα, με εξειδίκευση προβλέψεων που τώρα υπάρχουν.

Οι αλλαγές αυτές είναι πιθανό να προκαλέσουν αντιδράσεις στο βαθμό που διευκολύνουν την ανάπτυξη βιομηχανικών δραστηριοτήτων με πιθανά περιβαλλοντικά προβλήματα, περιορίζουν τις διαδικασίες έγκρισης και άρα έκφρασης και αντιρρήσεων ή κινητοποιήσεων. Μέχρι τώρα η διαδικασία έγκρισης μιας επένδυσης έδινε ένα μεγαλύτερο περιθώριο να εκφραστούν αντιρρήσεις ή διαμαρτυρίες σε σχέση με τη διαδικασία της πιστοποίησης ή της γνωστοποίησης. Επιπλέον, αντιδράσεις αναμένεται να προκαλέσει και η ανάθεση μέρους των σχετικών διαδικασιών σε ιδιώτες.

Ενιαίο καθεστώς για κεραίες
Το νομοσχέδιο προσπαθεί επίσης να ενοποιήσει το θεσμικό καθεστώς για τις κεραίες κινητής τηλεφωνίας σε ένα συνεκτικό πλαίσιο διατάξεων, δεδομένου ότι υπήρξαν διάφορες νομοθετικές παρεμβάσεις τα περασμένα χρόνια. Η παρέμβαση αυτή έχει ιδιαίτερη σημασία όχι μόνο επειδή στο παρελθόν υπήρξαν αρκετές αντιδράσεις, κυρίως σε κεραίες μέσα σε πυκνοκατοικημένες αστικές περιοχές, αλλά και γιατί το αναμενόμενο πέρασμα στα συστήματα 5G θα σημάνει και πολύ μεγαλύτερες απαιτήσεις για κεραιοσυστήματα.

Επέκταση του ψηφιακού κράτους
Το νομοσχέδιο δίνει ιδιαίτερη έμφαση στη μετάβαση στο ψηφιακό κράτος. Αυτό αποτυπώνεται στην πρόταση για τον Ενιαίο Ψηφιακό Χάρτη που θα αποτυπώνει όλα τα χωροταξικά δεδομένα της χώρας, συμπεριλαμβανομένου και του κτηματολογίου όσο θα προχωράει, κάτι που σημαίνει μια άμεση πρόσβαση στο σύνολο των αναγκαίων δεδομένων και άρα θα διευκολύνει τις επενδυτικές επιλογές. Στο ίδιο πλαίσιο το Μητρώο Υποδομών, κάτι επίσης ιδιαίτερα σημαντικό.

Όμως, η λογική του ψηφιακού κράτους επεκτείνεται και στη δικαιοσύνη με την απόφαση για την ψηφιακή κατάθεση των δικογράφων από το 2021 κάτι που θεωρείται ότι θα επιταχύνει την απονομή δικαιοσύνης. Αυτό θα σημαίνει ότι οι όποιες δικαστικές προσφυγές σε σχέση με επενδύσεις θα μπορούν να εκδικάζονται πολύ πιο γρήγορα.

Οι μεγάλες ανατροπές στις συλλογικές συμβάσεις
Οι αλλαγές που φέρνει το νομοσχέδιο στα εργασιακά είναι ιδιαίτερα σημαντικές. Άλλωστε, εδώ και δεκαετίες οι εργοδοτικές οργανώσεις προσπαθούσαν να αναιρέσουν βασικές πλευρές του ν. 1876/90 που όρισε το πλαίσιο των συλλογικών συμβάσεων και συνολικά της ρύθμισης της εργασία στη χώρα μας.

Οι διάφοροι νόμοι που ψηφίστηκαν στην περίοδο των μνημονίων είχαν φέρει ούτως ή άλλως σημαντικές αλλαγές, όμως, τώρα γίνεται προσπάθεια αυτές να παγιωθούν.

Θυμίζουμε ότι το πλαίσιο που ίσχυσε για χρόνια στην Ελλάδα και διαμόρφωσε και τις όποιες κατακτήσεις των εργαζομένων στηριζόταν στην δυνατότητα μονομερούς πρόσβασης στη διαιτησία, στην αρχή της ευνοϊκότερης ρύθμισης, στην υπερίσχυση των κλαδικών συμβάσεων έναντι των τοπικών ή των επιχειρησιακών και στη δυνατότητα μια συλλογική σύμβαση να επεκταθεί, δηλαδή να καταστεί υποχρεωτική για το σύνολο των εργαζομένων ενός κλάδου.

Τώρα για πρώτη φορά θεσπίζεται η δυνατότητα εξαίρεσης επιχειρήσεων από όρους κλαδικών συμβάσεων και αλλάζει η ιεραρχία της ισχύος των συμβάσεων.

Καταρχάς πλέον προστίθεται ένα ακόμη κριτήριο στην επέκταση μιας συλλογικής σύμβασης. Δεν αρκεί μόνο η διαπίστωση ότι μέσω των αντίστοιχων εργοδοτικών οργανώσεων αφορά ήδη εργαζομένους που απασχολούν περισσότερο από το 50% των εργαζομένων ενός κλάδου. Χρειάζεται να τεκμηριωθεί ότι δεν θα υπάρχουν και αρνητικές επιπτώσεις στην ανταγωνιστικότητα.

Έπειτα στις συλλογικές συμβάσεις πλέον θα μπορεί να προστίθεται όρος εξαίρεσης των επιχειρήσεων που αντιμετωπίζουν πολύ σοβαρές δυσκολίες. Ακόμη και εάν τα συνδικάτα δεν αποδέχονται τέτοιες εξαιρέσεις, είναι πιθανό αυτές να προστίθενται στο πλαίσιο διαιτητικών αποφάσεων.

Ούτως ή άλλως επιχειρήσεις που αντιμετωπίζουν σοβαρές δυσκολίες ή βρίσκονται σε πτωχευτική ή προπτωχευτική διαδικασία θα μπορούν να εξαιρούνται από την επέκταση των συλλογικών συμβάσεων, μετά από αιτιολογημένη εισήγηση του Ανώτατου Συμβουλίου Εργασίας.

Την ίδια στιγμή η πρόβλεψη ότι οι τοπικές συμβάσεις υπερτερούν των εθνικών κλαδικών, σημαίνει ότι σε διάφορους κλάδους οι εργοδότες θα επιδιώκουν να συνάπτουν σε τοπικό επίπεδο συμβάσεις με χειρότερους όρους από ό,τι οι εθνικές κλαδικές.

Οι προβλέψεις αυτές για τα συνδικάτα αποτελούν πραγματική αιτία πολέμου, εφόσον είναι πολύ πιθανό να οδηγήσουν σε μια συνθήκη όπου ένα σημαντικό μέρος των εργαζομένων δεν θα καλύπτονται από τις έστω και σχετικά ευνοϊκότερες προβλέψεις των κλαδικών συμβάσεων.

Παράλληλα, το νομοσχέδιο εισάγει το ηλεκτρονικό μητρώο για τις συνδικαλιστικές και εργοδοτικές οργανώσεις. Παρότι δεν προβλέπει την κατάθεση των μητρώων μελών, αλλά μόνο των καταστατικών, του αριθμού ψηφισάντων σε αρχαιρεσίες, των μελών της διοίκησης και των οικονομικών καταστάσεων (εάν παίρνουν κάποια κρατική χρηματοδότηση) η ρύθμιση αυτή αναμένεται να προκαλέσει αντιδράσεις.

Από την άλλη το νομοσχέδιο αυτό περιλαμβάνει ένα φάσμα ρυθμίσεων σε σχέση με την αποφυγή φαινομένων εργοδοτικής ασυδοσίας σε θέσεις μερικής απασχόλησης, κάτι στο οποίο έχει επιμείνει στις δημόσιες τοποθετήσεις του και ο πρωθυπουργός.

Πρώτη τομή – πρώτη σύγκρουση;
Η κυβέρνηση έχει επενδύσει ιδιαίτερα σε αυτό το νομοσχέδιο. Άλλωστε, μια προσεκτική ανάγνωση φανερώνει ότι αντανακλά και αιτήματα επιχειρηματικών ενώσεων αλλά και επενδυτών. Θεωρεί το κυβερνητικό επιτελείο ότι θα μπορούσε να επιταχύνει τις επενδύσεις και να διευκολύνει την επιχειρηματικότητα, την ίδια ώρα που προβάλλει ιδιαίτερα τα μέτρα σε σχέση με τη μερική απασχόληση.

Όμως, πλευρές του νομοσχεδίου είναι σε μια διάσταση επί της ουσίας συγκρουσιακή με πράγματα που θεωρούνταν μέχρι τώρα δεδομένα και για την περιβαλλοντική προστασία και για τις εργασιακές σχέσεις. Γύρω από αυτά είναι πιθανόν να υπάρξουν σημαντικές αντιδράσεις, τόσο από οικολογικές οργανώσεις, όσο και από τοπικούς φορείς και κινήματα, αλλά και από την πλευρά του συνδικαλιστικού κινήματος παρόλη τη βαθιά κρίση στην οποία βρίσκεται. Μένει να δούμε επομένως εάν αυτή η πρώτη μεγάλη πρωτοβουλία της κυβέρνησης θα είναι και η πρώτη της δοκιμασία.