Δ. Οικονόμου: Η ισότιμη πρόσβαση των ατόμων με αναπηρία, βασικός άξονας της κυβερνητικής πολιτικής

Υπουργική Απόφαση – Τεχνικές Οδηγίες προσαρμογής υφιστάμενων κτιρίων και υποδομών για την προσβασιμότητα αυτών σε άτομα με αναπηρία και εμποδιζόμενα άτομα

Μια από τις κεντρικές κυβερνητικές δεσμεύσεις, και προσωπική προτεραιότητα του Πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη, γίνεται πράξη από το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας με την Υπουργική Απόφαση για τις τεχνικές οδηγίες προσαρμογής υφιστάμενων κτιρίων και υποδομών για την προσβασιμότητα αυτών σε άτομα με αναπηρία και εμποδιζόμενα άτομα, που υπογράφει ο Υφυπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας κ. Δημήτρης Οικονόμου.

Δεδομένης της υποχρέωσης που απορρέει από το άρθρο 26 του Νέου Οικοδομικού Κανονισμού και λαμβάνοντας υπόψιν τις δυσκολίες προσαρμογής υφιστάμενων κτιρίων, οι Τεχνικές Οδηγίες που προβλέπονται στην Υπουργική Απόφαση στοχεύουν στη συγκέντρωση και παροχή οδηγιών και καλών πρακτικών που θα διευκολύνουν το έργο της προσαρμογής κατά τρόπο σύμφωνο με την ισχύουσα νομοθεσία, την οποία σε καμία περίπτωση δεν υποκαθιστά.

Προβλέπονται απλές, «έξυπνες» και συνάμα όσο το δυνατόν οικονομικές λύσεις για την απαραίτητη προσαρμογή των κτιρίων, με έμφαση τα δημόσια κτίρια η προσαρμογή των οποίων βάσει του ισχύοντος πλαισίου θα πρέπει να ολοκληρωθεί ως τις 31.12.2020, σε άλλη περίπτωση θα θεωρούνται αυθαίρετα.

Με την Υπουργική Απόφαση, καθορίζονται αναλυτικά οι Τεχνικές Οδηγίες για την υλοποίηση «εύλογων προσαρμογών» στα κτίρια και στον περιβάλλοντα χώρο αυτών, δηλαδή κάθε απαραίτητη ή/και κατάλληλη τροποποίηση και ρύθμιση της μορφής και της αρχιτεκτονικής διαμόρφωσης του κτιρίου και του περιβάλλοντος χώρου του, που μπορεί να υλοποιηθεί όπου απαιτείται και ανά συγκεκριμένη περίπτωση χωρίς να προκύπτει δυσανάλογο ή αδικαιολόγητο βάρος, με στόχο την διασφάλιση της προσβασιμότητας σε άτομα με αναπηρία και εμποδιζόμενα άτομα. Ακόμα στην απόλαυση ή άσκηση σε ίση βάση με τους άλλους όλων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και θεμελιωδών ελευθεριών. Εύλογες προσαρμογές μπορούν να υλοποιούνται και σε εξειδικευμένες παρεμβάσεις για την ικανοποίηση ατομικών αναγκών ατόμου, το οποίο, αν και σε προσβάσιμο περιβάλλον, έχει ανάγκη επιπλέον εξειδικευμένης προσαρμογής.

Για το θέμα αυτό ο Υφυπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας, κ. Δημήτρης Οικονόμου, έκανε την ακόλουθη δήλωση:

«Η ισότιμη πρόσβαση των ατόμων με αναπηρία στην κοινωνική και επαγγελματική ζωή, καθώς και σε καθημερινές δραστηριότητες όπως η άθληση και η αναψυχή, που αποτελεί βασικό άξονα της κυβερνητικής πολιτικής, περνά μέσα από τα κτίρια όπου ζούμε και εργαζόμαστε και τις υποδομές που χρησιμοποιούμε. Οι τεχνικές οδηγίες, που ορίζονται με την Υπουργική Απόφαση, εξασφαλίζουν ότι οι απαραίτητες προσαρμογές στα υφιστάμενα κτίρια και τους περιβάλλοντες χώρους τους, θα γίνονται λαμβάνοντας υπόψιν τις ειδικές ανάγκες των ατόμων με αναπηρία και των εμποδιζομένων ατόμων, προκειμένου να τους προσφέρεται αυτόνομη, ασφαλής και άνετη πρόσβαση ώστε να προσεγγίζουν και να χρησιμοποιήσουν τις υποδομές, τις υπηρεσίες και τα αγαθά που διατίθενται στο συγκεκριμένο περιβάλλον. Ανάγκες που στην πλειοψηφία των κτιρίων στη χώρα μας δεν λαμβάνονταν υπόψιν στον αρχικό σχεδιασμό».

Πεδίο εφαρμογής των Τεχνικών Οδηγιών αποτελούν τα υφιστάμενα πριν από την ισχύ του Ν.4067/2012 «Νέος Οικοδομικός Κανονισμός» κτίρια των διατάξεων της παρ. 4 του άρθρου 26 και των διατάξεων του άρθρου 27.

Πρωταρχικό στόχο κατά την υλοποίηση των προσαρμογών αποτελεί η ικανοποίηση των αναγκών όλων των χρηστών, συνεπώς και όλων των κατηγοριών ατόμων με αναπηρία. Σε περίπτωση όμως αποδεδειγμένης αδυναμίας ικανοποίησης των αναγκών κάποιας κατηγορίας εξ αυτών, θα πρέπει οπωσδήποτε να διασφαλίζεται η ικανοποίηση των αναγκών όλων των υπολοίπων κατηγοριών, κατ’ αντιστοιχία με τις διατάξεις του αρ. 1 της ΥΑ 52907/2009 «Ειδικές ρυθμίσεις για την εξυπηρέτηση ατόμων με αναπηρία σε κοινόχρηστους χώρους των οικισμών που προορίζονται για την κυκλοφορία πεζών» (Β ́2621).

Τα παραπάνω επισημαίνονται δεδομένου ότι τα άτομα με αναπηρία δεν αποτελούν μια ομοιογενή ομάδα με τις ίδιες ανάγκες και δυνατότητες. Υπάρχουν εμφανείς ή αφανείς, σοβαρές ή ελαφρές, μόνιμες ή προσωρινές αναπηρίες, μία ή συνδυασμός περισσοτέρων (κίνησης, όρασης, ακοής, ομιλίας, αντίληψης, ψυχικές/γνωστικές κ.λπ.), που γεννούν διαφορετικές ανάγκες και διαφορετικές δυνατότητες στα άτομα που τις βιώνουν. Παρόμοιες ανάγκες παρόμοιες έχουν και άλλες πληθυσμιακές ομάδες, όπως άτομα με χρόνιες παθήσεις, άτομα με προσωρινή αναπηρία (πχ. τραυματίες), ηλικιωμένοι, άτομα που μεταφέρουν αποσκευές, μικρά παιδιά ή άτομα μεγάλης ή μικρής σωματικής διάπλασης.

Για τον έλεγχο των απαιτούμενων προσαρμογών ώστε τα υφιστάμενα κτίρια να καταστούν προσβάσιμα, ακολουθείται η Μεθοδολογία Ελέγχου Προσβασιμότητας Δημοσίων Υπηρεσιών και Υποδομών, που επεξεργάστηκε Διυπουργική Επιτροπή και Εκδόθηκε από την Γενική Γραμματεία Δημόσιας Διοίκησης & Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης του Υπουργείου Εσωτερικών το 2009. Με σειρά προτεραιότητας εξετάζονται τα εξής θεματικά πεδία:

I. Προσέγγιση – Είσοδος
II. Οριζόντια κυκλοφορία
III. Κατακόρυφη κυκλοφορία
IV. Εξυπηρετήσεις- εξοπλισμός

Η επιλογή των προσαρμογών για το κτίριο και τον περιβάλλοντα χώρου του στοχεύει στην εξασφάλιση της προσβασιμότητας με βάση τις επτά αρχές του Καθολικού Σχεδιασμού, οι οποίες είναι οι εξής:

1. Δυνατότητα χρήσης από το μεγαλύτερο δυνατό φάσμα χρηστών (αποφυγή διάκρισης και στιγματισμού, πρόβλεψη ίδιων ή/και ισοδύναμων μέσων, διασφάλιση ισότιμης ιδιωτικότητας και ασφάλειας των χρηστών, ελκυστικότητα του σχεδιασμού)

2. Ευελιξία στη χρήση (ικανοποίηση χρηστών με ευρύ φάσμα ικανοτήτων και προτιμήσεων, παροχή επιλογών στις μεθόδους χρήσης, προσαρμοστικότητα στους ρυθμούς του χρήστη)

3. Απλή και διαισθητική χρήση (σχεδιασμός με εύκολα κατανοητή χρήση ανεξάρτητα από την εμπειρία του χρήστη, τις γνώσεις, τις γλωσσικές δεξιότητες ή το επίπεδο συγκέντρωσης αυτού, εξάλειψη της περιττής πολυπλοκότητας, συνέπεια με τις προσδοκίες και τη διαίσθηση των χρηστών)

4. Εύληπτη πληροφόρηση (αποτελεσματική μετάδοση της πληροφόρησης στον χρήστη ανεξάρτητα από τις συνθήκες περιβάλλοντος ή τις αισθητηριακές ικανότητες του χρήστη, χρήση διαφορετικών μορφών πληροφόρησης, έντονη αντίθεση μεταξύ πληροφορίας και περιβάλλοντος, συμβατότητα του σχεδιασμού με βοηθήματα που χρησιμοποιούν οι χρήστες)

5. Ανοχή σε σφάλματα (ελαχιστοποίηση κινδύνων και δυσμενών συνεπειών από τυχαίες/ακούσιες ενέργειες, πρόβλεψη προειδοποιήσεων για κινδύνους και σφάλματα, πρόβλεψη λειτουργιών ασφαλούς αποτυχίας, αποθάρρυνση ασυνείδητης δράσης σε εργασίες που απαιτούν επαγρύπνηση)

6. Χαμηλή σωματική προσπάθεια (ο σχεδιασμός μπορεί να χρησιμοποιηθεί αποτελεσματικά και άνετα, με ελάχιστη κόπωση και με ουδέτερη στάση του σώματος του χρήστη, με καταβολή λογικής δύναμης/ προσπάθειας, με ελαχιστοποίηση επαναλαμβανόμενων ενεργειών).

7. Μέγεθος και χώρος προσέγγισης και χρήσης (πρόβλεψη κατάλληλου μεγέθους και
χώρου για προσέγγιση, χειρισμό και χρήση ανεξάρτητα από το μέγεθος του σώματος,
τη στάση του σώματος ή την κινητικότητα του χρήστη, πρόβλεψη επαρκούς χώρου για
τη χρήση βοηθητικών συσκευών ή προσωπικής βοήθειας).

Για την υλοποίηση των απαιτούμενων προσαρμογών, συντάσσεται «Μελέτη Προσβασιμότητας», η οποία περιλαμβάνει κατ’ ελάχιστον τα εξής:

I. Αρχιτεκτονικά Σχέδια υφιστάμενης κατάστασης κτιρίου και περιβάλλοντος χώρου σε κλίμακα 1:00 και 1:50 (κατόψεις, τομές, όψεις)
II. Αρχιτεκτονικά Σχέδια κτιρίου και περιβάλλοντος χώρου με τις προσαρμογές σε κλίμακα 1:100 και 1:50 (κατόψεις, τομές, όψεις)
III. Στατική Μελέτη που αφορά στις προσαρμογές εφόσον απαιτείται. Στην περίπτωση που δεν απαιτείται, σχετική Βεβαίωση από Πολιτικό Μηχανικό ότι δεν θίγεται ο φέροντας οργανισμός του κτιρίου
IV. Η/Μ Μελέτη που αφορά στις προσαρμογές εφόσον απαιτείται.
V. Τα σχέδια του περιβάλλοντος χώρου μπορούν να είναι και σε μικρότερη κλίμακα (1:200) εφόσον πρόκειται για μεγάλες εκτάσεις ή οικόπεδα
VI. Αρχιτεκτονικές Λεπτομέρειες για τις προσαρμογές σε κλίμακα 1:20 και 1:50
VII. Τεχνική Έκθεση

Για την εκτέλεση των εργασιών που απαιτούνται για την εκτέλεση των απαιτούμενων εργασιών, προκειμένου τα κτίρια να καταστούν προσβάσιμα βάσει των τεχνικών οδηγιών της παρούσης, εκδίδεται η ανάλογη διοικητική πράξη, βάσει των διατάξεων των άρθρων 28 και 29 του ν.4495/2017.

Στο Κεφάλαιο Β της Υπουργικής Απόφασης παρουσιάζονται αναλυτικά οι Τεχνικές Οδηγίες για τις προσβάσιμες διαδρομές, την προσβάσιμη είσοδο, την κάλυψη υψομετρικών διαφορών – οριζόντια κα κατακόρυφη κυκλοφορία (ράμπες, αναβατόρια, ανελκυστήρες, κλίμακες), τους χώρους υγιεινής, τη σήμανση, τους χώρους αναμονής και τη διαφυγή σε έκτακτες περιπτώσεις, τους περιβάλλοντες χώρους κτιρίων. Ακόμη, περιλαμβάνονται οι Τεχνικές Οδηγίες για τα διατηρητέα κτίρια και τις ελάχιστες παρεμβάσεις σε αυτά.

Υπενθυμίζεται ότι, μετά την κύρωση από την Ελλάδα της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες (Ν. 4074/2012), η οποία θεσμοθετεί τη δικαιωματική προσέγγιση της αναπηρίας, και την ψήφιση από το Ελληνικό Κοινοβούλιο του Ν. 4488/2017, που θέτει τις κατευθυντήριες διατάξεις υλοποίησης της Σύμβασης:

A. Αφενός αναγνωρίζεται ότι η αναπηρία είναι μια εξελισσόμενη έννοια και ότι η αναπηρία προκύπτει από την αλληλεπίδραση μεταξύ των εμποδιζόμενων προσώπων και των περιβαλλοντικών εμποδίων και των εμποδίων συμπεριφοράς, που παρεμποδίζει την πλήρη και αποτελεσματική συμμετοχή τους στην κοινωνία, σε ίση βάση με τους άλλους και

B. Αφετέρου κάθε φυσικό πρόσωπο ή νομικό πρόσωπο δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου υποχρεούται να διασφαλίζει την ισότιμη άσκηση των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρίες στο πεδίο των αρμοδιοτήτων ή δραστηριοτήτων του, λαμβάνοντας κάθε πρόσφορο μέτρο και απέχοντας από οποιαδήποτε ενέργεια ή πρακτική που ενδέχεται να θίγει την άσκηση των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρίες. Ιδίως υποχρεούται να αφαιρεί υφιστάμενα εμπόδια κάθε είδους, να τηρεί τις αρχές καθολικού σχεδιασμού σε κάθε τομέα της αρμοδιότητάς του ή της δραστηριοποίησής του, προκειμένου να διασφαλίζει για τα άτομα με αναπηρίες την προσβασιμότητα των υποδομών, των υπηρεσιών ή των αγαθών που προσφέρει, να παρέχει, όπου απαιτείται σε συγκεκριμένη περίπτωση, εύλογες προσαρμογές υπό τη μορφή εξατομικευμένων και κατάλληλων τροποποιήσεων, ρυθμίσεων και ενδεδειγμένων μέτρων, χωρίς την επιβολή δυσανάλογου ή αδικαιολόγητου βάρους, να απέχει από πρακτικές, κριτήρια, συνήθειες και συμπεριφορές που συνεπάγονται διακρίσεις σε βάρος των ατόμων με αναπηρίες, να προάγει με θετικά μέτρα την ισότιμη συμμετοχή και άσκηση των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρίες στον τομέα της αρμοδιότητας ή δραστηριότητάς του.