Δυστυχήματα όπως ο φόνος του επιβάτη Αντώνη Καρυώτη, μετά τη βίαιη απώθησή του από το πλήρωμα του πλοίου «Blue Horizon» στο λιμάνι του Πειραιά, ενόσω αυτός επιχειρούσε να επιβιβασθεί, προκαλούν οργή. Η κοινή γνώμη αγανακτεί, τα ΜΜΕ φωνασκούν, οι πολιτικοί εκφράζουν τη λύπη τους. Μετά από λίγο καιρό, όμως, το θέμα ξεχνιέται – η αενάως μεταβαλλόμενη επικαιρότητα τροφοδοτεί με νέο υλικό τον προβληματισμό μας. Ποιος θυμάται σήμερα τα Τέμπη;
Τα ατυχήματα, ακόμη και τα πιο φρικτά, είναι ευκαιρίες για μάθηση. Η NASA έμαθε πολλά μετά τη φονική έκρηξη του «Τσάλεντζερ». Οι μεταφορές έγιναν, γενικά, πιο ασφαλείς μετά από διάφορα ατυχήματα παγκοσμίως. Οι πρακτικές της αμερικανικής αστυνομίας αναθεωρήθηκαν μετά από περιστατικά φονικής βίας κατά Αφροαμερικανών. Τα κρίσιμα ερωτήματα, κάθε φορά, είναι τρία: Τι πήγε λάθος; Γιατί; Τι πρέπει να γίνει για να μην ξανασυμβεί; Για να απαντηθούν χρειάζεται η κατάλληλη γλώσσα – περιγραφικά ακριβής και αναλυτικά εκλεπτυσμένη. Αυτή η γλώσσα συνήθως σπανίζει στην ελληνική δημόσια σφαίρα.
Δείτε τις αντιδράσεις στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης (ΜΚΔ) και τα ΜΜΕ. Στα ΜΚΔ κυριαρχεί, εύλογα, ο θυμός. Δεν χρειάζεται να ξέρουμε την αλληλουχία συγκεκριμένων γεγονότων για να εκφράσουμε τη συναισθηματική ταραχή που βιώνουμε όταν χάνονται ανθρώπινες ζωές από ανθρωπογενή σφάλματα. Τα ΜΜΕ συνήθως μεταφέρουν ακατέργαστα αυτόν τον θυμό. Θέτουν μεν εύλογα ερωτήματα, αλλά ενδίδουν συχνά στον πειρασμό της εντυπωσιοθηρίας – μένουν στην επιφάνεια. Δείτε τι έννοιες κυριαρχούν στον δημόσιο λόγο για το φονικό δυστύχημα στον Πειραιά: αδιαφορία, απάθεια, αποκτήνωση, αγριότητα.
Αυτές οι έννοιες είναι πολύ γενικές για να είναι χρήσιμες. Εύκολα εξηγείς κάθε αποτρόπαιο συμβάν με όρους γενικής ανθρώπινης ψυχολογίας. Το αναλυτικώς δύσκολο είναι να εξηγήσεις πώς συγκεκριμένα παράγονται η αδιαφορία, η απάθεια, η αγριότητα. Γι’ αυτό χρειάζεσαι περιγραφική ακρίβεια και αναλυτική οξύνοια.
Αν θέλουμε να ακριβολογούμε, τον Αντώνη Καρυώτη δεν τον πέταξαν στη θάλασσα τα δύο μέλη του πληρώματος. Τον απώθησαν βίαια από τον καταπέλτη, το οποίο, σε συνδυασμό με τη διαδικασία του απόπλου, η οποία βρισκόταν σε εξέλιξη και, συνεπώς, τη μετακίνηση του καταπέλτη από την προβλήτα, επέφερε την πτώση του στη θάλασσα. Εχουμε, δηλαδή, τη συνδρομή δύο γεγονότων: βίαιη απώθηση και βαθμιαία απόσυρση του καταπέλτη. Και τα δύο συνιστούν παραβιάσεις κανόνων ασφαλείας.
Πρώτον, δεν χειροδικείς με τον επιβάτη, ακόμη κι αν αυτός προσπαθεί να επιβιβασθεί, παρά την απαγόρευση. Από τη στιγμή που βρίσκεται στον καταπέλτη προέχει η ασφάλειά του, όχι η ριψοκίνδυνη απώθησή του χάριν της απαγόρευσης. Δεύτερον, το πλοίο δεν ξεκινάει τον απόπλου με τον καταπέλτη κατεβασμένο. Τρίτον, όταν επιβάτης σου βρεθεί στη θάλασσα, μεριμνάς για την ασφαλή ανάσυρσή του. Τέταρτον, σταματάς τον απόπλου από τη στιγμή που ένα απροσδόκητο συμβάν λαμβάνει χώρα στον καταπέλτη. Πέμπτον, δεν συνεχίζεις τον απόπλου για 40 λεπτά μετά το δυστύχημα, σαν να μη συνέβη τίποτα. Ολα αυτά συνιστούν παραβιάσεις κανόνων και καλών πρακτικών ασφαλείας.
Εύκολα εξηγείς κάθε αποτρόπαιο συμβάν με όρους γενικής ανθρώπινης ψυχολογίας. Το αναλυτικώς δύσκολο είναι να εξηγήσεις πώς συγκεκριμένα παράγονται η αδιαφορία, η απάθεια, η αγριότητα.
Γιατί συνέβησαν; Η ιδιοκτήτρια εταιρεία του πλοίου, Attica Group, σε ανακοίνωσή της ανέφερε ότι «οι σκηνές που όλοι είδαμε χθες βράδυ είναι αδιανόητες, δεν συνάδουν με τις αξίες του ομίλου και δεν εκφράζουν ούτε στο ελάχιστο το ήθος και τον επαγγελματισμό όχι μόνο των πληρωμάτων μας, αλλά και της ελληνικής ναυτοσύνης στο σύνολό της». Πρόκειται για στομφώδη αερολογία.
Οι «αξίες» έχουν νόημα μόνο όταν μετουσιώνονται σε πρακτικές, αλλιώς παραμένουν στη σφαίρα της επικοινωνιακής προπαγάνδας. Οι «σκηνές που είδαμε» (βίαιη απώθηση επιβάτη, διαδικασία απόπλου χωρίς τήρηση πρωτοκόλλων ασφαλείας, αδιαφορία για τον επιβάτη στη θάλασσα, μη ακύρωση του απόπλου στη διάρκεια και του συμβάντος αλλά και μετά από αυτό) είναι πολλές για να είναι μεμονωμένες. Συνθέτουν ένα μοτίβο εργασιακών πρακτικών, το οποίο υποδηλώνει ότι οι πρακτικές ασφαλείας στα πλοία της εταιρείας (ή τουλάχιστον στο συγκεκριμένο πλοίο) είναι διαβρωμένες. Οι εμπεδωμένες συνήθειες στο πεδίο του πλοίου επισκιάζουν τις «αξιακές» δεσμεύσεις στα σαλόνια της εταιρείας. Γιατί; Πώς ασκείται η διοίκηση; Πάμε κι όπου βγει;
Μήπως ο απόπλους, πιθανότατα, τείνει να είναι μια εσπευσμένη διαδικασία στα πλοία της Attica Group (και όχι μόνον), χωρίς ιδιαίτερη μέριμνα για την τήρηση των πρωτοκόλλων ασφαλείας (π.χ. το πλοίο αρχίζει κινείται πριν ανυψωθεί ο καταπέλτης); Μήπως το πλήρωμα δεν έχει εκπαιδευθεί καλά για την αντιμετώπιση έκτακτων περιστατικών (π.χ. αργοπορημένη επιβίβαση παρά την απαγόρευση), προσφεύγοντας ενστικτωδώς στη σωματική απώθηση, χωρίς επίγνωση κινδύνων; Μήπως ο πλοίαρχος, ανεπίγνωστα, νοιάζεται περισσότερο για την αποδοτικότητα (efficiency) (απόπλους το ταχύτερο δυνατόν) και λιγότερο για την ασφάλεια των επιβατών;
Η ιδιοκτήτρια εταιρεία έχει τεράστιες ευθύνες για την κουλτούρα και τις πρακτικές ασφαλείας που έχουν εμπεδωθεί στα πλοία της. Θα τις αναλάβει η ηγεσία της;
* Ο κ. Χαρίδημος Κ. Τσούκας (www.htsoukas.com) είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και ερευνητής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Warwick.https://www.kathimerini.gr/author/tsoukas-harris/
