Εκατό χρόνια από τα δραματικά γεγονότα της καταστροφής της Σμύρνης
Η 14η Σεπτεμβρίου έχει κηρυχθεί από την Ελληνική Βουλή ως η «ημέρα εθνικής μνήμης της γενοκτονίας των Ελλήνων της Μικράς Ασίας από το Τουρκικό Κράτος». Αποτρόπαια κορύφωση αυτού του δράματος υπήρξε η καταστροφή της Σμύρνης και ο αφανισμός εκατοντάδων χιλιάδων Ελλήνων και Αρμενίων κατοίκων το 1922.
Φέτος συμπληρώνονται 100 ακριβώς χρόνια από τα δραματικά εκείνα γεγονότα, και μέσα από τις σελίδες της εφημερίδας «ΤΟ ΒΗΜΑ», που είχε ιδρυθεί λίγους μήνες πριν, με τον τίτλο «ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ, καταγράφονται όσα τραγικά έζησε η Σμύρνη και η ευρύτερη Μικρά Ασία.
Πώς φτάσαμε στην Καταστροφή
Αύγουστος 1922. Έχει ξεκινήσει, βορειοδυτικά του Αφιόν Καραχισάρ, η τουρκική γενική επίθεση ενάντια στις καθηλωμένες ελληνικές γραμμές. Η γραμμή του μετώπου διασπάται και η συντριπτική πλειοψηφία των ελληνικών δυνάμεων προβαίνει σε άτακτη υποχώρηση.
Αναζητώντας ασφάλεια, πλήθη χριστιανών (Ελλήνων και Αρμενίων) προσφύγων, από την τουρκική ενδοχώρα, ακολουθούν τον υποχωρούντα ελληνικό στρατό.
Όμως οι ελπίδες για δημιουργία από τον ελληνικό στρατό, μιας «ζώνης» προστασίας γύρω από τη Σμύρνη, για την προστασία των αμάχων χριστιανών, διαψεύδονται, καθώς στις 24 Αυγούστου (κατά το παλαιό ημερολόγιο), η κυβέρνηση Πρωτοπαπαδάκη διατάζει την αποχώρηση του ελληνικού στρατού από την Μικρά Ασία, διαταγή που βρίσκει αντίθετους τους στρατιωτικούς, με τη γνώμη των οποίων συντάσσεται και το «ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ».
«Πολιτικοί και στρατιωτικοί μας έδωσαν το θέαμα μιας νέας Λαρίσσης του 1897. Το τερατώδες είνε, ότι καθ’ ήν στιγμήν ο στρατός εμάχετο εις το Τουλού-Μπουνάρ και Μπανάζ το σύνθημα της φυγής εδόθη εκ των γραφείων Σμύρνης. Ουδείς έλαβε και το ελάχιστον μέτρον υπέρ του μετώπου προς ανασυγκρότησιν του στρατεύματος και ενίσχυσίν υλική και ηθικήν. Τα πάντα αφέθησαν εις την τύχην των και μόνον επείγοντα ελαμβάνοντο μέτρα διά την μεταφοράν των γραφείων των δημοσίων υπηρεσιών Σμύρνης επί των ατμοπλοίων»
Στη Σμύρνη συρρέουν χιλιάδες εξαντλημένων προσφύγων, με την ελπίδα να επιβιβαστούν στα ελληνικά πλοία. Ενώ ο θριαμβευτής τουρκικός στρατός πλησιάζει, ο ηττημένος ελληνικός αποχωρεί.
Η ατμόσφαιρα στη Σμύρνη μυρίζει μπαρούτι, όλοι διαισθάνονται αυτό που έρχεται…Επιβάλλεται απαγόρευση νυχτερινής κυκλοφορίας ενώ ο Μουφτής της Σμύρνης προχωράει σε συστάσεις προς τους Τούρκους της Σμύρνης για εγκράτεια.
Η ελληνική πολιτική κατάσταση
Στην Ελλάδα η κυβέρνηση Πρωτοπαπαδάκη που είχε αναλάβει λίγους μήνες πριν με την στήριξη του βασιλιά Κωνσταντίνου και των αντιβενιζελικών Δημήτριου Γούναρη και Νικόλαου Στράτου παραιτείται. Ο Ελεύθεριος Βενιζέλος έχει αποχωρήσει από την πρωθυπουργία ύστερα από τις εκλογές του Νοεμβρίου 1920, στις οποίες ο εμβληματικός έλληνας πολιτικός δεν είχε κατορθώσει να εκλεγεί ούτε καν βουλευτής.
Το σκίτσο του «ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΒΗΜΑΤΟΣ» δείχνει ως υπεύθυνο της καταστροφής, που ήδη έχει αρχίσει να συντελείται, τον πατρινό πολιτικό και μεγάλο αντίπαλο του Ελευθερίου Βενιζέλου, τον Δημήτριο Γούναρη.
«Ενώ ο ωχρός άνθρωπος των Πατρών εκίνει ήρεμα το κομβολόγιον, αντιμετωπίζων το ‘σύμπλεγμα των περιπλεγμένων περιστάσεων’, ανέτρεψεν απλώς το μελανοδοχείον του επάνω εις την Μεγάλην Ελλάδα του Βενιζέλου και έσβυσε την μισήν Ελλάδα…»
»Και όταν κανείς αντικρύζη εις σωρούς τα ερείπια που εδημιούργηθησαν σήμερον, όταν αντιμετωπίζη το μέγεθος της καταστροφής, αισθάνεται ένα πράγμα: Ότι απ’ εδώ επέρασεν ο Παλαιοκομματισμός, επέρασεν ο ωχρός άνθρωπος των Πατρών. Επέρασεν…»
Η αρχή του κακού
Την ίδια στιγμή τα «σύννεφα» πάνω από τη Σμύρνη πυκνώνουν:
«Κατά πληροφορίας των προσφύγων συνεκεντρώθησαν εν Σμύρνη εκ του εσωτερικού της Μ. Ασίας περί τας 30-40 χιλιάδας προσφύγων, φευγόντων την Τουρκικήν θηριωδίαν. (…) Μεγίστη νευρικότης και ταραχή επικρατεί μεταξύ του Ελληνικού πληθυσμού, ενώ τουναντίον οι Τούρκοι ανεθάρρησαν δεικνύοντες απειλητικάς διαθέσεις κατά των Χριστιανών.
»Άπαντες οι Έλληνες οι συγκεντρωθέντες εν Σμύρνη και οι εντόπιοι ετοιμάζονται όπως αναχωρήσουν διά τας νήσους του Αρχιπελάγους, Θεσσαλονίκην και Πειραιά φοβούμενοι αιφνίδιαν Κεμαλικήν εισβολήν. Το γεγονός ότι υπάρχει έλλειψις πλοίων, εντείνει τον φόβον του Ελληνικού στοιχείου».
Οι φόβοι επιβεβαιώνονται…
Στις 28 Αυγούστου, ο τουρκικός στρατός εισέρχεται στη Σμύρνη, ο βασιλιάς Κωνσταντίνος απευθύνεται στον ελληνικο λαό:
«Ως Βασιλεύς θα πράξω ό,τι το Πολίτευμα, μοί επιτρέπει και ό,τι να συμφέροντα του Έθνους μοι επιβάλλουσιν. Αναμένω μετ’ εμπιστοσύνης να δείξης τας γνωστάς αρετάς σου της φιλοπατρίας και ομονοίας. Ενωθώμεν όλοι και πειθαρχήσωμεν εις τους Άρχοντας. Τούτο είνε το καθήκον μας. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Β.»
«Ναι Βασιλευ, Να πειθαρχήσωμεν όλοι από του πρώτου μέχρι του τελευταίου» ξεκινά η απάντηση του ιδρυτή και εκδότη του «ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΒΗΜΑΤΟΣ» και προσωπικού φίλου του Ελευθερίου Βενιζέλου, Δημήτριου Λαμπράκη, στο κεντρικό άρθρο της εφημερίδας.
Η τοποθέτηση όμως του Λαμπράκη θα μείνει ημιτελής. Η συνέχειά της λογοκρίνεται, όπως και το κείμενο του διακεκριμένου ανταποκριτή, δημοσιογράφου και λογοτέχνη Κώστα Αθάνατου, ενδεικτικό του πολωμένου κλίματος που επικρατεί στο εσωτερικό της Ελλάδας.
Η Αθήνα είναι απασχολημένη με την ορκωμοσία της νέας κυβέρνησης, ενώ οι Τούρκοι μπαίνουν στη Σμύρνη μέσα σε κλίμα ακόμα ηρεμίας και τάξης. Στο διπλωματικό επίπεδο η Τουρκία αρνείται πρόταση της Ελλάδας για ανακωχή.
Μία ημέρα μετά την είσοδο του τουρκικού στρατού στην Σμύρνη, η τραγωδία ξεκινά. Οι ευρωπαίοι σύμμαχοί μας αδιαφορούν, ενώ όσοι τούρκοι πολίτες βοηθούν Έλληνες συλλαμβάνονται.
«Επιβάται αναχωρήσαντες χθες εκ Σμύρνης αφηγούνται σποραδικάς ταραχάς εις πλείστας αποκέντρους συνοικίας. Αρκετά χρυσοχοεία ηνοίχθησαν την νύκτα λεηλατηθέντα (…) Οι συγκεντρωθέντες πληθυσμοί παραμένουν εις την προκυμαίαν, πλείστοι δε ερρίφθησαν εις την θάλασσαν εις στιγμάς των αλληλοδιαδόχων πανικών.
»Εγένοντο πλείσται συλλήψεις Τούρκων και Αρμενίων συμπραξάντων μετά των Ελλήνων. Οι παραμείναντες εις Σμύρνην Έλληνες στρατιώται και αξιωματικοί αφοπλίζονται και, αφού τοποθετήσουν ερυθρόν βραχιόνιον, αποστέλλονται εις το στρατόπεδον των αιχμαλώτων. Οι Ευρωπαίοι επέδειξαν απάνθρωπον διαγωγήν, αφίσαντες αφρούρητον την πόλιν εις την διάκρισιν των κακοποιών στοιχείων».
Ο έλληνας Ύπατος Αρμοστής της Σμύρνης, Αριστείδης Στεργιάδης, αποχωρεί υπό τις αποδοκιμασίες των Ελλήνων που μένουν πίσω στο έλεος της αιμοσταγούς μανίας του τουρκικού στρατού και των ατάκτων.
»Κατά την στιγμήν της αναχωρήσεως του κ. Στεργιάδου υπό την προστασίαν των Ελλήνων και των αγημάτων, το πλήθος απεδοκίμασε τούτον διά γιουχαϊσμών. Άπασαι αι ακταί της Μικρασίας είνε πλημμυρισμέναι από γυναικόπαιδα, αδυνατούτντα να διασωθούν ελλείψει ατμοπλοίων και ιστιοφόρων»
Η σφαγή ξεκινά
Στις 2 Σεπτεμβρίου γίνεται γνωστό πως η Σμύρνη έχει παραδοθεί στις φλόγες και πως οι δρόμοι της έχουν γεμίσει από τα πτώματα σφαγιασθέντων Ελλήνων και Αρμενίων. Ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος, είχε συλληφθεί από τον τούρκο αξιωματικό Νουρεντίν Πασά και την Κυριακή 28 Αυγούστου, θανατώθηκε με ατιμωτικό τρόπο από τον τουρκικό όχλο.
«
«Κάθε παρερχομένη ημέρα γεμίζει την ατμόσφαιραν της Σμύρνης και των άλλων Μικρασιατικών πόλεων, όπου ενέσκηψεν η Κεμαλική λαίλαψ, με την αποπνικτικήν οσμήν της πτωμαΐνης των κατακρεουργουμένων Ελλήνων και Αρμενίων και τους καπνούς των πυρπολουμένων οικίων και καταστημάτων και ολοκλήρων ακόμη συνοικίων (…)
»Η εθνική αυτή τραγωδία, η οποία εκτυλίσσεται εισέτι εις τας ακτάς της Ιωνίας ήρχισεν από της νυκτός του Σαββάτου (σ.σ. 27 Αυγούστου) (…)»
»Το Σάββατον το πρωί ηκούσθη το απαίσιον άγγελμα ‘Έρχεται!’ Περιδεείς οι κάτοικοι έσπευσαν να κρυβούν και εντός ολίγου ηκόυσθη ο καλπασμός των πρώτων ιππέων, οι οποίοι ξιφήρεις έφθασαν εις την παραλίαν φωνάζοντες: ‘Γιασασίν Κεμάλ’ (Ζήτω ο Κεμάλ)»
»Οι ιππείς αυτοί ηρκέσθησαν εις το να φονεύσουν ένα χάριν γούστου! Μέχρι της Κυριακής πρωΐας ουδέν άλλο έκτροπον εσημειώθη. Αλλά την Κυριακήν πρωίαν (σ.σ. 28 Αυγούστου) εξαπελύθη από την πόλιν ο συρφετός, ένσπείρων τον όλεθρον και τον πανικόν. Ήσαν τα πρώτα άτακτα στίφη Τσετών και εντοπίων Τούρκων Σμύρνης επανερχομένων εις την πατρίδα των μετά πολύμηνον απουσίαν.»
»Ο όχλος ούτος ήρχισε το καταστρεπτικόν του έργον από των απομεμακρυσμένων συνοικιών, έργον δηώσεως, διαρπαγής και ατιμώσεως των παρθένων.»
»Το ρεύμα τούτο ολοένα ωγκούτο και προσήγγιζε το κέντρον της πόλεως, μολονότι εγένετο αμέσως εγκατάστασις των Τουρκικών αρχών, κατά το πλείστον εξ εντοπίων Τούρκων, οι οποίοι είχον παραμείνει εν Σμύρνη και παρά την προκήρυξιν του Μουσταφά Κεμάλ, ότι θα ετιμωρείτο πας όστις ήθελεν εκτραπή εις βιαιότητας»
«Το πρώτον τραγικόν θύμα της κεμαλικής θηριωδίας υπήρξεν ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος όστις ως άλλος Γρηγόριος Ε’ προτίμησε μολονότι εγνώριζεν ότι υπήρχε καταδικαστική εναντίον αυτού απόφασις του Στρατοδικείου Αγκύρας, να παραμείνη μεταξύ του ποιμνοίου του, το οποίον και να ενθαρρύνη και να εμψυχώση εις τας στιγμάς ταύτας της νέας δουλείας»
Κάθε μέρα οι μαρτυρίες που φτάνουν στην Ελλάδα είναι και πιο τραγικές.
«Αι ορδαί των ατάκτων επετέθησαν πρώτον κατά των καταστημάτων, τα οποία διήρπασαν και ελεηλάτησαν (…) Οι Τσέται μανιώδεις, λυσσώντες, έκαιαν ό,τι δεν ηδύναντο να αρπάσουν. Και αφού εκορέσθησαν από το θέαμα της καταστροφής των αψύχων, οι άτακτοι ετράπησαν προς τους ανθρώπους, προς τους Χριστιανούς, οι οποίοι, κλεισμένοι εις τας οικίας των, επερίμεναν με αγωνίαν την ατίμωσιν και τον θάνατον.
»Αι θύραι των οικιών εθραύσθησαν και τα πλήθη των μαινομένων ώρμησαν εις τας εστίας πολλών Χριστιανών. Γυναίκες εβιάσθησαν, άνδρες εσφάγησαν και ό,τι πολύτιμον υπήρχεν εις τα οικίας ηρπάζετο.
»Επι ώρας εξηκολουθούσε το έργον του ολέθρου. Εις τας οδούς της Σμύρνης σήπονται αυτήν την στιγμήν εκατοντάδες πτωμάτων, τα οποία αναδίδουν βαρείας οσμάς και κάμνουν αποπνικτικήν την ατμόσφαιραν»
»Όσοι διαφεύγουν από την σφαγήν συλλαμβάνονται υπό των στρατιωτικών αρχών και οδηγούνται καθ’ ομάδας, ως πρόβατα, εις διάφορα στρατόπεδα συγκεντρώσεως, έξω της Σμύρνης, όπου και ιγκλείονται. Άγνωστον ποια τύχη τους αναμένει.»
Χιλιάδες Σμυρνιοί σπεύδουν στο λιμάνι της πόλης με την ελπίδα να μπορέσουν να γλιτώσουν από τα μαρτύρια και τον θάνατο, που έρχεται πίσω τους, επιβιβαζόμενοι σε κάποιο πλοίο. Λίγοι όμως θα φανούν τυχεροί.
«Τα Ιταλικά και τα Γαλλικά [πλοία] παρελάμβανον πρόσφυγας εφοδιασμένους μόνον δια καταλλήλων διαβατυρίων, διαπιστούντων την ξένην αυτών υπηκοότητα. Το Αμερικανικόν όμως και το Ιαπωνικόν έδεχοντο πρόσφυγας άνευ ελέγχου της υπηκοότητος των (…) »
»Γυναίκες από ηλικίας 10 ετών και άνω ητιμάσθησαν άνευ ουδεμίας εξαιρέσεως. Αι ατιμαζόμεναι παρθένοι μεταφερόμεναι αγαλαδόν έξω της πόλεως επί λοφίσκων τυφεκίνονται ή σφάζονται αφού πρώτον χρησιμοποιηθούν διά τελευταίαν φοράν υπό του Τουρκικού όχλου και των Τσετών προς κορεσμόν των κτηνωδών ορμών των!»
Τα παράλια της Σμύρνης έχουν μετατραπεί σε μια επίγεια κόλαση.
»Το θέαμα της παραλίας όπου έχουν συγκεντρωθή πανικόβλητοι, περιδεείς, ωχροί και τρέμοντες οι πρόσφυγες παρέχει την τραγικωτέραν εικόνα την οποίαν έχει μέχρι σήμερον να επιδείξη η ανθρωπότης. Ο ρόγχος των ψυχορραγούντων ενούται με τους γόας των τραυματιών και τους θρήνους των ζώντων, αποτελείται δ’ ούτω μία σπαρακτική της ανθρώπινης ζωής συμφωνία την οποίαν ουδέ δαιμόνων ψυχή δεν θα ήτο δυνατόν ποτέ να συλλάβη. Η πείνα και δίψα του προσφυγικού λαού συμπληρώνει και επισφραγίζει το Κεμαλικόν έργον το οποίον θα καταλάβη την μελανωτέραν σελίδα της παγκοσμίου ιστορίας»
(…)
»Πολλοί ρίπτονται εις τη θάλασσαν διά να φθάσουν και επιβιβασθούν επί των πλοίων καθ’ όσον αι λέμβοι, αι φορτηγίδες και ατμάκατοι, πλημμυριζόμεναι από πρόσφυγας ευθύς ως προσεγγίσουν εις την προκυμαίαν ανατρέπονται υπό το βάρος των επιβατών. Εκατοντάδες ούτω έχουν εύρη τοιούτον διά πνιγμού τραγικόν θάνατον. Αλλά και οι κολυμβώντες πολλάκις δεν σώζονται διότι οι Τσέτες πυροβολούν κατ’ αυτών εκ διαφόρων σημείων και τους φονεύουν εντός της θαλάσσης»
Η επόμενη ημέρα
Σεπτέμβριος 1922. Η Σμύρνη είναι ένας σωρός καμμένων ερειπίων και πτωμάτων. Τα παράλια της Μικράς Ασίας είναι ο τόπος μαρτυρίου και εξόντωσης εκατοντάδων χιλιάδων Ελλήνων. Ο ελληνισμός της έχει πλέον αφανισθεί.
Οι συνθήκες της εξόντωσης των Ελλήνων της Σμύρνης δεν επιτρέπουν έναν σαφή υπολογισμό των θυμάτων. Οι περισσότερες πηγές συγκλίνουν στην άποψη ότι από τις σφαγές και τις επιθέσεις των ημέρων εκείνων, έχασαν τη ζωή τους τουλάχιστον 10.000 άνθρωποι.
Από τους 150.000 αιχμαλώτους της περιοχής της Σμύρνης επέζησαν και έφτασαν στην Ελλάδα περίπου 18.540 άτομα.
Όλα τα στοιχεία συγκλίνουν στο ότι τα όσα συνέβησαν τον Αύγουστο και τον Σεπτέμβριο του ΄22 στη Μικρά Ασία συνιστούν γενοκτονία.
Όσοι Μικρασιάτες πρόσφυγες κατόρθωσαν να σώσουν τη ζωή τους και να φτάσουν στην Ελλάδα, ξεκινούν τον σκληρό αγώνα επιβίωσης.https://www.in.gr/
