Μεγάλη Εβδομάδα, η εβδομάδα των παθών του Κυρίου. Ο Σωτήρας μας Χριστός εκουσίως οδηγείται στο Πάθος, στον Σταυρικό θάνατο. Για τις δικές μας αμαρτίες.
Το βράδυ της Μεγάλης Τρίτης ψάλλεται ο όρθρος της επομένης ημέρας και η ακολουθία κλείνει με το τροπάριο « η εν πολλαίς αμαρτίαις..» γνωστό και ως τροπάριο της Κασσιανής. Τροπάριο μελωδικό, συγκλονιστικό και θεολογικότατο.
Πριν ασχοληθούμε με το τροπάριο ας δούμε δια ολίγων λέξεων την δημιουργό του. Η Κασσιανή, κόρη εύπορης οικογένειας του Βυζαντίου, γεννημένη περί το 805 μ.Χ., ήταν εύστροφη, και πάρα πολύ όμορφη και πολύ μορφωμένη.
Ήταν παρούσα κατά την διαδικασία επιλογής συζύγου του αυτοκράτορα Θεόφιλου. Συγκεκριμένα, περί το 821 μ.Χ. η μητέρα του Θεόφιλου κάλεσε στο παλάτι όλες τις όμορφες και μορφωμένες παρθένες για να επιλέξει ο υιός της την σύζυγό του, δηλαδή την αυτοκράτειρα. Όπως ήταν παρατεταγμένες οι κοπέλες ο Θεόφιλος θα φανέρωνε την προτίμησή του σε εκείνη που θα της έδινε το χρυσό μήλο.
Ο Θεόφιλος θαμπώθηκε από την ομορφιά της Κασσιανής, αλλά, πριν δώσει το μήλο, θεώρησε καλό να συνομιλήσει μαζί της. Της απηύθυνε τον λόγο λέγοντας: «Ως άρα δια γυναικός ερρύη τα φαύλα» («από τη γυναίκα ξεκινούν τα κακά πράγματα»), υπονοώντας την Εύα, η οποία παρασύρθηκε από τον όφη, παρέσυρε και τον Αδάμ, με αποτέλεσμα το ανθρώπινο γένος να διωχτεί από τον παράδεισο.
Η ετοιμόλογη και πανέξυπνη Κασσιανή απαντά: «Αλλά και δια γυναικός πηγάζει τα κρείττονα» («και από τη γυναίκα πηγάζουν τα καλύτερα, τα ευγενέστερα»),υπονοώντας την Υπεραγία Θεοτόκο που γέννησε τον Σωτήρα μας Θεάνθρωπο Χριστό. Η απάντηση αυτή ενόχλησε τον εγωισμό του Θεόφιλου, ο οποίος θεώρησε αυθάδεια την απάντηση. Αποτέλεσμα‧ το μήλο να δοθεί στην Θεοδώρα και να γίνει αυτή αυτοκράτειρα.
Μετά το γεγονός αυτό η Κασσιανή οδηγείται στην απόφαση να μονάσει. Κτίζει μοναστήρι κοντά στην Κωνσταντινούπολη και γίνεται η πρώτη ηγουμένη. Εκεί στο ήσυχο περιβάλλον, τη μοναστική γαλήνη, αφιερώνεται στη μελέτη των γραφών και στην υμνολογία. Εκδηλώνει το έμφυτο καλλιτεχνικό ταλέντο της γράφοντας ύμνους, (δοξαστικά, ιδιόμελα και τροπάρια). Εκεί εμπνεύστηκε και το ιδιόμελο που σήμερα είναι γνωστό ως «Τροπάριο της Κασσιανής», από το όνομά της. Αργότερα καθιερώθηκε από την Ορθόδοξη εκκλησία μας ως δοξαστικό των αποστίχων του όρθρου της Μεγάλης Τετάρτης.
Υπάρχει η εντύπωση στον κόσμο ότι η αμαρτωλή του τροπαρίου είναι η ίδια Κασσιανή,. Άλλοι λέγουν ότι αναφέρεται στην Αγία Μαρία την Μαγδαληνή. Ούτε το ένα είναι σωστό ούτε το άλλο. Το ορθό είναι ότι η Αγία Κασσιανή εμπνεύστηκε το τροπάριο από την μοιχαλίδα την οποία οδήγησαν στον Χριστό και ο Κύριος είπε «ο αναμάρτητος πρώτος τον λίθον βαλέτω επ’ αυτήν».
Η γυναίκα αυτή όταν πληροφορήθηκε, αργότερα, ότι ο Χριστός βρισκόταν στο σπίτι του Σίμωνος του λεπρού αγόρασε αρώματα με τα οποία έπλυνε τα άχραντα πόδια του Κυρίου και τα σκούπισε με τα μαλλιά της κεφαλής της.Τα δάκρυα της γυναίκας ήταν δάκρυα συντριβής και πραγματικής μετάνοιας. Παράδειγμα για όλους εμάς τους Χριστιανούς. Το περιστατικό αυτό της αμαρτωλής ( πόρνης λέγουν οι υμνογράφοι ) περιγράφουν οι τρεις από τους τέσσερεις Ευαγγελιστές.
Η ευαίσθητη και πονεμένη καρδιά της Αγίας Κασσιανής είναι αδύνατο να μη συγκλονιστεί από τον κραδασμό της μετάνοιας της αμαρτωλής εκείνης γυναίκας. Στο αριστουργηματικό τροπάριο που φέρει το όνομά της, ξεδιπλώνει με λυρική έξαρση και υποβλητικότητα τον δικό της ψυχικό κραδασμό. Το κείμενο, που ακολουθεί παρακάτω, ψάλλεται σε ήχο πλάγιο του τετάρτου.
«Κύριε, η εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα γυνή,
την σήν αισθομένη Θεότητα μυροφόρου αναλαβούσα τάξιν,
οδυρομένη μύρα σοι προ του ενταφιασμού κομίζει.
Οίμοι! λέγουσα, οτι νύξ μοι υπάρχει, οίστρος ακολασίας,
ζοφώδης τε και ασέληνος ερως της αμαρτίας.
Δέξαι μου τας πηγάς των δακρύων,
ο νεφέλαις διεξάγων της θαλάσσης το ύδωρ,
κάμφθητί μοι προς τους στεναγμούς της καρδίας,
ο κλίνας τους ουρανούς τη αφάτω σου κενώσει.
Καταφιλήσω τους αχράντους σου πόδας,
αποσμήξω τούτους δε πάλιν τοις της κεφαλής μου βοστρύχοις,
ων εν τω Παραδείσω Εύα το δειλινόν κρότον τοις ώσιν ηχηθείσα,
τω φόβω εκρύβη.
Αμαρτιών μου τα πλήθη
και κριμάτων σου αβύσσους τις εξιχνιάσει,
ψυχοσώστα Σωτήρ μου;
Μη με την σήν δούλην παρίδης,
Ο αμέτρητον έχων το έλεος».
Μετάφραση στο τροπάριο της Κασσιανής δια χειρός Φώτη Κόντογλου:
«Κύριε, η γυναίκα που έπεσε σε πολλές αμαρτίες,
σαν ένοιωσε τη θεότητά σου, γίνηκε μυροφόρα και σε άλειψε με μυρουδικά
πριν από τον ενταφιασμό σου κι έλεγε οδυρόμενη:
Αλλοίμονο σε μένα, γιατί μέσα μου είναι νύχτα κατασκότεινη και δίχως φεγγάρι,
η μανία της ασωτείας κι ο έρωτας της αμαρτίας.
Δέξου από μένα τις πηγές των δακρύων,
εσύ που μεταλλάζεις με τα σύννεφα το νερό της θάλασσας.
Λύγισε στ’ αναστενάγματα της καρδιάς μου,
εσύ που έγειρες τον ουρανό και κατέβηκες στη γης.
Θα καταφιλήσω τα άχραντα πόδια σου,
και θα τα σφουγγίσω πάλι με τα πλοκάμια της κεφαλής μου•
αυτά τα πόδια, που σαν η Εύα κατά το δειλινό, τ’ άκουσε να περπατάνε,
από το φόβο της κρύφτηκε.
Των αμαρτιών μου τα πλήθη
και των κριμάτων σου την άβυσσο, ποιος μπορεί να τα εξιχνιάση,
ψυχοσώστη Σωτήρα μου;
Μην καταφρονέσης τη δούλη σου,
εσύ που έχεις τ’ αμέτρητο έλεος».
Ο αυτοκράτορας Θεόφιλος δεν μπόρεσε να την ξεχάσει και την αναζήτησε στο μοναστήρι της. Η Θεία πρόνοια έφερε έτσι τα πράγματα, ώστε να φθάσει ο αυτοκράτορας στο μοναστήρι όταν η Αγία έγραφε το τροπάριο Εκείνη όταν άκουσε τον θόρυβο της συνοδείας του κρύφθηκε και άφησε στο γραφείο το χειρόγραφο στο σημείο «πάλιν τοις της κεφαλής μου βοστρύχοις,», για να συμπληρώσει ο Θεόφιλος «ων εν τω Παραδείσω Εύα το δειλινόν κρότον τοις ώσιν ηχηθείσα, τω φόβω εκρύβη».
Δηλαδή «αυτά τα πόδια, που σαν η Εύα κατά το δειλινό, τ’ άκουσε να περπατάνε (στον Παράδεισο), από το φόβο της κρύφτηκε». Με άλλα λόγια ο Θεόφιλος στέλνει το μήνυμα στην Αγία ότι την είδε κρυμμένη μέσα από το γεγονός με την Εύα και τον Αδάμ μετά την ανυπακοή. Η Αγία μετά την αναχώρηση του αυτοκράτορα συνέχισε την γραφή του τροπαρίου, το οποίο ψάλλεται με άκρα κατάνυξη το απόγευμα της Μεγάλης Τρίτης.
Η Αγία Κασσιανή είναι μια από τις εξέχουσες υμνογράφους των οποίων τα έργα ψάλλονται και σήμερα. Σώζονται πενήντα ύμνοι της από τους οποίους είκοσι τρείς έχουν συμπεριληφθεί στα λειτουργικά βιβλία της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Σώζονται 789 μη υμνολογικοί της στίχοι.
Μυργιώτης Παναγιώτης
Μαθηματικός
