Το δυστύχημα στα Τέμπη που συγκλόνισε την Ελλάδα 22 χρόνια πριν, ο θάνατος 21 μαθητών, ένα οδικό έργο σε αναμονή, ευθύνες και ποινές
Τα Τέμπη είναι ένας τόπος που το όνομά του έχει χαραχτεί στη συλλογική μνήμη της χώρας για τραγωδίες που άφησαν ανεξίτηλο το σημάδι τους. Το πιο πρόσφατο σιδηροδρομικό δυστύχημα της 28ης Φεβρουαρίου 2023, όταν μια επιβατική αμαξοστοιχία συγκρούστηκε μετωπικά με εμπορική, συγκλόνισε ολόκληρη την Ελλάδα, φέρνοντας στο φως τη διαχρονική ανεπάρκεια και αδιαφορία γύρω από την ασφάλεια των μεταφορών.
Δύο δεκαετίες νωρίτερα, σχεδόν στο ίδιο σημείο, μια άλλη τραγωδία είχε συγκλονίσει τη χώρα: στις 13 Απριλίου 2003, ένα λεωφορείο με μαθητές του Λυκείου Μακροχωρίου Ημαθίας επέστρεφε από σχολική εκδρομή στην Αθήνα.
Τα παιδιά όμως δεν γύρισαν ποτέ στο σπίτι. Στο 386ο χιλιόμετρο της Παλαιάς Εθνικής Οδού Αθηνών – Θεσσαλονίκης, στα Τέμπη, το λεωφορείο συγκρούστηκε πλαγιομετωπικά με φορτηγό που μετέφερε ξυλεία. Ο οδηγός του φορτηγού έχασε τον έλεγχο και πέρασε στο αντίθετο ρεύμα, αποφεύγοντας τη μετωπική σύγκρουση. Το όχημα ωστόσο έφερε ρυμουλκούμενο με ξύλινες δοκούς, οι οποίες κατά τη σύγκρουση διαπέρασαν το λεωφορείο, σκοτώνοντας ακαριαία 21 μαθητές και τραυματίζοντας σοβαρά αρκετούς ακόμη.
Η είδηση προκάλεσε σοκ στο πανελλήνιο. Το Μακροχώρι, μια μικρή κωμόπολη, βυθίστηκε στο πένθος, ενώ το δυστύχημα ανέδειξε χρόνιες παθογένειες της οδικής ασφάλειας στην Ελλάδα — από την κακή κατάσταση του οδικού δικτύου μέχρι τους ελλιπείς ελέγχους φορτίων.
Ο τραγικός απολογισμός: 21 νεκροί, 32 τραυματίες
«ΤΟ ΒΗΜΑ» δύο μέρες μετά το δυτύχημα, στις 15 Απριλίου 2003, ανακοινώνει τον τραγικό απολογισμό του δυστυχήματος. Οι αριθμοί που ακολούθησαν, ωμοί και αμείλικτοι, μαρτυρούσαν το μέγεθος της καταστροφής:
«Εικοσιένας νεκροί μαθητές και 32 τραυματίες είναι ο φρικτός απολογισμός του τροχαίου δυστυχήματος στην Κοιλάδα των Τεμπών. Τη ζωή τους έχασαν οι Ευαγγελία Γάτου, Αναστασία Παυλίδου, Περιστέρα Ούστα, Γεωργία Τραπεζανλή, Σταύρος Κανελλόπουλος, Ηλίας Τσολερίδης, Παναγιώτης Μουρατίδης, Ανδρέας Αθανασιάδης, Χριστίνα Στα ματέλλου, Ιωάννης Τριανταφυλλίδης, Βασίλειος Παπαδόπουλος, Ευανθία Ψαλίδα, Δημήτριος Κοσμίδης, Κωνσταντίνος Θαλαλαίος, Γεσθημανή Σταφυλίδου, Σάββας Παναγιωτίδης, Αθανάσιος Μαρκανταράς, Γεώργιος Μήτσακας, Ιωάννα Κα οτίδου, Δημήτριος Σίγγας και Ολγα Αγγελίδου.
«ΤΟ ΒΗΜΑ», 19.4.2003, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»
»Τέσσερις μαθητές, ο καθηγητής κ. Αθανάσιος Αγγελίδης και ο οδηγός του πούλμαν κ. Κωνσταντίνος Μαυρομιχάλης νοσηλεύονται σε Μονάδα Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ). Συνολικά νοσηλεύονται στα νοσοκομεία Λάρισας, Κατερίνης και «Παπαγεωργίου» Θεσσαλονίκης 23 τραυματ τίες, εκ των οποίων οι 17 είναι μαθητές, ενώ χθες πήραν εξιτήριο επτά μαθητές, ο επιβάτης του ΙΧ κ. Γεώργιος Κυρτζαλάκης και η καθηγήτρια κυρία Παναγιώτα Τσόγκα.
»Ειδικότερα, στη ΜΕΘ του γενικού νοσοκομείου Λάρισας νοσηλεύονται οι μαθητές Εμμανουήλ Μαρκαντάρας, Ανέστης Αντωνόπουλος και στη Μονάδα του πανεπιστημιακού νοσοκομείου της Λάρισας νοσηλεύονται ο καθηγητής Αθανάσιος Αγγελίδης και ο οδηγός του πούλμαν Κωνσταντίνος Μαυρομιχάλης. Στη ΜΕΘ του νοσοκομείου «Παπαγεωργίου» νοσηλεύονται οι μαθητές Κωνσταντίνος Μιόγλου και Γεώργιος Καρίπογλου.
»Μέτριας βαρύτητας είναι η κατάσταση της υγείας των μαθητριών Ζωής Τσάμη, Κωνσταντίνας Παπαϊωάννου και των επιβατών του ΙΧ Δημήτρη Ναούμ και Χαρούλας Βούλγαρη, που νοσηλεύονται στο γενικό νοσοκομείο της Λάρισας, και του καθηγητή Δημήτρη Γκέκα που νοσηλεύεται στο νοσοκομείο Κατερίνης».
Στο φως ευθύνες και παραλείψεις
Καθώς το σοκ της απώλειας βάραινε τις τοπικές κοινωνίες, το δυστύχημα άνοιξε ευρύτερη συζήτηση για τις διαχρονικές παθογένειες του οδικού δικτύου. Τα Τέμπη, πέρα από τόπος θρήνου, έγιναν σύμβολο για τις καθυστερήσεις, τις παραλείψεις και τα «μισά έργα» που σημάδεψαν για δεκαετίες τις ελληνικές υποδομές.
«ΤΟ ΒΗΜΑ» της 15ης Απριλίου 2003 αποκαλύπτει:
«Το προχθεσινό τραγικό πολύνεκρο δυστύχημα στα Τέμπη φέρνει στο φως ευθύνες και παραλείψεις των αρμοδίων σχετικά με την πολυετή – σχεδόν εικοσαετή – και ανολοκλήρωτη ακόμη κατασκευή του αυτοκινητόδρομου Πατρών – Αθηνών – Θεσσαλονίκης – Ευζώνων (ΠΑΘΕ).
»Πρόκειται για μια ιστορία κατανομής και ανακατανομής κονδυλίων, που οδηγεί σε «μισά» έργα, αφού παίρνοντας χρήματα από το ένα έργο για να αρχίσει και κάποιο άλλο, τελικώς κανένα δεν ολοκληρώνεται. Το αποτέλεσμα είναι τα 513 χλμ. του ΠΑΘΕ στο τμήμα Αθήνας – Θεσσαλονίκης να εξακολουθούν να κατασκευάζονται τμηματικά, χωρίς προοπτική να ολοκληρωθούν πριν από το τέλος της δεκαετίας. Εν τω μεταξύ, πολλά τμήματά του έχουν μετατραπεί σε καρμανιόλες, λόγω των συνεχώς εκτελούμενων έργων.
»Από το 1995 και μετά στον ΠΑΘΕ ενεγράφησαν πολλά κονδύλια, αλλά όχι όλα όσα απαιτούνταν. Και αυτό γιατί τα κονδύλια μοιράστηκαν σε άλλα οδικά έργα, όπως η Εγνατία οδός, ο βόρειος οδικός άξονας Κρήτης, χωρίς φυσικά κανένα να έχει ολοκληρωθεί ως σήμερα.
Καθυστέρηση και προσφυγές στα Τέμπη
»Τελικώς, για την ολοκλήρωση του ΠΑΘΕ επελέγη η συγχρηματοδότηση, δηλαδή η άντληση κεφαλαίων από ιδιωτικούς πόρους, μια διαδικασία καινούργια για τα ελληνικά δεδομένα, που ήδη παρουσιάζει καθυστέρηση. Στα κομμάτια του ΠΑΘΕ που θα ολοκληρωθούν με συγχρηματοδοτούμενα έργα περιλαμβάνεται και το τμήμα των Τεμπών, μήκους 11 χιλιομέτρων.
»Η κοιλάδα των Τεμπών είναι προστατευόμενη περιοχή ως ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, και ο εθνικός δρόμος δεν μπορεί να διαπλατυνθεί. Για το πώς θα διέλθει από εκεί ένας σύγχρονος αυτοκινητόδρομος φαίνεται ότι χρειάστηκαν περίπου οκτώ χρόνια σκέψεων και μελετών. Από το 1995 ως το 2000 υποβλήθηκαν προσφυγές οικολογικών οργανώσεων.
»Το βασικότερο όμως αίτιο της καθυστέρησης ήταν η έλλειψη χρημάτων, καθώς τα κονδύλια διοχετεύονταν σε άλλα έργα. Τελικώς αποφασίστηκε να κατασκευαστεί σήραγγα στην ανατολική πλευρά, μια λύση που εφαρμόζει ο ΟΣΕ από το 1995 στη συγκεκριμένη περιοχή.
20 χρόνια υπό αναβάθμιση
»Το ΥΠΕΧΩΔΕ, με χθεσινή του ανακοίνωση, παραδέχεται ότι στο σημείο αυτό ο δρόμος είναι ιδιαίτερα στενός και δεν μπορεί να τοποθετηθεί διαχωριστικό στηθαίο ασφαλείας, γιατί δεν χωράει! Και επικαλούμενο απόψεις του Πολυτεχνείου, υπογραμμίζει ότι για να κατασκευαστεί κεντρικό διαχωριστικό στηθαίο, απαιτείται ελάχιστο πλάτος οδοστρώματος 17,80 μέτρα, ενώ στη συγκεκριμένη θέση το πλάτος φθάνει ως 9,5 μέτρα.
»Το συγκεκριμένο τμήμα έχει προγραμματισθεί να αναβαθμιστεί σε αυτοκινητόδρομο δύο λωρίδων κυκλοφορίας και λωρίδας έκτακτης ανάγκης ανά κατεύθυνση, με διαχωρισμό των δύο κατευθύνσεων κυκλοφορίας, με δίδυμες σήραγγες συνολικού μήκους 11 χλμ., μεταξύ των οποίων και τη σήραγγα των Τεμπών και δίδυμες γέφυρες μήκους 1,5 χλμ.
»Αξίζει να σημειωθεί ότι το τμήμα της εθνικής οδού Αθηνών – Θεσσαλονίκης μετατρέπεται σε αυτοκινητόδρομο εδώ και περίπου 20 χρόνια».
Κατηγορία: κακούργημα
Την ώρα που τα ερωτήματα για τις υποδομές παρέμεναν αναπάντητα, η ελληνική Δικαιοσύνη ξεκινούσε τη δική της πορεία προς τη διερεύνηση των ευθυνών. Οι πρώτες αποφάσεις έδειχναν ότι το πολύνεκρο δυστύχημα δεν θα κρινόταν απλώς ως «ατύχημα», αλλά ως αποτέλεσμα παραλείψεων που ενδέχεται να στοιχειοθετούσαν βαριά αδικήματα. Στις 16 Δεκεμβρίου 2004, η εφημερίδα «ΤΑ ΝΕΑ» ανακοινώνει την απόφαση του Αρείου Πάγου:
«Στο εδώλιο του Μεικτού Ορκωτού Δικαστηρίου θα καθήσουν οι κατηγορούμενοι για το πολύνεκρο δυστύχημα των Τεμπών, όπως απεφάνθη ο Άρειος Πάγος, επικυρώνοντας το βούλευμα του Συμβουλίου Εφετών Λάρισας.
»Οι έξι κατηγορούμενοι, υπεύθυνοι της εταιρείας στην οποία ανήκε η νταλίκα που συγκρούστηκε με το λεωφορείο όπου επέβαιναν οι 21 μαθητές Λυκείου – τραγικά θύματα του τροχαίου – καθώς και ο οδηγός, αντιμετωπίζουν την κακουργηματική κατηγορία της διατάραξης ασφάλειας συγκοινωνιών στους δρόμους από την οποια επήλθαν θάνατοι με ενδεχόμενο δόλο και την πλημμεληματική κατηγορία της ανθρωποκτονίας από αμέλεια κατά συρροή.
»Οι τέσσερις από τους έξι κατηγορουμένους (Φ. Καβελίδης, συνιδιοκτήτης της εταιρείας και υπεύθυνος φόρτωσης, Δ. Χαμπούρης, γενικός διευθυντής, Π. Δαρδαμπούνης, διευθυντής του εργοστασίου, Μ. Αλεξάκης, προϊστάμενος βάρδιας του εργοστασίου) είχαν προσφύγει στον Άρειο Πάγο ζητώντας την αναίρεση του βουλεύματος του Συμβουλίου Εφετών Λάρισας, που τους παρέπεμπε, όπως και τον έτερο ιδιοκτήτη της εταιρείας και τον οδηγό της νταλίκας, στο Μεικτό Ορκωτό Δικαστήριο ως υπαίτιους του δυστυχήματος που είχε συγκλονίσει το Πανελλήνιο.
Το σκεπτικό της απόφασης
»Ο αντεισαγγελέας του Αρείου Πάγου κ. Δ. Τσίμας, ωστόσο, στην εισήγησή του προς το Ποινικό Τμήμα του Αρείου Πάγου τάχθηκε υπέρ της μη αναίρεσης του βουλεύματος, λέγοντας χαρακτηριστικά: “Οι κατηγορούμενοι, λόγω της θέσης, των σπουδών και της εμπειρίας τους, γνώριζαν ότι συνεπεία των παραλείψεών τους ήταν ενδεχόμενο να προκληθεί θανατηφόρο τροχαίο. Αν δεν υπήρχαν οι παραλείψεις, η φόρτωση και η τοποθέτηση των εμπορευμάτων θα ήταν ασφαλής και αυτ τό θα συντελούσε στην αποτροπή του δυστυχήματος”.
»Η εισήγηση του κ. Τσίμα υιοθετήθηκε από το Ανώτατο Δικαστήριο το οποίο τελικά απέρριψε την αίτηση αναίρεσης των κατηγορουμένων».
«ΤΟ ΒΗΜΑ», 24.3.2005, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»
Πρεμιέρα της δίκης με αποδοκιμασίες
Η πρώτη δίκη ξεκίνησε τον Μάρτιο του 2005, με συγκινητικές στιγμές να διαδέχονται η μία την άλλη στην αίθουσα του Βόλου. Οι κατηγορούμενοι, εν μέσω αυτής της φορτισμένης ατμόσφαιρας, προσπάθησαν να υπερασπιστούν τις πράξεις ή τις παραλείψεις τους, ενώ το βάρος της απώλειας και η αγωνία των συγγενών και φίλων παρέμεναν εκκωφαντικά παρόντα.
«ΤΑ ΝΕΑ» της 22ης Μαρτίου 2005 γράφουν:
«Με την κλήση των πρώτων 15 μαρτύρων οι οποίοι θα καταθέσουν στην αυριανή συνεδρίαση του Μεικτού Ορκωτού Δικαστηρίου Βόλου άρχισε η δίκη των έξι κατηγορουμένων για το δυστύχημα στα Τέμπη πριν από δύο χρόνια, που στοίχισε τη ζωή σε 21 μαθητές από το Μακρυχώρι Ημαθίας.
»Η δίκη διεξάγεται σε φορτισμένο κλίμα και με αυστηρά μέτρα ασφαλείας. Τραγικές φιγούρες στη χθεσινή πρώτη ημέρα της δίκης οι οικογένειες των αδικοχαμένων μαθητών.
»Έντονες αποδοκιμασίες από τους συγγενείς των θυμάτων ακούστηκαν τόσο εις βάρος του οδηγού της μοιραίας νταλίκας Δ. Ντόλα όσο και κατά την είσοδο στη δικαστική αίθουσα του συνηγόρου υπεράσπισης κ. Αλ. Κούγια.
»Για το πολύνεκρο δυστύχημα των Τεμπών έχουν παραπεμφθεί για ανθρωποκτονίες και σωματικές βλάβες κατά συρροήν συνολικά έξι άτομα, ανάμεσά τους κι ο οδηγός του μοιραίου φορτηγού Δημήτριος Ντόλας που συγκρούστηκε με το λεωφορείο του οποίο μετέφερε τους μαθητές. Στο εδώλιο κάθονται ακόμα οι: Φώτιος Καβελίδης, Αναστάσιος Καμέας, Δημήτριος Χαμπούρης, Πολυχρόνης Δαρδαμπούνης και Μωυσής Αλεξάκης, ιδιοκτήτες και υπεύθυνοι φόρτωσης της νταλίκας.
»Η δίκη, που προβλέπεται να διαρκέσει δύο μήνες, θα συνεχιστεί αύριο, με την παρουσία και των 12 ενόρκων σε ειδικά διαμορφωμένη αίθουσα του δημαρχείου Βόλου».
«ΤO BHMA», 29.6.2005. Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»
Η επικύρωση των ποινών
Τελικά, η προσμονή για δικαίωση κράτησε πέντε χρόνια. Μετά από πολλαπλές δικαστικές διαδικασίες και συνεχείς αναβολές, η υπόθεση έφτασε τελικά στο ανώτατο δικαστήριο. Στις 22 Σεπτεμβρίου 2010, το Ποινικό Τμήμα του Αρείου Πάγου επικύρωσε τις ποινές για τους υπευθύνους του πολύνεκρου δυστυχήματος, κλείνοντας έναν ακόμα κύκλο στη δικαστική διαδικασία, που ξεκίνησε από την τραγωδία του 2003.
«ΤΟ ΒΗΜΑ» της 22ης Σεπτεμβρίου 2010, γράφει σχετικά:
«Το Ποινικό Τμήμα του Αρείου Πάγου επικύρωσε χθες τις ποινές που είχε επιβάλει το Μεικτό Ορκωτό Δικαστήριο της Λάρισας στους έξι υπευθύνους για το πολύνεκρο τροχαίο δυστύχημα στις 13 Απριλίου του 2003, στο «πέταλο» του Μαλιακού κόλπου, όπου βρήκαν τραγικό θάνατο 21 μαθητές του λυκείου από το Μακρυχώρι Ημαθίας, οι οποίοι επέστρεφαν από σχολική εκδρομή, όταν τα νοβοπάν που μετέφερε νταλίκα λύθηκαν και μετατράπηκαν σε δρεπάνια.
»Οι αρεοπαγίτες έκαναν δεκτή την πρόταση του αντεισαγγελέα κ. Ν. Μαύρου και απέρριψαν τις αιτήσεις των κατηγορουμένων που ζητούσαν να αναιρεθεί η καταδικαστική γι΄ αυτούς απόφαση. Το Ανώτατο Δικαστήριο έκρινε ότι η απόφαση του ΜΟΔ της Λάρισας έχει ειδική και εμπεριστατωμένη αιτιολογία.
»Ως υπεύθυνοι του μοιραίου δυστυχήματος καταδικάστηκαν ο οδηγός της νταλίκας Δημήτρης Ντόλας σε κάθειρξη 15 ετών και τριών μηνών, οι συνιδιοκτήτες της Φώτιος Καβελίδης σε κάθειρξη 14 ετών και τριών μηνών και Αναστάσιος Καμέας σε κάθειρξη 11 ετών και τριών μηνών, ο γενικός διευθυντής της εταιρείας Ακρίτας Δημ. Χαμπούρης σε φυλάκιση τεσσάρων ετών, τεσσάρων μηνών και 15 ημερών, ο διευθυντής του εργοστασίου νοβοπάν Πολυχρόνης Δαρδαμπούνης σε φυλάκιση τεσσάρων ετών, 11 μηνών και 15 ημερών και ο προϊστάμενος βάρδιας του εργοστασίου Μωυσής Αλεξάκης σε φυλάκιση τριών ετών και 11 μηνών».
