Μελάνωμα : Το μέτρο, η πρόληψη και οι νέες θεραπείες

Το καλοκαίρι, όλοι ανυπομονούμε για τις στιγμές χαλάρωσης που προσφέρουν οι διακοπές και η άρρηκτα συνδεδεμένη με αυτές απόλαυση της θάλασσας και του ήλιου. Πολύ λογικό, καθώς ο ήλιος, ειδικά όταν συνδυάζεται με τα εξαίσια παραθαλάσσια τοπία, αποτελεί πηγή σωματικής και ψυχικής ευεξίας.

Τα πολλαπλά οφέλη της ηλιοέκθεσης περιορίζονται μερικώς από τη σχέση της με την καρκινογένεση του δέρματος. Τα δεδομένα μιλούν για ξεκάθαρη αιτιολογική σύνδεση μεταξύ έκθεσης στον ήλιο και καρκίνου του δέρματος. Από την άλλη μεριά, οι πρόσφατες μελέτες σχετικά με την πρωτογενή πρόληψη και τις εξελίξεις στις διαγνωστικές και θεραπευτικές δυνατότητες μας επιτρέπουν να είμαστε αισιόδοξοι.

Τρεις πολύ σημαντικές ανακαλύψεις των τελευταίων ετών οφείλουν και μπορούν να αξιοποιηθούν:

Πρώτον, εφέτος για πρώτη φορά μετά από 70 περίπου χρόνια καταγράφηκε τάση μείωσης της επίπτωσης του μελανώματος σε χώρες που εφαρμόζουν από ετών προγράμματα συνεχούς επιμόρφωσης του πληθυσμού.

Δεύτερον, η δυνατότητά μας να αναγνωρίσουμε το μελάνωμα σε πρώιμο στάδιο έχει βελτιωθεί εντυπωσιακά.

Και, τρίτον, οι νεότερες στοχευμένες θεραπείες και ανοσοθεραπείες επιτρέπουν τη μακρά επιβίωση ακόμη και ασθενών με μελάνωμα προχωρημένου σταδίου.

Η πρώτη από τις παραπάνω παραμέτρους είναι αυτή που σχετίζεται με την ηλιακή ακτινοβολία και απαντά στο ερώτημα αν η συστηματική ηλιοπροστασία μειώνει πραγματικά τον κίνδυνο εμφάνισης μελανώματος. Η απάντηση έρχεται από τη μακρινή Αυστραλία, χώρα που εφαρμόζει εδώ και 3 δεκαετίες συστηματικές στρατηγικές ηλιοπροστασίας των πολιτών, για να καταφέρει σήμερα να δει τα ευεργετικά αποτελέσματα αυτής της προσπάθειας.

Με βάση αυτό, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι η λελογισμένη έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία και η αποφυγή συστηματικής «ηλιοθεραπείας» είναι απολύτως σημαντικές. Η πληροφορία αυτή δεν σημαίνει ότι η πλήρης αποφυγή ηλιοέκθεσης θα μείωνε περαιτέρω τον κίνδυνο, καθώς η υπεριώδης ακτινοβολία είναι μόνο ένας από τους πολλούς αιτιολογικούς παράγοντες που συμμετέχουν στην παθογένεση του μελανώματος. Αυτό που πραγματικά σημαίνει είναι ότι πρέπει απαραίτητα να αποφεύγονται οι ακραίες καταστάσεις, όπως τα ηλιακά εγκαύματα και η σκόπιμα παρατεταμένη ηλιοέκθεση, ειδικά κατά τις μεσημεριανές ώρες. Με αυτό το δεδομένο, και χρησιμοποιώντας όλες τις γνωστές μεθόδους ηλιοπροστασίας, μπορούμε να χαιρόμαστε τον ήλιο με ασφάλεια.

Η δεύτερη παράμετρος αφορά την εισαγωγή νέων μεθόδων στη διαγνωστική μας φαρέτρα που επιτρέπουν την αναγνώριση του μελανώματος σε πολύ πρώιμο στάδιο. Κυρίαρχο ρόλο έπαιξε η ανακάλυψη του δερματοσκοπίου, το οποίο αποκαλύπτει μορφολογικά κριτήρια αόρατα με τον γυμνό οφθαλμό και επιτρέπει την πρωιμότερη διάγνωση του μελανώματος. Πολυάριθμες επιστημονικές έρευνες τις τελευταίες 2 δεκαετίες περιέγραψαν, επικύρωσαν και τεκμηρίωσαν την ακρίβεια των δερματοσκοπικών κριτηρίων για τη διάγνωση τόσο του καρκίνου όσο και των καλοήθων όγκων του δέρματος.

Πολύ πρόσφατα τεκμηριώθηκε η αξιοπιστία δερματοσκοπικών κριτηρίων για τη διάγνωση του μελανώματος in situ, δηλαδή του πρωιμότερου σταδίου της νόσου. Θεωρητικά, όταν ένα μελάνωμα διαγνωσθεί σε τόσο αρχικό στάδιο, είναι πρακτικά ακίνδυνο για τη γενική υγεία. Απαραίτητη προϋπόθεση της τόσο πρώιμης διάγνωσης είναι η επίσκεψη του ασθενούς στον δερματολόγο για προληπτική εξέταση, χωρίς δηλαδή να έχει παρατηρήσει πάνω στο δέρμα του κάποια βλάβη που του κινεί την υποψία.

Η τρίτη παράμετρος που συμπληρώνει την αισιόδοξη εικόνα είναι η ανάπτυξη νέων στοχευμένων θεραπειών και ανοσοθεραπειών για την προχωρημένη νόσο. Για παράδειγμα, με τη συνδυαστική ανοσοθεραπεία (ipilimumab + nivolumab), περισσότεροι από τους μισούς ασθενείς με προχωρημένο μελάνωμα που λαμβάνουν τη συγκεκριμένη αγωγή επιβιώνουν για 4 χρόνια, με την παρακολούθηση να συνεχίζεται προοπτικά. Οσο το χρονικό αυτό όριο μεγαλώνει, τόσο περισσότερο πλησιάζουμε σε αυτό που θα ονόμαζε κανείς «ίαση». Αξίζει να αναφερθεί ότι τα ποσοστά αυτά αφορούν ασθενείς με μεταστατική νόσο, για τους οποίους λίγα χρόνια πριν το προσδόκιμο επιβίωσης δεν ξεπερνούσε τους μερικούς μήνες.

Επιπλέον, οι σύγχρονες θεραπείες αποδεικνύονται ωφέλιμες όχι μόνο στο μεταστατικό μελάνωμα, αλλά και ως επικουρικές αγωγές (δηλαδή συμπληρωματικές της χειρουργικής αφαίρεσης) σε πρωιμότερα στάδια. Αυτό σημαίνει πως δυνητικά όλο και περισσότερα μελανώματα με πιθανό μεταστατικό δυναμικό θα αντιμετωπίζονται φαρμακευτικά προτού γίνει η μετάσταση. Είναι η πρώτη φορά που υπάρχει διαθέσιμη αγωγή με τεκμηριωμένο όφελος σε τέτοια στάδια. Επιπρόσθετα, ξεκινά η δοκιμή των συγκεκριμένων φαρμάκων σε ασθενείς που παρότι έχουν τοπικό μελάνωμα, έχουν πολλούς αρνητικούς προγνωστικούς παράγοντες. Αυτό με απλά λόγια σημαίνει ότι ένα μελάνωμα που είναι επικίνδυνο για μετάσταση θα μπορεί να αναγνωρίζεται και να «προλαμβάνεται» η επιθετική του διασπορά.

Ο συνδυασμός των παραπάνω συνθέτει μια αισιόδοξη εικόνα, καθώς προσφέρει πολλαπλές και σε διαφορετικά επίπεδα ευκαιρίες, οι οποίες ξεκινούν από την πρόληψη και εκτείνονται ως τη θεραπεία του επικίνδυνου αυτού καρκίνου.

Το τρίπτυχο μιας αισιόδοξης έκβασης περιλαμβάνει:

-Μέτρο στην ηλιοέκθεση και χρήση ηλιοπροστασίας.

-Προληπτική δερματολογική εξέταση.

-Στοχευμένες θεραπείες και ανοσοθεραπεία σε δυνητικά επικίνδυνους όγκους.

Ο Dr. Αιμίλιος Λάλλας είναι δερματολόγος-αφροδισιολόγος. Α’ Δερματολογική Κλινική Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, γενικός γραμματέας της Διεθνούς Εταιρείας Δερματοσκόπησης.