Όπου και να πας μία ευχή. «Και του χρόνου σπίτι μας». Και ένας αναστεναγμός. Κυρίως από τους πρόσφυγες. Που συνοδεύεται από την ίδια φράση «ας όψονται τζείνοι που τα εκάμασι»
«Εχουμε πει και συνεχίζουμε να λέμε τόσα πολλά σε τούτη δω τη χώρα… Ελα όμως που μέχρι σήμερα δε βρήκα την ευκαιρία να απευθυνθώ στους Ελληνοκύπριους, με τους οποίους μοιραζόμαστε – ή μάλλον πιο σωστά δεν μπορούμε να μοιραστούμε – αυτή τη χώρα και γι’ αυτό το λόγο ήρθαμε στα μαχαίρια. Τι σόι χώρα είναι αυτή και τι σόι άνθρωποι είμαστε εμείς; Οι Κύπριοι, δηλαδή… Αλλοι σκοτώσαμε και σκοτωθήκαμε για την Ελλάδα και άλλοι για την Τουρκία. Πάντως, όχι για την Κύπρο. Αρα ποιου αγώνα ήρωες είμαστε εμείς;» («Η άνοδος του Ντενκτάς στην κορυφή», Αρίφ Χασάν Ταχσίν, εκδ. ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ)
Στα κυπριακά σπίτια – και όταν λέω κυπριακά εννοώ τουρκοκυπριακά και ελληνοκυπριακά – αυτές οι μέρες είναι δύσκολες μέρες.
Όπου και να πας μία ευχή. «Και του χρόνου σπίτι μας». Και ένας αναστεναγμός. Κυρίως από τους πρόσφυγες. Που συνοδεύεται από την ίδια φράση «ας όψονται τζείνοι που τα εκάμασι».
Μεγάλωσα με αυτές τις δύο φράσεις. Και με τον αναστεναγμό που τις συνόδευε. Έναν αναστεναγμό που χωρίς να το καταλάβω άρχισε να βγαίνει κι από μένα κάθε φορά που μιλούσα για το πραξικόπημα που εκτέλεσε η χούντα της Αθήνας στην Κύπρο, στις 15 Ιουλίου 1974, για να ακολουθήσει η τουρκική εισβολή στις 20 Ιουλίου 1974.
Κάθε χρόνο στην Κύπρο τέτοιες μέρες γίνονται διάφορες «εκδηλώσεις». Φιέστες και γιορτές στα κατεχόμενα, εκδηλώσεις μνήμης στις ελεύθερες περιοχές.
Η αδιαλλαξία εμπόδισε και συνεχίζει να εμποδίζει τη λύση εδώ και 48 χρόνια. Και φέτος η λύσης διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας μοιάζει να είναι πιο μακριά από ποτέ.
Ένα αβύθιστο αεροπλανοφόρο
Ωστόσο το Κυπριακό δεν είναι ένα πρόβλημα που γεννήθηκε το 1974.
Η Κύπρος άλλωστε καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας της λόγω της γεωστρατηγικής της θέσης στο χάρτη αποτελούσε σταθερό στόχο διαφορετικών κατακτητών. Με τους κατοίκους της να χαρακτηρίζονται πάντα «φιλήσυχοι» και να προτιμούν να μένουν μακριά από αντιδράσεις.
Όταν η Μεγάλη Βρετανία αποφάσισε ότι χρειάζεται μία βάση στη Μεσόγειο, στο σταυροδρόμι τριών ηπείρων – Ευρώπης, Αφρικής και Ασίας – που θα της έδινε τη δυνατότητα να ελέγχει τις αποικίες της, η φιλήσυχη φύση των Κυπρίων ήταν αυτή που έκανε την επιλογή ανάμεσα σε Κύπρο και Κρήτη πιο εύκολη.
Στην Κύπρο τα πρώτα χρόνια δεν έμπαινε κανένα ζήτημα διαχωρισμού Τουρκοκυπρίων και Ελληνοκυπρίων. Για πολλούς άλλωστε το Κυπριακό ως αποικιακό ζήτημα ξεκινά από το 1914 οπότε και η Βρετανία προσάρτησε την Κύπρο καθιστώντας την «αποικία του στέμματος».
Η αγγλοκρατία
Αρχικά οι ελληνοκύπριοι θεώρησαν πως η αγγλοκρατία θα μπορούσε να ανοίξει το δρόμο για ένωση με την Ελλάδα. Ένα αφήγημα που ήταν μέρος της «Μεγάλης Ιδέας».
Ακόμα και οι τουρκοκύπριοι θεώρησαν ως θετική μετάβαση αρχικά την αγγλοκρατία, έως ότου αρχίσει να καλλιεργείται ο φόβος για ένωση με την Ελλάδα και ότι θα είχαν τύχη ανάλογη με αυτή την τουρκοκρητικών και θα υποχρεώνονταν να εγκαταλείψουν το νησί.
Ο διχασμός
Ο βρετανός υπουργός Αποικιών Κριτζ Τζόουνς σε δήλωση του στη Βουλή των Κοινοτήτων το 1946, αποφάσισε να αναθέσει την εκπόνηση του Συντάγματος στην Διασκεπτική Συνέλευση, στην οποία θα συμμετείχαν εκπρόσωποι του πληθυσμού του νησιού. Μία πρόταση που δίχασε τους ελληνοκύπριους με τους δεξιούς να έχουν σύνθημα «Ενωσις και μόνον Ενωσις», να απορρίπτουν την πρόταση ενώ η Αριστερά, με σύνθημα «Αυτοκυβέρνηση – Ενωση» αποδέχθηκε την πρόταση των Βρετανών με τους εκπροσώπους της να συμμετέχουν στη Διασκεπτική Συνέλευση. Στην Συνέλευση συμμετείχαν τελικά 18 από τα 32 άτομα που προσκλήθηκαν: δέκα Ελληνοκύπριοι, επτά Τουρκοκύπριοι (όλοι όσοι προσκλήθηκαν) και ένας Μαρωνίτης, ωστόσο εξ αιτίας της απροθυμίας των βρετανών για παραχώρηση αυτοδιάθεσης, η Διασκεπτική Συνέλευση ναυάγησε το 1948.
Στο παιχνίδι μπήκε και η Ορθόδοξη Εκκλησία της Κύπρου το 1950 οπότε και οργάνωσε το Ενωτικό Δημοψήφισμα, δίνοντας δικαίωμα ψήφου μόνο στους ελληνοκύπριους. Η διάθεση για ένωση με την Ελλάδα φάνηκε, ωστόσο οι τουρκοκύπριοι προβάλανε έντονη αντίδραση στο δημοψήφισμα και το ενδεχόμενο της Ένωσης και με διαδηλώσεις.
Αξίζει να σημειωθεί ότι πριν την έναρξη των του ένοπλου αντιαποικιακού αγώνα της ΕΟΚΑ το 1955, στην Κύπρο υπήρχαν 619 χωριά, τα 393 ήταν αποκλειστικά ή κυρίως ελληνοκυπριακά, 120 τουρκοκυπριακά και 106 μικτά. Μικτές ήταν και οι μεγάλες πόλεις με χωριστές συνοικίες. Η κάθε κοινότητα είχε τη γλώσσα και τη θρησκεία της, δικό της σύστημα εκπαίδευσης καθώς και δικό της Οικογενειακό και Κληρονομικό Δίκαιο.
Η ΕΟΚΑ και ο Γρίβας
Η ελληνοκυπριακή ΕΟΚΑ είχε αρχηγό τον Κύπριο απόστρατο αξιωματικό του Ελληνικού Στρατού Γεώργιο Γρίβα, που έθετε στόχο την Ένωση με την Ελλάδα.
Ο Γρίβας ήταν γνωστός για τη δράση του και τα φρονήματα του, ως ιδρυτής της οργάνωσης «Χ» στην Κατοχή, με δράση εναντίον του ΕΑΜ. Μία οργάνωση που απολάμβανε «προνομιακής σχέσης με την Ειδική Ασφάλεια» του κατοχικού καθεστώτος, είχε «μηδενική αντιστασιακή δράση» και έχαιρε της «ανοχής των Γερμανών». Η εν λόγω οργάνωση στο τέλος της κατοχής πήρε όπλα από τους Βρετανούς, με τα οποία τα μέλη της αγωνίστηκαν στα Δεκεμβριανά του 1944.
Απέναντι στις εξελίξεις οι τουρκοκύπριοι τάχθηκαν κατά της Ένωσης και συντάχθηκαν με τους Άγγλους.
Ο ρόλος του Ήντεν
Τις εξελίξεις εκμεταλλεύθηκε και ο πρωθυπουργός της Βρετανίας, Άντονι Ήντεν, ο οποίος και παρότρυνε τον τουρκικό παράγοντα να εμπλακεί στο ζήτημα.
Σε αυτό το πλαίσιο η Τουρκία, επικαλούμενη την προστασία της τουρκοκυπριακής κοινότητας, πέτυχε να καταστεί ισότιμος συνομιλητής για τη διευθέτηση του προβλήματος.
Ήδη από το 1956, η Βρετανία έβαλε στο τραπέζι το ζήτημα της χωριστής αυτοδιάθεσης των δύο κοινοτήτων Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων. Από τη στιγμή δε που άρχισε να διαφαίνεται ενδεχόμενο ανεξαρτητοποίησης, οι Τουρκοκύπριοι προέβαλαν το αίτημα για διαίρεση του νησιού σε δύο κράτη («taksim», διχοτόμηση). Στη λογική της διχοτόμησης κινήθηκε και η Βρετανική Κυβέρνηση του Χάρολντ Μακμίλαν από τον Ιανουάριο του 1957.
Το 1958
Η αντιπαλότητα μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων συνέχισε να καλλιεργείται με τα πρώτα δικοινοτικά επεισόδια που είχαν σαν αποτέλεσμα συγκρούσεις και νεκρούς και από τις δύο πλευρές να ξεσπούν το καλοκαίρι του 1958 και μάλιστα με βιαιότητα που δημιουργούσε την εντύπωση αδύνατης συμβίωσης μεταξύ των δύο κοινοτήτων.
«Η 7η Ιούνη 1958 είναι το σημαντικότερο σημείο καμπής στην ιστορία των Τουρκοκυπρίων. Τη νύχτα της 7ης προς 8η Ιούνη κάποιοι μπήκαν στα θερινά σινεμά λέγοντας ότι οι Ρωμιοί χτύπησαν τουρκικές συνοικίες και έβγαλαν τον κόσμο στους δρόμους. Ολοι έτρεξαν με ό,τι βρήκαν μπροστά τους». Αμέσως επιβλήθηκε στρατιωτικός νόμος. «Τα γεγονότα της 7ης Ιούνη δε σταμάτησαν εύκολα. Επεκτάθηκαν σ’ όλο το νησί. Εγιναν πολλοί σκοτωμοί τότε. Στην αρχή ήταν φανερό ότι δε χρησιμοποιήθηκαν τα όπλα της ΕΟΚΑ. Και οι δύο πλευρές χρησιμοποιούσαν μαχαίρια, ξύλα, σούβλες και άλλα. Σπάνια χρησιμοποιήθηκαν πυροβόλα όπλα. Στη Λεμεσό γίνονταν περίεργα πράγματα. Τη μια μέρα σκότωναν έναν Τούρκο και την άλλη έναν Ρωμιό. Κάθε φορά επιβαλλόταν κατάσταση έκτακτης ανάγκης και μόλις τελείωνε η απαγόρευση κυκλοφορίας όποιος είχε σειρά σκότωνε τον άλλο». Το τρίμηνο από Ιούνη έως Αύγουστο του 1958 σκοτώθηκαν στην Κύπρο 208 άνθρωποι, 103 Ελληνες και 105 Τούρκοι. («Η άνοδος του Ντενκτάς στην κορυφή», Αρίφ Χασάν Ταχσίν, εκδ. ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ.)
Στην «ελληνοκυπριακή» Κύπρο την 1η Απρίλη γιορτάζεται η επέτειος ίδρυσης της ΕΟΚΑ από τον Γρίβα και στην «τουρκοκυπριακή» Κύπρο την 1η Αυγούστου γιορτάζεται η επέτειος ίδρυσης της ΤΜΤ, η απάντηση της Άγκυρας στην ΕΟΚΑ…
Η ΤΜΤ
Η ΤΜΤ ήταν παραστρατιωτική οργάνωση ελεγχόμενη από την Τουρκία, που ιδρύθηκε στην Κύπρο το 1957 από τον Ραούφ Ντενκτάς και τον τούρκο στρατιωτικό Ριζά Βουρουσκάν.
Στην ιδρυτική ομάδα, κατά τον Ντενκτάς, ήταν ο διοικητικός ακόλουθος του τουρκικού προξενείου Κεμάλ Τανρισεβντί και ο γιατρός Μπουρχάν Ναλμπάντογλου. Εμπλοκή στην υποκίνηση της δράσης της φέρονται να είχαν και οι βρετανικές μυστικές υπηρεσίες, στο πλαίσιο του ρόλου του Λονδίνου στο Κυπριακό. Τα μέλη της αποκαλούνταν «μουτζαχεντίν».
Η ΤΜΤ υποστήριζε ότι ήταν «η δύναμη που θα εμπόδιζε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα».
Μια εθνικιστική οργάνωση που χρηματοδοτούνταν και εξοπλιζόταν από την Αγκυρα και στόχευε εκτός από Ελληνοκύπριους και τουρκοκύπριους αριστερούς. Μεταξύ των πλέον γνωστών θυμάτων ο Τουρκοκύπριος Ντερβίς Αλί Καβάζογλου, στέλεχος της ΚΕ του ΑΚΕΛ, που δολοφονήθηκε μαζί με τον Κώστα Μισιαούλη το 1965.
Στα εγκλήματα της ΤΜΤ και η βομβιστική ενέργεια εναντίον του Γραφείου Τουρκικού Τύπου για να δικαιολογηθεί η επίθεση στους Ελληνοκύπριους του Κοντέμενου. Τουρκοκύπριοι αριστεροί σημειώνουν ότι υπήρχε τουρκοκυπριακό και ελληνοκυπριακό παρακράτος, συνεργάζονταν, και μάλιστα με αμερικανική οικονομική βοήθεια. Σειρά προβοκατόρικων ενεργειών και δολοφονιών έχουν αποδοθεί στην ΤΜΤ και από την τουρκοκυπριακή εφημερίδα «Αβρούπα» του Σενέρ Λεβέντ.
Συμφωνίες Ζυρίχης – Λονδίνου
Οι Συμφωνίες Ζυρίχης – Λονδίνου που υπογράφηκαν το 1959 και επιβλήθηκαν χωρίς ωστόσο να λύσουν το Κυπριακό πρόβλημα. Οι Συνθήκες τέθηκαν σε ισχύ από τις 16 Αυγούστου 1960 και με αυτές ιδρύθηκε η Κυπριακή Δημοκρατία. Με κύριο αποσταθεροποιητικό παράγοντα την πρόβλεψη ύπαρξης «εγγυητριών δυνάμεων». Ενός θεσμού ο οποίος νομιμοποιούσε τη διαρκή επέμβαση.
Είναι ενδεικτικό ότι το καθεστώς που επιβλήθηκε στην Κυπριακή Δημοκρατία μέσω των συνθηκών Ζυρίχης Λονδίνου, ήταν ιδιαίτερα δύσκαμπτο και στηριζόταν στη δυαδική αρχή, δηλαδή στη συνεργασία των κοινοτήτων που τις διαχώριζε το ίδιο το Σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας, με βάση την καταγωγή, τη γλώσσα, την πολιτιστική ταυτότητα και τη θρησκεία.
Σύμφωνα με το Σύνταγμα, ο Πρόεδρος θα ήταν Ελληνοκύπριος, ενώ ο Αντιπρόεδρος Τουρκοκύπριος, με καθέναν από τους δύο να έχει δικαιώματα αναπομπής ή ακόμα και αρνησικυρίας (βέτο) στις αποφάσεις οποιουδήποτε πολιτειακού οργάνου. Πρώτος Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας εξελέγη ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος και αντιπρόεδρος ο Φαζίλ Κιουτσούκ, ηγέτης της τουρκοκυπριακής κοινότητας.
Τα «Ματωμένα Χριστούγεννα»
«Τούρκοι συμπατριώτες, οι στιγμές που περνούμε είναι κρίσιμες για όλους μας. […] Τούρκοι συμπατριώτες, δώστε τα χέρια για μια ειλικρινή συνεργασία με τους Ελληνες. Ζήτω η αδελφική συνεργασία Ελλήνων και Τούρκων της Κύπρου». 21 Δεκεμβρίου 1963. Δημοσιεύεται στη «Χαραυγή» έκκληση προς τους Τουρκοκύπριους, με πρωτοβουλία του Τουρκοκύπριου, μέλους της ΚΕ, Ντερβίς Αλί Καβάζογλου.
Η έκκληση όταν δημοσιεύτηκε ήταν ήδη ξεπερασμένη. Ο κύκλος του αίματος έχει ήδη ανοίξει και ξεκινούν οι διακοινοτικές ταραχές που έμειναν στην Ιστορία ως Ματωμένα Χριστούγεννα.
Τα βιβλία Ιστορίας επιλέγουν να αγγίζουν το θέμα με «ιδιαίτερη προσοχή», ενώ όσοι θυμούνται τα Χριστούγεννα του ’63 παραδέχονται ότι το αίμα έτρεξε και από τις δύο πλευρές και οι αγριότητες περίσσεψαν, με τον φόβο και την καχυποψία να βρίσκουν τη δική τους θέση στο νησί και να προδιαγράφουν νέα δεινά για την Κυπριακή Δημοκρατία.
Τα Ματωμένα Χριστούγεννα ή «τουρκική ανταρσία» ή «οδηγός για γενοκτονία των Τουρκοκυπρίων από τους Ελληνοκύπριους», με τον τίτλο να δίνεται ανάλογα με την πλευρά που βρισκόταν ο καθένας, χωρίς να κοιτάζει στον καθρέφτη του, αποδείχθηκαν ένα καλά οργανωμένο σχέδιο που έβαζε τις βάσεις της διχοτόμησης με την κατάλληλη δράση και παρότρυνση ξένων δυνάμεων.
Το τέλος της ανεξάρτητης Κυπριακής Δημοκρατίας γραφόταν με το αίμα του λαού της. Ηταν η σύγκρουση ομάδων της Οργάνωσης Ακρίτας, που είχε αρχηγό τον τότε υπουργό Εσωτερικών Πολύκαρπο Γιωρκάτζη, και άλλων «καπετανάτων της πρώην ΕΟΚΑ» με την τουρκοκυπριακή εθνικιστική οργάνωση ΤΜΤ του Ραούφ Ντενκτάς.
Ο Ακρίτας είχε στόχο την ένωση με την Ελλάδα και η ΤΜΤ τη διχοτόμηση.
Πολιτική αφορμή για την κρίση του ’63 στην τουρκική προπαγάνδα ήταν τα «13 σημεία» του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου, που υπεβλήθησαν τον Νοέμβριο και κατά τον ίδιο επιχειρούσαν να αναθεωρήσουν άρθρα του Συντάγματος.
Η «Πράσινη Γραμμή»
Τα επεισόδια του 1963 χαρακτηρίστηκαν καθοριστικά για τις εξελίξεις και τότε ορίστηκε για πρώτη φορά η «Πράσινη Γραμμή».
Το πραξικόπημα
Στις 15 Ιουλίου του 1974 η Χούντα του Ιωαννίδη ξεκινά το στρατιωτικό πραξικόπημα στην Κύπρο, στοχεύοντας την ανατροπή του Μακαρίου και την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Επικεφαλής του πραξικοπήματος ο Νίκος Σαμψών, εθνικιστής μαχητής της ΕΟΚΑ και της ΕΟΚΑ Β’. Οι πραξικοπηματίες επικράτησαν και τα ραδιόφωνα μετέδιδαν ότι «ο Μακάριος είναι νεκρός». Ο Μακάριος ωστόσο είχε καταφέρει να διαφύγει στο εξωτερικό με τη βοήθεια των Βρετανών.
Στις 19 Ιουλίου ο Μακάριος εκφωνεί λόγο στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, ευχαριστώντας τους Άγγλους και χαρακτηρίζοντας το πραξικόπημα ως εισβολή της Χούντας στην Κύπρο και κατάλυση της ανεξαρτησίας της.
Ο Μακάριος καλεί το Συμβούλιο Ασφαλείας να παρέμβει με όλα τα πρόσφορα μέσα για την αποκατάσταση της δημοκρατίας.
Ο Σαμφών ορκίζεται «πρόεδρος της Δημοκρατίας».
Οι ΗΠΑ υποστηρίζουν την ανεξαρτησία της Κύπρου, ωστόσο ο αμερικανός ΥΠΕΞ, Χένρι Κίσινγκερ απορρίπτει την πρόταση για υποστήριξη του Μακαρίου. Η Βρετανία συνιστά «αυτοσυγκράτηση» και η τουρκική κυβέρνηση θέτει το στρατό της σε επιφυλακή κάνοντας λόγο για ανατροπή της συνταγματικής τάξης.
Η εισβολή στις 20 Ιουλίου 1974
Στη συνεδρίαση του το Συμβούλιο Ασφαλείας δεν παίρνει απόφαση και 20 Ιουλίου 1974, γίνεται η πρώτη τουρκική εισβολή. Τα λόγια του Μακαρίου χρησιμοποιήθηκαν και από την Τουρκία, για να δικαιολογήσει την εισβολή.
Το σχέδιο Αττίλας δεν συναντά καμία αντίσταση.
Η δεύτερη πράξη γράφεται στις 14 Αυγούστου 1974…
