Γιατί η Τουρκία άνοιξε τις… πύλες της κολάσεως – Η εργαλειοποίηση του προσφυγικού

Η Τουρκία είναι η χώρα που με βάση τα στοιχεία του ΟΗΕ έχει στο έδαφός της τον μεγαλύτερο αριθμό προσφύγων. Χώρα που συνορεύει με τη ΣΥΡΙΑ δέχτηκε τον κύριο όγκο των προσφύγων που δημιούργησε η συριακή κρίση. Ο συνολικός αριθμός έφτασε ακόμη και τα 3,6 εκατομμύρια πρόσφυγες.

Σε μεγάλο βαθμό οι πρόσφυγες αυτοί βρήκαν αρχικά καλή υποδοχή. Άλλωστε, η Τουρκία εξαρχής διεκδικούσε να παίξει ρόλο στη μεταπολεμική Συρία και υποστηρίζει συστηματικά ένα μέρος της ένοπλης αντιπολίτευσης στην κυβέρνηση Άσαντ. Σε αυτό το πλαίσιο, η θετική έκφραση αλληλεγγύης στους σύρους πρόσφυγες, που αφορούσε τόσο την τουρκική κυβέρνηση όσο και την τουρκική κοινωνία, ήταν έντονη και πραγματική και αποτελούσε και επένδυση στην μεταπολεμική Συρία.

Όμως, από ένα σημείο και μετά, στο φόντο και της πρώτης εμφάνισης έντονων σημαδιών οικονομικής κρίσης, άρχισαν να υπάρχουν και αντιδράσεις στην παρουσία τόσο μεγάλου αριθμού σύρων προσφύγων, ιδίως στις μεγάλες πόλεις όπως η Κωνσταντινούπολη. Αντιμέτωπη με αυτό η Τουρκία θα υποστηρίξει ότι έχει φτάσει στα όρια της αντοχής της ως προς την αντιμετώπιση του προσφυγικού.

Η «Κοινή Δήλωση» ΕΕ και Τουρκίας
Μετά τις μεγάλες ροές προσφύγων το 2015 και μέχρι το 2016, η Ευρωπαϊκή Ένωση επέμεινε στην ανάγκη η Τουρκία να διατηρήσει μεγάλους αριθμούς προσφύγων στο έδαφός της.

Η Τουρκία θα έπαιρνε επιπλέον ευρωπαϊκούς πόρους για να ανταποκριθεί όπως και διαβεβαιώσεις ότι θα προωθούνταν άλλα αιτήματα, όπως ήταν π.χ. η χωρίς εμπόδια δυνατότητα των τούρκων πολιτών να ταξιδεύουν στην Ευρώπη. Με τη σειρά της η Τουρκία δεσμευόταν ότι δεν θα επέτρεπε στους πρόσφυγες να κινούνται προς την Ευρώπη, παρά μόνο στο πλαίσιο συμπεφωνημένων μετακινήσεων.

Η αλήθεια είναι ότι όντως ως ένα βαθμό η συμφωνία αυτή τηρήθηκε και δεν υπήρξαν οι πολύ μεγάλες ροές του 2015. Όμως, αυτό οφειλόταν και στην αλλαγή στάσης πολλών ευρωπαϊκών κυβερνήσεων, που έκαναν σαφές ότι δεν επιθυμούσαν την εγκατάσταση προσφύγων, με αποκορύφωμα το κλείσιμο του «βαλκανικού διαδρόμου».

Ωστόσο συχνά η Τουρκία διαμαρτυρόταν ότι η ΕΕ δεν υλοποιούσε τη δική της πλευρά τα συμφωνίας, παρότι συνολικά έχουν συναφθεί συμβάσεις για έργα 4,7 δισεκατομμυρίων ευρώ και έχουν δοθεί 3,2 δισεκατομμύρια ευρώ στο πλαίσιο της υλοποίησης της συμφωνίας.

Η νέα αύξηση των προσφύγων από την Ιντλίμπ
Το τελευταίο διάστημα έχουμε την κλιμάκωση των πολεμικών συγκρούσεων γύρω από την περιοχή της Ιντλίμπ. Αιτία η κλιμάκωση των επιχειρήσεων των συριακών κυβερνητικών δυνάμεων που έχουν την υποστήριξη της Ρωσίας και του Ιράν.

Η περιφέρεια της Ιντλίμπ είναι η τελευταία μεγάλη ζώνη αποκλιμάκωσης στη Συρία. Στο εσωτερικό της βρίσκεται μεγάλος αριθμός ένοπλων ισλαμικών οργανώσεων, αλλά πλήθος αμάχων. Η κλιμάκωση των πολεμικών συγκρούσεων που περιλαμβάνουν και βομβαρδισμούς και περιοχών αμάχων, όπως είχαμε δει και σε προηγούμενες συγκρούσεις διαμορφώνει πρώτα και κύρια δυναμικές μετακινήσεων αμάχη εντός της περιοχής (έχει υπολογιστεί ότι υπάρχουν έως και 900.000 άνθρωποι έχουν εκτοπιστεί το τελευταίο διάστημα).

Αυτό γεννά το ενδεχόμενο ένας σημαντικός αριθμός από αυτούς να θελήσει να περάσει τα σύνορα προς την Τουρκία. Όμως, τότε απλώς θα αυξηθεί ακόμη περισσότερο ο αριθμός των προσφύγων που ζουν σε τουρκικό έδαφος και τα προβλήματα που η τουρκική κυβέρνηση υποστηρίζει ότι αυτό δημιουργεί.

Όλα αυτά προστίθενται στους πρόσφυγες που ήδη είναι στην Τουρκία, που η πλειοψηφία τους είναι από τη Συρία, όμως ταυτόχρονα η Τουρκία είναι πέρασμα και για πρόσφυγες και μετανάστες από άλλες χώρες όπως είναι το Αφγανιστάν, το Ιράκ και άλλες περιοχές.

Τα σχέδια της Τουρκίας για τους πρόσφυγες
Ο πιο σημαντικός πολιτικός υπολογισμός που έχει κάνει η Τουρκία δεν αφορά τόσο τη μετακίνηση προσφύγων προς την Ευρώπη, όσο τους όρους επιστροφής των σύρων προσφύγων στη Συρία.

Αυτό δεν αφορά μόνο τη γενική θέση για την επιστροφή των προσφύγων στη μεταπολεμική Συρία (κάτι που εξηγεί γιατί ο κύριος όγκος των προσφύγων από τη Συρία είναι σε γειτονικές περιοχές), αλλά και τα διακηρυγμένα τουρκικά σχέδια για μετακινήσεις μεγάλων αριθμών προσφύγων στις περιοχές της Συρίας που έχει υπό τον έλεγχό της, όπως π.χ. της νέα «ζώνης ασφαλείας» που διεκδίκησε και απέσπασε με τη συναίνεση ΗΠΑ και Ρωσίας σε περιοχές που πριν ήταν υπό τον έλεγχο των κουρδικών δυνάμεων πολιτοφυλακής. Η σκοπιμότητα των μετακινήσεων αυτών αφορά την προσπάθεια αλλαγής της πληθυσμιακής σύνθεσης συγκεκριμένων περιοχών, στο πλαίσιο της προσπάθειας αντιμετώπισης του κουρδικού κινήματος.

Όλα αυτά εντάσσονται, πέραν όλων των άλλων και στην προσπάθεια της Τουρκίας να αποκτήσει μόνιμη παρουσία στη Συρία μέσα από το να παρουσιάζεται ως η δύναμη που όχι μόνο στηρίζει ένα τμήμα της αντιπολίτευσης και άρα δικαιούται να έχει λόγο για τις μεταπολεμικές εξελίξεις αλλά και εγγυάται ουσιαστικά την λειτουργία ενός τμήματος της συριακής επικράτειας, κάτι που πρωτοξεκίνησε να κάνει στην περιοχή της Τζαραμπλούς.

Η διαρκής προσπάθεια να αξιοποιηθούν οι πρόσφυγες ως διαπραγματευτικό χαρτί
Όλο αυτό το διάστημα η Τουρκία όντως βρέθηκε σε πίεση ως χώρα που υποδέχτηκε μεγάλο μέρος των σύρων προσφύγων. Βέβαια είναι και χώρα που είναι ουσιαστικά τμήμα του προβλήματος της συριακής κρίσης. Την ίδια στιγμή είναι η τουρκική κυβέρνηση έχει προσπαθήσει να εκμεταλλευτεί κατ’ επανάληψη τους πρόσφυγες, με κυνισμό, ως διαπραγματευτικό χαρτί. Το έκανε στο παρελθόν και αυτό δείχνει να κάνει και τώρα στην προσπάθειά της να πιέσει τις ευρωπαϊκές χώρες να τη στηρίξουν στη νέα ακόμη μεγαλύτερη πολεμική εμπλοκή της στη Συρία και την κλιμάκωση των συγκρούσεων με τις συριακές κυβερνητικές δυνάμεις.