Ερευνητικό έργο ClepsYdra: Ψηφιακή αποτύπωση της βυθισμένης πολιτιστικής κληρονομιάς

Οι υποθαλάσσιοι αρχαιολογικοί χώροι απειλούνται τόσο από ανθρωπογενείς όσο και από φυσικούς παράγοντες όπως η αλατότητα, τα κύματα και η κίνηση του νερού, τα φύκια, οι κινήσεις άμμου, η διάβρωση των ακτών κ.λ.π. Καθώς ο εντοπισμός τους από τους ερευνητές δεν είναι εύκολος, ο κίνδυνος να καταστραφούν είναι αυξημένος. Ένα νέο σημαντικό ερευνητικό πρόγραμμα με την ονομασία «ClepsYdra», στοχεύει στην ενίσχυση της προσπάθειας διάσωσης των ενάλιων αρχαιολογικών θησαυρών, με συντονιστή το Εργαστήριο Γεωφυσικής Δορυφορικής Τηλεπισκόπησης και Αρχαιοπεριβάλλοντος (GeoSat ReSeArch Lab) του Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών (ΙΜΣ), του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ). Ο πυρήνας του έργου έγκειται στην καθιέρωση νέων μεθόδων και πρωτοκόλλων για την τεκμηρίωση και αξιοποίηση της Πολιτιστικής Κληρονομιάς σε ρηχά θαλάσσια περιβάλλοντα.

Πιο συγκεκριμένα, το έργο «ClepsYdra» θα μεγιστοποιήσει την προσβασιμότητα σε πληροφορίες σχετικά με την τρέχουσα κατάσταση των βυθισμένων αρχαιολογικών θέσεων, διευκολύνοντας τις έρευνες πολιτιστικής κληρονομιάς σε ρηχά υδάτινα περιβάλλοντα. Επιπλέον, θα υποστηρίξει την προώθηση αυτών των περιοχών, την ευαισθητοποίηση των τοπικών κοινωνιών και τη συμμετοχή σε πρακτικές προστασίας και ψηφιακής επιμέλειας. Για την επίτευξη αυτών των στόχων, ενώνουν τις δυνάμεις τους δύο ερευνητικά Ινστιτούτα με διεθνή αναγνώριση, το ΙΜΣ-ΙΤΕ από την Ελλάδα και το ISPC-CNR από την Ιταλία, σε στενή συνεργασία με την Ελληνική Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, με απώτερο στόχο την προώθηση της μελλοντικής συνεργασίας σε μεγαλύτερη κλίμακα.

Η ανατολική Κρήτη προσφέρεται για την επιλογή των πεδίων εφαρμογής, καθώς οι γεωμορφολογικές διεργασίες διαμόρφωσαν αλλαγές μεγάλης κλίμακας στην ακτή του νησιού. Μία σειρά από θέσεις (Κουφονήσι, Χρυσή, Ιεράπετρα) μαρτυρά τη μεταβολή του τοπίου, με αποτέλεσμα προγενέστεροι παράκτιοι οικισμοί να καλύπτονται σήμερα με στρώματα νερού ή/και άμμου και ενδεχομένως να αποκλείονται από την ενδελεχή μελέτη τους από την επιστημονική κοινότητα. Το έργο ολοκληρώνει την αρχαιολογική έρευνα με σύγχρονες μεθοδολογίες και καινοτόμα τεχνολογικά εργαλεία για την τεκμηρίωση της πολιτιστικής κληρονομιάς, προσαρμόζοντας τις πρακτικές για το ρηχό θαλάσσιο περιβάλλον.

Η συμβολή στην τεκμηρίωση της τρέχουσας κατάστασης θα πραγματοποιηθεί μέσω: α) της εναέριας/δορυφορικής τηλεπισκόπησης, με ειδικό στόχο την ιστορική ανακατασκευή της παράκτιας ζώνης και του βυθού β) της ψηφιακής φωτογραμμετρίας με προσαρμογή τηλεχειριζόμενης πλωτής συσκευής και ειδικών πρωτοκόλλων για την αντιμετώπιση της παραμόρφωσης της κάμερας/φακού στο υδάτινο περιβάλλον γ) της πολυπαραμετρικής γεωφυσικής χαρτογράφησης με προσαρμογή αισθητήρων και πρωτοκόλλων για το υγρό περιβάλλον, δ) της εκτίμησης κινδύνου των παράκτιων/υποβυθισμένων θέσεων ενσωματώνοντας ένα σύνολο χωρικών πληροφοριών, ε) της ανάπτυξης πλατφόρμας εικονικής/επαυξημένης πραγματικότητας που θα τροφοδοτείται με τα παραπάνω δεδομένα, με τελικό στόχο την προώθηση της πολιτιστικής κληρονομιάς που βρίσκεται σήμερα βυθισμένη σε ρηχά θαλάσσια περιβάλλοντα.

Ο επιστημονικός υπεύθυνος του έργου Δρ. Νίκος Παπαδόπουλος, Διευθυντής Ερευνών στο ΙΤΕ δήλωσε: «Ο χρόνος είναι σίγουρα η πιο ουσιαστική και διακριτή χροιά της πολιτιστικής κληρονομιάς που, σε συνδυασμό με τον χώρο και τις ανθρώπινες παρεμβάσεις, ευθύνονται για τη διατήρηση των αρχαιολογικών καταλοίπων. Η σημερινή και μελλοντική διατήρησή τους συχνά απειλείται από διάφορους παράγοντες, που οφείλονται κυρίως σε φυσικά φαινόμενα. Αυτό είναι ιδιαίτερα εμφανές όταν ο «χώρος» στον οποίο φιλοξενούνται σήμερα αυτά τα αντικείμενα είναι εχθρικός, καθιστώντας έτσι τη διαδικασία τεκμηρίωσής τους ένα πολύπλοκο και δαπανηρό (αν όχι αδύνατο) έργο. Αυτή είναι η περίπτωση των αρχαιολογικών χώρων κοντά στις σύγχρονες ακτές που κάποτε βρίσκονταν στην ξηρά και τώρα είναι βυθισμένοι, ως αποτέλεσμα της αλλαγής της στάθμης της θάλασσας με την πάροδο του χρόνου».
Το πρόγραμμα «ClepsYdra» χρηματοδοτείται από το Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ) στο πλαίσιο της 2ης Πρόσκλησης υποβολής Ερευνητικών Έργων ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ. για την ενίσχυση Μελών ΔΕΠ και Ερευνητών/τριών και θα έχει διετή διάρκεια.