Με την ένταση των φαινομένων της κλιματικής αλλαγής να μην αφήνει κανένα περιθώριο αδιαφορίας και ολιγωρίας, προβληματισμό – αν μη τι άλλο – προκαλούν τα στοιχεία της 15ης ετήσιας έκθεσης του WWF Ελλάς για την περιβαλλοντική νομοθεσία στην Ελλάδα.
Παρά τις θετικές εξαγγελίες της κυβέρνησης για απολιγνιτοποίηση της χώρας μέχρι το 2028 και απαγόρευση των πλαστικών μίας χρήσης έως το τέλος του 2021, η Ελλάδα συνεχίζει να υστερεί σημαντικά στον τομέα της εφαρμογής της περιβαλλοντικής πολιτικής.
Για άλλη μία χρονιά, ανάμεσα στους 28 της ΕΕ η χώρα μας κατέκτησε τη θλιβερή πρωτιά στις υποθέσεις μη συμμόρφωσης καταδικαστικών αποφάσεων του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με σύνολο 11 υποθέσεις.
Παράλληλα, η Ελλάδα έχει τη δεύτερη θέση σε ανοιχτές υποθέσεις (23) παραβίασης του περιβαλλοντικού δικαίου της ΕΕ με αποτέλεσμα την επιβολή μεγάλων χρηματικών προστίμων.
Για ακόμα μια χρονιά, η εφαρμογή των οδηγιών για τη φύση αποδείχθηκε ελλιπής, γεγονός που οδήγησε, τον περασμένο Ιούλιο, στην παραπομπή της Ελλάδας στο Δικαστήριο της Ε.Ε. για μη συμμόρφωσή της με την οδηγία για τους οικότοπους (οδηγία 92/43/ΕΟΚ).
Όπως αναφέρεται στην παραπομπή, η Ελλάδα δεν έχει καθορίσει τους απαιτούμενους στόχους και μέτρα διατήρησης για τις περιοχές Natura 2000, «θέτοντας σε κίνδυνο την ακεραιότητα του πανευρωπαϊκού δικτύου».
Η έκθεση για το 2019 παρουσιάστηκε σε εκδήλωση το πρωί της Τετάρτης. Μίλησαν οι Δημήτρης Καραβέλλας, γ.γ. του WWF Ελλάς, Θεοδότα Νάντσου, υπεύθυνη πολιτικής του WWF Ελλάς και Γιώργος Χασιώτης, συντονιστής του νομικού τμήματος του WWF Ελλάς.
«Με την κλιματική κρίση να εντείνεται, η προστασία του περιβάλλοντος είναι κυριολεκτικά θέμα ζωής και θανάτου. Μέσα στην τελευταία χρονιά είδαμε κάποιες πολύ ελπιδοφόρες εξελίξεις, όπως οι ανακοινώσεις για την απολιγνιτοποίηση. Όμως, η συνεχιζόμενη προσκόλληση στις εξορύξεις υδρογονανθράκων και οι εξαιρετικά κακές επιδόσεις της Ελλάδας στη διαχείριση των αποβλήτων κρατούν τη χώρα όμηρο μιας ξεπερασμένης λογικής που βλέπει το περιβάλλον σαν φθηνό πόρο προς εκμετάλλευση», σχολίασε η Θεοδότα Νάντσου, υπεύθυνη πολιτικής στο WWF Ελλάς.
Δείτε infographic με τα κύρια σημεία της παρουσίασης:
Απαράδεκτη η διαχείριση αποβλήτων στην Ελλάδα – Τεράστια τα πρόστιμα
Για αυτά τα «στραβοπατήματα», η Ελλάδα καλείται να πληρώσει τεράστια ποσά σε πρόστιμα.
Ενδεικτικό είναι το παράδειγμα των χωματερών.
Η χώρα μας κατατάσσεται στις χαμηλότερες θέσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην ανακύκλωση αποβλήτων και εμμένει στην απαράδεκτη πρακτική της ταφής του σχεδόν 95% των αποβλήτων (το υψηλότερο στην ΕΕ – ο αντίστοιχος ευρωπαϊκός Μ.Ο. ανέρχεται στο 45%).
Η Ελλάδα παραμένει η μόνη χώρα της EE που έχει εις βάρος της τέσσερις ευρωκαταδίκες, όλες σχετικές με τη διαχείριση αποβλήτων, για τις οποίες κατέβαλε την τελευταία χρονιά περίπου 24 εκατ. Ευρώ.
«Μελανό» σημείο οι εξορύξεις υδρογονανθράκων
Η τελευταία χρονιά χαρακτηρίζεται από μία πρωτοφανή σπουδή στις παραχωρήσεις δικαιωμάτων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων, οι οποίες πραγματοποιήθηκαν χωρίς καμία διαφάνεια και μέσα σε ένα άκρως ελαστικό νομοθετικό πλαίσιο που ευνοεί τις πετρελαϊκές εταιρείες.
Υπενθυμίζεται ότι το σχετικό νομοσχέδιο πέρασε από τη Βουλή τον Οκτώβριο.
Συνολικά, μέσα στο 2019 παραχωρήθηκαν για έρευνα και εξόρυξη 4 θαλάσσια «οικόπεδα» (Δυτικά-Νοτιοδυτικά της Κρήτης, Κυπαρισσιακό και Ιόνιο), συνολικής έκτασης 50.000 τ.χλμ.
Μάλιστα, οι περισσότερες από τις περιοχές που έχουν παραχωρηθεί συνολικά το προηγούμενο διάστημα, περιλαμβάνουν εξ ολοκλήρου ή μερικώς πολλές προστατευόμενες περιοχές Natura 2000, καθώς και περιοχές που προστατεύονται με ειδικότερα καθεστώτα.
Σημαντική πρόσφατη εξέλιξη ήταν η γνωμοδότηση της Επιτροπής Φύση 2000, επίσημου γνωμοδοτικού οργάνου της πολιτείας για θέματα προστασίας της βιοποικιλότητας, για τις επιπτώσεις στην ελληνική φύση από την εκμετάλλευση υδρογονανθράκων.
Συγκεκριμένα, η Επιτροπή Φύση 2000 θεωρεί τις εξορύξεις ως απειλή, διαπιστώνει σοβαρή υποβάθμιση του πλαισίου προστασίας των περιοχών Natura, και επισημαίνει ότι υπάρχουν σοβαρές περιβαλλοντικές ελλείψεις στις συμβάσεις παραχώρησης.
Η εμμονή στον λιγνίτη κοστίζει
Όσον αφορά στην ενέργεια, η έκθεση της WWF επισημαίνει ότι: «Η καταδικασμένη να αποτύχει απόπειρα της πώλησης του 40% του λιγνιτικού χαρτοφυλακίου της ΔΕΗ κυριάρχησε σε εθνικό επίπεδο».
Παράλληλα, εγκρίθηκαν παρατάσεις στη λειτουργία των λιγνιτικών σταθμών Αμυνταίου Ι και ΙΙ και Καρδιάς ΙΙΙ και IV, κατά παράβαση του ευρωπαϊκού κεκτημένου.
Όπως φαίνεται στον παρακάτω πίνακα, οι τιμές των δικαιωμάτων εκπομπών έχουν εκτοξευθεί μέσα στα τελευταία χρόνια.
Αυτό αποδεικνύει ότι παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από ορυκτά καύσιμα είναι εξαιρετικά ακριβή και επομένως μη βιώσιμη, ιδίως αν ληφθούν υπόψη και οι εκπομπές των λιγνιτικών σταθμών.
Το WWF Ελλάς πήρε ξεκάθαρη στάση κατά του ανοίγματος της αγοράς λιγνίτη, η οποία επί της ουσίας διαιωνίζει την εξάρτηση της Ελλάδας από το κάρβουνο και υπονομεύει τις πολιτικές της ΕΕ για απεξάρτηση από τον άνθρακα.
Έλλειψη διαφάνειας στον περιβαλλοντικό έλεγχο
Ο κρίσιμος θεσμός της περιβαλλοντικής επιθεώρησης υπέστη περαιτέρω πολιτική απαξίωση μέσα στο 2019, αφού καταργήθηκε η Ειδική Γραμματεία Σώματος Επιθεωρητών και Ελεγκτών του ΥΠΕΝ, μαζί με τη θέση του ειδικού γραμματέα, με τις αρμοδιότητές της να μεταφέρονται απευθείας στον υπουργό, ενισχύοντας έτσι, την εξάρτηση των επιθεωρητών περιβάλλοντος στην εκάστοτε πολιτική ηγεσία του υπουργείου.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί πως κατά το τελευταίο έτος, οι επιθεωρητές περιβάλλοντος εισηγήθηκαν στον αρμόδιο υπουργό Σωκράτη Φάμελλο 83 αποφάσεις επιβολής προστίμων συνολικού ύψους 1.793.280 ευρώ, με τις 72 τουλάχιστον να παραμένουν ακόμα ανυπόγραφες.
Όπως φαίνεται στον παρακάτω πίνακα, το έργο των επιθεωρητών περιβάλλοντος του ΥΠΕΝ παρουσιάζει τάση μείωσης των ελέγχων.
Η μη υπαγωγή του σώματος επιθεωρητών περιβάλλοντος στη νεοσυσταθείσα Αρχή Διαφάνειας του ν. 4622/2019 για το επιτελικό κράτος είναι δείγμα του διαχρονικού και διακομματικού πολιτικού παραγκωνισμού του περιβαλλοντικού ελέγχου και της διαρκούς υποβάθμισής του στο ευρύτερο πλαίσιο του ελεγκτικού ρόλου του κράτους.
Από το 2008, το WWF Ελλάς έχει ζητήσει την ίδρυση ανεξάρτητης αρχής περιβαλλοντικών επιθεωρήσεων με αναφορά στη Βουλή.
Ερωτήματα για το επενδυτικό νομοσχέδιο και το Ελληνικό
Προβληματική φύση έχουν ορισμένες τροποποιήσεις του επενδυτικού νομοσχεδίου της τωρινής κυβέρνησης, το οποίο ψηφίστηκε από τη Βουλή τον Νοέμβριο.
Στο πλαίσιο της δημοσίας διαβούλευσης, το WWF Ελλάς είχε επισημάνει την προβληματική φύση συγκεκριμένων τροποποιήσεων που έχουν ως αποτέλεσμα την παράκαμψη συγκεκριμένων κριτηρίων περιβαλλοντικής ποιότητας του Ευρωπαϊκού Ταμείου Στρατηγικών Επενδύσεων (EFSI) και την αύξηση του συντελεστή δόμησης.
To ελληνικό τμήμα του Παγκόσμιου Ταμείου για τη Φύση καταλήγει ότι: «Συνολικά, ο ν. 4635/2019 χαρακτηρίζεται από μια διάθεση απορρύθμισης της οικονομικής δραστηριότητας, συμπεριλαμβανόμενης της περιβαλλοντικής απορρύθμισης, γεγονός το οποίο θα έχει σαφώς αρνητικό αντίκτυπο στην περιβαλλοντική βιωσιμότητα της ελληνικής οικονομίας. Έρχεται επίσης σε αντίθεση προς τις κατευθυντήριες γραμμές της ΕΕ ως προς την ανακατανομή των δημοσίων χρηματοροών και οικονομικών κινήτρων που παρέχουν τα κράτη, προς περιβαλλοντικά βιώσιμες οικονομικές δραστηριότητες».
Παράλληλα, μία σαφής τάση των τελευταίων ετών είναι η «διάσπαση» της διαδικασίας περιβαλλοντικής αδειοδότησης, η οποία, με περιπτωσιολογικές τροποποιήσεις, χάνει τα ενιαία χαρακτηριστικά της. Ένα παράδειγμα είναι η συνεχής αλλαγή της ειδικής διαδικασίας αδειοδότησης του σχεδίου ολοκληρωμένης ανάπτυξης του μητροπολιτικού πόλου Ελληνικού.
Θετικές εξελίξεις για απολιγνιτοποίηση, αιγιαλό, αυθαίρετα και πλαστικά
Πέρα από τα αρνητικά, υπήρξε πρόοδος στα παρακάτω:
- Η σημαντική ανακοίνωση του Κυριάκου Μητσοτάκη για δέσμευση της Ελλάδας για ολική απεξάρτηση από τον λιγνίτη μέχρι το 2028.
- Η θέσπιση του Εθνικού Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης και η αυξημένη φιλοδοξία του Εθνικού Σχεδίου για την Ενέργεια και το Κλίμα, ειδικά σε σχέση με τους στόχους για τις ΑΠΕ και την ενεργειακή εξοικονόμηση.
- Οι βελτιωτικές τροποποιήσεις στον νόμο για τον αιγιαλό από την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ. Στην αρχική του μορφή, το νομοσχέδιο αυτό επέτρεπε τις παραχωρήσεις χρήσης και τις τακτοποιήσεις αυθαιρέτων στην παράκτια και παρόχθια ζώνη.
- Η απόφαση-σταθμός του ΣτΕ για τα αυθαίρετα σε δασική γή. Με την απόφαση αυτή, ακυρώθηκε ως αντισυνταγματική η υπουργική απόφαση που προέβλεπε την εξαίρεση των οικιστικών πυκνώσεων από τη διαδικασία ανάρτησης και κύρωσης των δασικών χαρτών.
- Η δέσμευση της τρέχουσας κυβέρνησης για εφαρμογή της νέας οδηγίας (ΕΕ) 2019/904 για κατάργηση ορισμένων πλαστικών μιας χρήσης ένα χρόνο νωρίτερα από την καταληκτική ημερομηνία εφαρμογής (Ιούνιο 2020, αντί για Ιούλιο 2021).
