Οι επιπτώσεις από το νέο αεροδρόμιο
Μέρος Γ´
Μεγάλες ευκαιρίες για την πόλη του Ηρακλείου
Το Ηράκλειο βρίσκεται μπροστά σε μια μεγάλη ευκαιρία
Σε όλη μας τη ζωή, ως Ηρακλειώτες, ακούμε παράπονα για τον ανορθόδοξο τρόπο με τον οποίο αναπτύσσεται το Ηράκλειο, τις άστοχες επιλογές του αρχικού πολεοδομικού σχεδίου , που κατέστρεψε τα περισσότερα παλιά κτίρια και αλλοίωσε το χαρακτήρα της πόλης , χωρίς να δημιουργήσει ένα βιώσιμο αστικό περιβάλλον, ένα απλό και λειτουργικό σύστημα κυκλοφορίας και αρκετούς και σωστά κατανεμημένους κοινόχρηστους χώρους και ζώνες πρασίνου. Για την κατάσταση αυτή προβάλλονται πολλοί λόγοι, αλλά ένας είναι ξεκάθαρος ,ότι ποτέ δεν υπήρξε στρατηγικό σχέδιο για μια συγκροτημένη πορεία για την οργάνωση και την επέκταση της πόλης, πριν η αυθαίρετη δόμηση επικρατήσει και αποτελέσει ισχυρό εμπόδιο ορθολογικού σχεδιασμού.
Δεν υπάρχουν πλέον πολλά περιθώρια αλλαγής αυτής της κατάστασης και αν προκύψουν ευκαιρίες πρέπει να αξιοποιηθούν και να δράσουμε με σωστό τρόπο. Η μετεγκατάσταση του αεροδρομίου Νίκος Καζαντζάκης από την Νέα Αλικαρνασσό στο Καστέλι προσφέρει μια μοναδική και καθοριστική δυνατότητα να δημιουργηθεί στο χώρο αυτό ένα πρότυπο project αστικής ανάπτυξης σε μια από τις πιο σημαντικές, όμορφες και στρατηγικού χαρακτήρα ζώνες του κόλπου του Ηρακλείου. Επομένως είναι επιτακτική ανάγκη και στρατηγική επιλογή , άμεσα, να ξεκινήσει ο σχεδιασμός για την αξιοποίηση και εκμετάλλευση της εδαφικής έκτασης που αποδεσμεύεται.
Η εμπειρία από τον τρόπο δράσης του κράτους σε τέτοιες ευκαιρίες είναι θλιβερή.
Η χρόνια εγκατάλειψη και τελικά το ξεπούλημα της έκτασης της Πρώην Αμερικανικής Βάσης Γουρνών( ΠΑΒΓ)αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα. Παρόμοιο παράδειγμα αποτελεί και η έκταση στη Νέα Μάκρη Αττικής. Εξήγηση αυτής της κατάστασης αποτελεί η καθυστερημένη μελέτη για τις εναλλακτικές χρήσεις του διαθέσιμου χώρου, η χαρακτηριστική καθυστέρηση του δημόσιου τομέα να παρέμβει και η έλλειψη οράματος. Το αεροδρόμιο Ν Καζαντζάκης δεν πρέπει να έχει αυτή τη μοίρα.
Ποίες χρήσεις προτείνονται στο παλαιό αεροδρόμιο. Πως προχωράμε για να γίνει πράξη το όραμά μας.
Για το πρώτο ερώτημα αρμόδιοι να απαντήσουν είναι οι φορείς της πόλης, με καθοριστική την άποψη του δήμου Ηρακλείου, ύστερά από ουσιαστικό διάλογο με τη πολιτεία στη βάση προτάσεων που υπηρετούν το δημόσιο τοπικό συμφέρον. Όσον αφορά, όμως, τη διαδικασία και τους τρόπους πραγμάτωσης του οράματος το παράδειγμα άλλων μεγάλων πόλεων που αντιμετώπισαν παρόμοιες ευκαιρίες και εφάρμοσαν μεγάλης κλίμακας προγράμματα παρέμβασης στο αστικό περιβάλλον, μπορούν να αποτελέσουν καλό παράδειγμα.
Το Όσλο της Νορβηγίας είναι ένα ενδιαφέρον παράδειγμα. Κτισμένο σε μια παράκτια περιοχή , στην οποία κυριαρχεί εμπορικό λιμάνι, αποφάσισε τη δεκαετία του 1980 ότι η ακτογραμμή ανήκε κατά προτεραιότητα στους πολίτες και όποιες λειτουργίες και εμπορικές δραστηριότητες δεν επιτρεπόταν να αποκόπτουν την πρόσβαση στην παράκτια ζώνη. Το 2000 το δημοτικό συμβούλιο οριστικοποίησε το όραμά του για το « Σχέδιο Πόλης Φιόρδ», ένα μακρόπνοο σχέδιο που σε φάσεις μετατρέπει ολόκληρη την παράκτια ζώνη σε μια περιοχή οικιστική, εμπορική , πολιτιστική και ψυχαγωγική , συνδέοντας την παραλία με την υπόλοιπη πόλη με την εφαρμογή μιας σειράς αρχιτεκτονικών και πολεοδομικών μελετών που ανατέθηκαν με διεθνείς διαγωνισμούς. Με τις συγκεκριμένες παρεμβάσεις το Όσλο προικίσθηκε με διάφορα οικοδομήματα, από τα μεγαλύτερα της Σκανδιναβίας.( σχετικό το άρθρο του Ανδρελα Γιακουμάτου, «Όσλο , η Βαρκελώνη του Βορεά», εφημερίδα Καθημερινή 21ης Αυγούστου 2022). Πως το πέτυχαν; Ίδρυσαν το Δημοτικό Γραφείο Σχεδιασμού για την παράκτια ζώνη, το οποίο είχε την πλήρη αρμοδιότητα και ευθύνη να υλοποιήσει το ολοκληρωμένο σχέδιο παρέμβασης στη συγκεκριμένη περιοχή. Το συγκεκριμένο σχέδιο προέβλεπε χιλιάδες οικιστικές μονάδες, κτίρια γραφείων, εμπορικά καταστήματα, τουριστικά συγκροτήματα, πάρκα και χώρους πολιτισμού και αναψυχής , κατά μήκος ενός μεγάλου και ενιαίου δρόμου που συνδέει όλες αυτές τις εγκαταστάσεις και δραστηριότητες με το εσωτερικό της πόλης. Στην υλοποίηση του εν λόγω σχεδίου είχε ενεργό συμμετοχή ο λαός , σε συνεργασία με το κράτος και τους ιδιωτικούς φορείς. Οι τελευταίοι χρηματοδότησαν μεγάλο μέρος της επένδυσης.
Ένα άλλο παράδειγμα, το οποίο είναι και κοντά μας, είναι η αστική ανάπλαση της πόλης Λεμεσού της Κύπρου. Μια πόλη με πληθυσμό 180.000 κατοίκων , με μεγάλο λιμάνι και πολλά κοινά σημεία με το Ηράκλειο, που εμφάνιζε σημάδια κόπωσης στο οικιστικό απόθεμα και τις υποδομές. Το 2003 η πόλη ξεκίνησε την εφαρμογή ενός Στρατηγικού Σχεδίου Ολοκληρωμένης Αστικής Ανάπτυξης, για την επίλυση πολλών αστικών προβλημάτων, όπως οι εγκατελελειμμένοι χώροι, ζητήματα πολεοδομίας,θέματα αστικής κινητικότητας και πολιτιστικής κληρονομιάς. Το « Σχέδιο Αστικής Ανάπλασης Λεμεσού» έχει αναζωογονήσει τόσο το κέντρο της πόλης , όσο και την παραλιακή περιοχή( ζώνη λιμανιού) και έχει φέρει νέα πνοή και σημαντικές οικονομικές ευκαιρίες στην αστική περιοχή. Η υλοποίηση του project τέθηκε υπό την ευθύνη της πόλης και την ενεργό συμμετοχή των πολιτών και συμμετείχαν όλα τα επίπεδα τοπικής, περιφερειακής και κεντρικής διοίκησης για τη λήψη αποφάσεων , νομικών εγκρίσεων και τη χρηματοδότηση. Μεγάλα χρηματικά ποσά αντλήθηκαν από την Ευρωπαϊκή Ένωση και τον ιδιωτικό τομέα.
Σιδηροδρομική πρόσβαση στο ΝΔΑ Ηρακλείου στο Καστέλι
Στο σημείο αυτό τονίζουμε ξανά την ανάγκη σύνδεσης του ΝΔΑ με τον Βόρειο Οδικό Άξονα Κρήτης( ΒΟΑΚ), με μέσο σταθερής τροχιάς που πρέπει να μελετηθεί τώρα , ακόμη και αν τα σημερινά οικονομικά και τεχνικά δεδομένα δεν κάνουν εφικτή την κατασκευή του.Μια απλή σύγκριση της Κρήτης με άλλα νησιά της Μεσογείου αρκεί για να πείσει πόσο αναγκαία είναι μια τέτοια σύνδεση και πόσο πίσω έχει μείνει η Κρήτη σε αυτό το θέμα. Η Σικελία έχει σιδηροδρομικό δίκτυο 1.369 χιλιομέτρων που συνδέει όλες τις μεγάλες πόλεις και επαρχίες του νησιού μεταξύ τους, με τις ευρύτερες περιφέρειες και με το αεροδρόμιο στο Παλέρμο. Η Σαρδηνία έχει 1.038 χιλιόμετρα δίκτυα σιδηροδρόμων που συνδέουν τις μεγάλες πόλεις με τα δύο αεροδρόμια του Κάλιαρι και της Όλμπιας, από τα οποία τα πρώτα κατασκευάστηκαν το 1861! Η Κορσική με έκταση 8.680 τετραγωνικών χιλιομέτρων , σχεδόν ίση σε μέγεθος με την Κρήτη( 8.450 τετρ. Χιλιόμετρα) και με το μισό πληθυσμό της Κρήτης έχει σιδηροδρομικό δίκτυο 232 χιλιομέτρων που συνδέει τις μεγάλες πόλεις μεταξύ τους και με τα αεροδρόμια του Κάλβι, της Μπάστιας και του Ατζάκιο. Και η Μαγιόρκα , με την οποία συχνά συγκρίνεται η Κρήτη , παρόλο που είναι η μισή σε έκταση από την Κρήτη, έχει 77 χιλιόμετρα δικτύου σιδηροδρόμων που συνδέουν όλο το νησί με την Πάλμε και το αεροδρόμιο.Μάλιστα η Μαγιόρκα απέκτησε την πρώτη γραμμή της το 1875. Αυτές οι ενδεικτικές συγκρίσεις αποδεικνύουν πόσο πίσω είναι η Κρήτη στο θέμα των κυκλοφοριακών συνδέσεων και των υποδομών στον τομέα των μεταφορών. Η κατασκευή του μέσου σταθερής τροχιάς πρέπει επιτέλους να δρομολογηθεί από την πολιτεία.
Πως προχωράμε λοιπόν στο Ηράκλειο
Από τα παραδείγματα των αστικών αναπλάσεων που παραθέσαμε παραπάνω και εφαρμόστηκαν με επιτυχία στη Νορβηγία και την Κύπρο, μπορούμε να εξάγουμε χρήσιμα συμπεράσματα, τα οποία θα μας βοηθήσουν στη σωστή αξιοποίηση του χώρου του αεροδρομίου Νίκος Καζαντζάκης, μετά την μετεγκατάστασή του, όπως:
• Απαιτείται η διατύπωση ενός οράματος για την περιοχή.
• Το όραμα θα υλοποιηθεί με την ενεργό συμμετοχή όλων των εμπλεκόμενων: τοπικής αυτοδιοίκησης, πολιτών,φορέων , ιδιωτών και κράτους.
• Το όραμα πρέπει να ενσωματωθεί σε ένα στρατηγικό σχέδιο, που θα είναι νομικά δεσμευτικό και θα τυγχάνει αποδοχής όλων των εμπλεκομένων μερών.
• Τόσο η σύνταξη του σχεδίου παρέμβασης , όσο και η παρακολούθηση της εφαρμογής του πρέπει να ανατεθούν σε φορέα του δήμου ο οποίος α) θα συντονίζεται και θα συνεργάζεται με όλα τα συμμετέχοντα στο project μέρη, β) θα αποτελεί το συνδετικό κρίκο με την κεντρική διοίκηση, γ) θα κινεί τις διαδικασίες για την εξασφάλιση των χρηματοδοτήσεων και δ) θα παρακολουθεί την καλή εκτέλεση του έργου και θα λαμβάνει όλες τις αποφάσεις που απαιτούνται για την εμπρόθεσμη εκτέλεση του έργου.
• Η υλοποίηση του προγράμματος θα γίνει με διαφανείς διαδικασίες και η εκπόνηση των σχετικών πολεοδομικών και αρχιτεκτονικών πολεοδομικών θα διενεργηθεί με διαγωνισμούς, κατά κύριο λόγο διεθνείς, κατά την ισχύουσα νομοθεσία.
Μια « Νέα Πόλη» για το Ηράκλειο
Με σωστό σχεδιασμό η περιοχή του παλιού αεροδρομίου και η ευρύτερη περιοχή μπορεί να καταστούν πόλοι ορθολογικής και αειφόρου ανάπτυξης.Στην έκταση αυτή είναι δυνατόν να χωροθετηθούν δημόσιοι χώροι και ζώνες πρασίνου που θα δημιουργήσουν ένα ελκυστικό και ποιοτικό περιβάλλον, στο οποίο μελλοντικά μπορούν να μετεγκατασταθούν από το κέντρο της πόλης δημόσιες υπηρεσίες και λειτουργίες. Με τον τρόπο αυτόν το κοινό θα εξυπηρετείται καλύτερα και θα απελευθερωθούν στο ιστορικό κέντρο χώροι για πολιτιστικές και κοινωνικές χρήσεις.
Υπάρχουν παραδείγματα σωστής οικιστικής αξιοποίησης σε εκτάσεις αεροδρομίων που σταμάτησαν να λειτουργούν , όπως το δημοτικό αεροδρόμιο του Robert Mueller στο Ώστιν του Τέξας και το αεροδρόμιο Stapleton του Ντένβερ στο Κολοράντο, τα οποία έλαβαν πολλά βραβεία ορθού πολεοδομικού σχεδιασμού , φιλικού προς τους πολίτες και αναβάθμισαν την ποιότητα ζωής των κατοίκων.
Για το σκοπό αυτό είναι αναγκαία η εκπόνηση των παρακάτω μελετών:
1. Μελέτη μεταφοράς των φυλακών Νέας Αλικαρνασσού, εκτός του αστικού ιστού του Ηρακλείου.
2. Μεταφορών των οχλουσών και ρυπογόνων δραστηριοτήτων εκτός της περιοχής.
3. Την ένταξη της έκτασης της πρώην 126 ΣΜ και της ΣΕΑΠ στην υπό ανάπλαση περιοχή.
4. Διενέργεια διεθνούς πολεοδομικού διαγωνισμού για το σχεδιασμό μιας νέας πόλης στην περιοχή του σημερινού αεροδρομίου και μέχρι τον Καρτερό.
5. Εναρμόνιση του υφιστάμενου πολεοδομικού σχεδιασμού της Νέας Αλικαρνασσού με το νέα σχέδιο.
6. Αναλυτική μελέτη και προτάσεις χρήσεων γης σε ολόκληρη την παραλιακή ζώνη.
Ηράκλειο, 16 Νοεμβρίου 2022
1. Carla Chifos
Καθηγήτρια Πολεοδομίας και Περιβαλλοντικού Προγραμματισμού, Σχολή Πολεοδομίας Πολιτειακού Πανεπιστημίου του Οχάιο, Σινσινάτι, ΗΠΑ
2. Μιχάλης Ρωμάνος
Ομότιμος Καθηγητής Χωροταξίας και Οικονομικής Ανάπτυξης, Σχολή Πολεοδομίας Πολιτειακού Πανεπιστημίου του Οχάιο, Σινσινάτι, ΗΠΑ
3. Ζαχαρίας Δοξαστάκης
Αντιπεριφερειάρχης Κρήτης
