Εγκέφαλος: Εμφανίζονται οι αναμνήσεις απ’ το… πουθενά;

Θα σας έχει τύχει. Στο δρόμο για τη δουλειά, κατά την επιστροφή στο σπίτι, όταν βγαίνετε βόλτα με το σκυλάκι σας. Μια εικόνα μπορεί να σας μεταφέρει σε μια άλλη εποχή. Σε μια στιγμή της παιδικής σας ηλικίας. Σε ένα βιβλίο που διαβάσατε χρόνια πριν. Σε μία πρώην σχέση σας. Είναι σαν ο εγκέφαλος να ενεργοποιείται αυτόματα από κάτι που βλέπει ή ακόμα και από μια μυρωδιά. Είναι σαν ανεξήγητα «φλας» της μνήμης, άλλοτε ευχάριστα και άλλοτε δυσάρεστα.

Όσο γνώριμες κι αν είναι αυτές οι εκλάμψεις, δεν παύουν να έχουν το ενδιαφέρον τους. Γι’ αυτό και έγιναν αντικείμενο μελέτης που δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο περιοδικό «Memory».

Ακούσιες αναμνήσεις κατά τις μετακινήσεις μας

O ψυχολόγος Άντριου Λόφλαντ από το πανεπίστημιο Χερτφορτσάιρ στην Αγγλία είδε την καθημερινή του μετακίνηση από και προς την εργασία του ως πιθανή πηγή δεδομένων για να συμπληρωθούν κενά στην ήδη υπάρχουσα βιβλιογραφία σχετικά με τις ακούσιες αυτοβιογραφικές αναμνήσεις.

Για το σκοπό αυτό, χρησιμοποίησε ένα μικρόφωνο το οποίο ήταν συνδεδεμένο με μια ψηφιακή συσκευή εγγραφής και κατέγραφε όλη τη διαδρομή του από και προς τη δουλειά, διάρκειας 37 περίπου λεπτών. Κατά τη διάρκεια της μετακίνησης, ο Λόφλαντ ηχογραφούσε περιληπτικά σε μια με δύο προτάσεις τις σκέψεις του πριν ξεκινήσει από το σπίτι, κατά τη διάρκεια της διαδρομής μέχρι και τη στιγμή που τραβούσε το χειρόφρενο φτάνοντας στο πανεπιστήμιο.

Αυτή η συσκευή σχεδιάστηκε για να καταγράφει ελεύθερες σκέψεις που διαφορετικά θα είχαν ξεχαστεί στο τέλος της ημέρας. Το πείραμά του διήρκεσε ενάμιση χρόνο και περιελάμβανε συνολικά είκοσι μετακινήσεις.

Στο τέλος του πειράματος, ο Λόφλαντ ανακάλυψε ότι είχε καταγράψει πληθώρα ακούσιων αναμνήσεων με ένα ρυθμό σχεδόν μία ανά λεπτό. Τα συμπεράσματά του φαίνεται να επιβεβαιώνουν την υπόθεσή του ότι τυχαίες αναμνήσεις… αναβοσβήνουν στο μυαλό μας πολύ πιο συχνά στην πραγματική ζωή από ό,τι έχει προτείνει επισήμως μέχρι σήμερα η έρευνα.

Τι πυροδοτεί τις αυτοβιογραφικές αναμνήσεις;

Τι συνέβαινε γύρω του όταν οι μνήμες ζωντάνευαν; O Λόφλαντ παρατήρησε ότι τα «δυναμικά» και όχι τα «στατικά» περιβαλλοντικά στοιχεία είναι πιο πιθανό να ενεργοποιήσουν τη μνήμη.

Με απλά λόγια, νέες- απροσδόκητες λεπτομέρειες που συναντούσε στις διαδρομές του (π.χ. διαφορετικές καιρικές συνθήκες ή τραγούδια στο ραδιόφωνο) ήταν πολύ πιο πιθανό να πυροδοτήσουν αναμνήσεις σε σύγκριση με λεπτομέρειες που παρέμεναν πάντα ίδιες (π.χ. κτίρια ή οδικές πινακίδες).

Αυτό το εύρημα φαντάζει ενδιαφέρον μιας και στην πράξη η καινοτομία είναι μάλλον αυτή που ενεργοποιεί τις αυτοβιογραφικές αναμνήσεις στην καθημερινή μας ζωή. Νέες λεπτομέρειες στο περιβάλλον μας φαίνεται δηλαδή να «προκαλούν» επί μονίμου βάσεως το παρελθόν μας.

Οι αναμνήσεις δεν… ξεπηδούν από το πουθενά

Συχνά, μια αυτοβιογραφική ανάμνηση «σκάει» απροσδόκητα στο μυαλό μας, φαινομενικά από το πουθενά. Η ανασκόπηση των ηχογραφήσεων του Λόφλαντ ωστόσο, αποκάλυψε ότι πολλές από τις αυθόρμητες αναμνήσεις που κατέγραψε κατά τη διάρκεια των μετακινήσεών του δεν ήταν, στην πραγματικότητα, καθόλου αυθόρμητες. Είχαν προκληθεί από στοιχεία που είχε δει αρκετά δευτερόλεπτα ή και λεπτά νωρίτερα.

Το χρονικό κενό μεταξύ του οπτικού ερεθίσματος και της ανάμνησης που αυτό πυροδότησε τον εμπόδισε αρχικά να αντιληφθεί μια σύνδεση μεταξύ των δύο γεγονότων. Αλλά η ηχογράφηση αποκάλυψε ότι το περιβαλλοντικό ερέθισμα είχε στην πραγματικότητα προηγηθεί αναμνήσεων που ανακάλεσε αργότερα.

Η συνεισφορά αυτής της μελέτης

Η μελέτη του Λόφλαντ και η νέα μέθοδος που χρησιμοποίησε για τη συλλογή δεδομένων, παρέχει τα εξής ενδιαφέροντα στοιχεία: οι ακούσιες αναμνήσεις είναι πολύ πιο συχνό φαινόμενο στην καθημερινή μας ζωή από ό,τι νομίζουμε. Δεν είναι επίσης αυθόρμητες όπως φαίνονται. Αντίθετα, ενεργοποιούνται από ποικίλα στοιχεία στο περιβάλλον μας.

Είναι η καθημερινή μας μετακίνηση μια καλή ευκαιρία να βιώνουμε τέτοιες στιγμές; Έρευνα έχει δείξει ότι οι αυθόρμητες σκέψεις εμφανίζονται πιο συχνά όταν οι άνθρωποι ασχολούνται με μη απαιτητικές, συνήθεις δραστηριότητες, όπως η οδήγηση.

Όταν δηλαδή δεν εστιάζουμε σε κάποια εργασία που απαιτεί προσοχή, το μυαλό μας τείνει να περιπλανιέται, πολύ συχνά καθώς φαίνεται στο παρελθόν μας. Κι αν δώσουμε προσοχή σε αυτές τις αναμνήσεις κατά τη διάρκεια της πρωινής μας μετακίνησης, ποτέ δεν ξέρουμε τελικά πού μπορεί να μας οδηγήσουν.