6,4 ρίχτερ στη γειτονιά μας- Τι συμβαίνει στην Κρήτη

Τι γίνεται όταν στις τρεις και μισή τη νύχτα αισθάνεσαι τον πρώτο σεισμό; Που διαρκεί 8-10 δευτερόλεπτα, βγαίνεις έξω και επιστρέφοντας μετά από μισή ώρα περίπου στο σπίτι (αφού το κρύο δεν σε αφήνει να μείνεις έξω για πολύ) σε υποδέχεται ένας ακόμη πιο ισχυρός των 6,4 ρίχτερ και για 30 δευτερόλεπτα πηγαινοέρχονται τα πάντα; Τα θύματα δεν θα είναι λίγα σε μια περιοχή όχι καλά προετοιμασμένη για τέτοια γεγονότα, με τον κύριο αυτόν σεισμό να έχει επίκεντρο 34 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της αλβανικής πρωτεύουσας, με εστιακό βάθος μόλις 10 χιλιόμετρα. Τον ακολούθησαν περίπου 1.360 μετασεισμοί μέχρι σήμερα και πολλά δάκρυα για τους 51 νεκρούς, τους περίπου 2.000 τραυματίες και τους πολύ περισσότερους αστέγους στα Τίρανα και, κάπως πιο βόρεια, στην περιοχή του Δυρραχίου.

Αιφνιδιάστηκαν οι ειδικοί από το συμβάν; Μάλλον όχι, όταν έμαθαν πού ακριβώς ήταν η εστία. Διότι ξέρουν πως ο φλοιός της Γης, η λιθόσφαιρα, μοιάζει με του αβγού όταν αυτό πέφτει στο πάτωμα και ραγίζει σε διάφορα σημεία. Τα κομμάτια της κατακερματισμένης λιθόσφαιρας είναι οι λεγόμενες τεκτονικές πλάκες. Οι πιο μεγάλες είναι επτά και στη γειτονιά μας οι δύο που ενδιαφέρουν είναι η αφρικανική και η ευρασιατική.

Συγκρούονται, παραμορφώνονται στα σημεία επαφής της μιας επάνω στην άλλη και κινούνται με μια ταχύτητα σύγκλισης 5-10 χιλιοστών ανά έτος. Ενα από τα σημεία επαφής των δύο πλακών βρίσκεται στον χώρο που καταλαμβάνει η Αδριατική Θάλασσα. Εχει σχηματιστεί, θα λέγαμε, μια μικροπλάκα που ονομάζεται Αδριατική ή Απουλιανή. Τη «στεφανώνουν» στα δυτικά η οροσειρά των Νοτίων Αλπεων που διατρέχει την Ιταλία και ανατολικά, στη ζώνη επαφής με την ευρασιατική πλάκα, βρίσκονται οι Δειναρικές Αλπεις μαζί με μια σειρά από ρήγματα.

Η Αφρική κάτω από την Ευρώπη

Τα παραπάνω μας τα επιβεβαιώνει και ο κ. Παναγιώτης Παπαδημητρίου, καθηγητής Σεισμολογίας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο της Αθήνας. Μιλώντας στο ΒΗΜΑ-Science σχετικά με τον σεισμό αυτόν λέει: «Πολλές φορές ακούμε από τους αρμόδιους επιστήμονες πως η Αφρική μάς πλησιάζει και βυθίζεται σταδιακά κάτω από την Ευρώπη, προκαλώντας ανά τακτά χρονικά διαστήματα ισχυρούς σεισμούς ή ηφαιστειακές εκρήξεις.

Η υποβύθιση αυτή δυστυχώς δεν έχει σταθερό ρυθμό. Το αποτέλεσμα είναι τέτοια γεγονότα να εμφανίζονται απρόοπτα και αιφνιδιαστικά, με δραματικές επιπτώσεις στις τοπικές κοινωνίες. Ενα τμήμα της αφρικανικής τεκτονικής πλάκας, η αδριατική μικροπλάκα, βυθίζεται κάτω από τη βαλκανική χερσόνησο. Αυτή η σταδιακή κατάδυση και εν τέλει σύγκρουση της αδριατικής με την ευρασιατική τεκτονική πλάκα οδήγησε στον σχηματισμό της οροσειράς των Δειναρικών Αλπεων ή απλά Δειναρίδων, και των ρηγμάτων που την ακολουθούν. Ολα αυτά εκτείνονται από τη Σλοβενία έως και τη Βόρεια Αλβανία».

Σεισμολογικά δίκτυα

Οπως καταλαβαίνει εύκολα ο αναγνώστης, οι πρόσφατοι σεισμοί στην Αλβανία δεν έχουν σχέση με τη σεισμική δραστηριότητα που εμφανίστηκε την ίδια σχεδόν στιγμή στην Κρήτη. Ωστόσο υπάρχουν άλλα ερωτήματα: «Το ερώτημα που προκύπτει μετά από ένα φυσικό φαινόμενο είναι αν θα μπορούσαμε να προβλέψουμε το φαινόμενο ή έστω να μειώσουμε τις επιπτώσεις των φυσικών καταστροφών» λέει ο κ. Παπαδημητρίου και απαντά: «Ναι, θα μπορούσαν να μειωθούν με συγκεκριμένες και συντονισμένες ενέργειες στα πλαίσια ενός κρατικού προγράμματος πρόληψης φυσικών καταστροφών.

Για την αποτελεσματική αντιμετώπιση των φυσικών καταστροφών θα πρέπει η πολιτεία να διαθέτει σχέδιο και στρατηγική στα πρότυπα κάποιων άλλων χωρών όπως η Αμερική (Καλιφόρνια) και η Ιαπωνία, που διαθέτουν σύγχρονα συστήματα παρακολούθησης (πυκνά σεισμολογικά δίκτυα) και ανεπτυγμένα σχέδια πρόληψης και διαχείρισης κρίσεων με αποτέλεσμα ισχυροί σεισμοί που έχουν συμβεί να μην προκαλέσουν εκτεταμένες καταστροφές».

«Τα φυσικά φαινόμενα δυστυχώς δεν μπορούμε να τα αποφύγουμε» τονίζει ο κ. Παπαδημητρίου, «συνέβαιναν, συμβαίνουν και θα συμβαίνουν. Η Γη είναι ένας ζωντανός οργανισμός και εάν σταματήσουν τα φυσικά φαινόμενα τότε η ζωή θα πάψει να υπάρχει. Αυτό που πρέπει να κάνει ο άνθρωπος είναι να περιορίσει τις καταστροφικές επιπτώσεις τους. Ας μην ξεχνάμε ότι για τις καταστροφές το μεγαλύτερο μερίδιο ευθύνης το έχει ο άνθρωπος, όχι η φύση. Οι εδαφικές συνθήκες είναι καθοριστικές για την κατασκευή ενός κτιρίου και για τον λόγο αυτόν θα πρέπει να κτίζονται βάσει αντισεισμικών κανονισμών».

Πρακτικά η αντιμετώπιση του σεισμικού κινδύνου παγκοσμίως βασίζεται στην ανάπτυξη τοπικών και περιφερειακών σεισμολογικών δικτύων για την καταγραφή της σεισμικότητας. Πού γίνονται οι σεισμοί, σε ποιο βάθος και ποιο είναι το μέγεθος των γεγονότων; Με τα τοπικά δίκτυα όπου οι σεισμικές παράμετροι υπολογίζονται με μεγάλη ακρίβεια, αναδεικνύονται τα ενεργά ρήγματα στο εσωτερικό της Γης καθώς και η δυναμική τους.

Αν δηλαδή στο μέλλον είναι πιθανό να συμβεί ισχυρός σεισμός στη συγκεκριμένη περιοχή μελέτης. Τα σεισμολογικά δίκτυα προσδιορίζουν επίσης τον τρόπο διάρρηξης των πετρωμάτων, δηλαδή το πώς δημιουργείται η σεισμική κίνηση (στην πηγή) και ποιες οι τιμές της ταχύτητας και της επιτάχυνσης στον σταθμό. Οι τελευταίες συμβάλλουν καθοριστικά στη σύνταξη του αντισεισμικού κανονισμού και γενικότερα στην αντισεισμική κατασκευή προκειμένου ένα κτίριο να απορροφήσει τις εδαφικές δονήσεις και να μην υποστεί σοβαρές βλάβες. Επιπλέον τα προληπτικά μέτρα στην οικοσκευή μας είναι μία σημαντική παράμετρος γιατί συχνά ακόμη και σε μικρά μεγέθη σεισμών παρατηρούνται πολλές ζημιές μέσα στο σπίτι διότι αντικείμενα δεν έχουν τοποθετηθεί σωστά και στέρεα.

Τι συμβαίνει στην Κρήτη

Απότομη αύξηση της σεισμικής δραστηριότητας παρουσιάστηκε στην ευρύτερη περιοχή της Κρήτης κατά μήκος του ελληνικού τόξου, εκεί δηλαδή που οριοθετείται η προώθηση της αφρικανικής πλάκας προς την αντίστοιχη ευρασιατική. Η περιοχή του Νοτίου Αιγαίου χαρακτηρίζεται κυρίως από σεισμούς ενδιάμεσου βάθους, όπως αυτός της 27ης Νοεμβρίου με μέγεθος 6,0 και βάθος 64 χιλιομέτρων.

Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη μετακίνηση κατά μερικά εκατοστά της αφρικανικής πλάκας σε σχέση με την Ευρασία, με συνέπεια την αύξηση της πίεσης στα όρια επαφής τους, δηλαδή του ελληνικού τόξου. Αυτός ο σεισμός αποτέλεσε εφαλτήριο για τη διέγερση αρκετών επιφανειακών ρηγμάτων της ιππεύουσας ευρασιατικής πλάκας και την κατακόρυφη αύξηση της σεισμικής δραστηριότητας (περισσότερες από 180 σεισμικές δονήσεις με μέγεθος μεγαλύτερο από 2 ρίχτερ σε 15 μέρες).

Η κύρια δραστηριότητα εντοπίστηκε τόσο στη Δυτική Κρήτη, με τη σμηνοσειρά (πολλοί σεισμοί περίπου όμοιων μεγεθών από 4,0 έως 4,5) βόρεια της Γαύδου, εντοπισμένη σε επιφανειακά βάθη, όσο και στην Ανατολική Κρήτη (10/12 – 12/12/2019), στην ενδιάμεση περιοχή Κρήτης – Καρπάθου, με σεισμούς ελαφρά μεγαλύτερους σε μέγεθος (5,0 – 5,4). Το γεωδυναμικό αυτό φαινόμενο παρακολουθείται στενά από τους σεισμολόγους λόγω και του βεβαρημένου ιστορικού της ευρύτερης περιοχής.